သတိပဋ်ဌာနျရိပျသာက ကငြျးပတဲ့ လူငယျတရား စခနျးတဈခုမှာ Sutta Study ကဏ်ဍအတှကျ မဇ်ဈိမနိကာယျက ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျ ကောကျနှုတျခကြျလေးကို ရှေးခယြျပေးခဲ့ဖူးပါတယျ။ ဒီသုတျမှာ ကိုယ့ျရဲ့ တိုးတကျမှုအတှကျ အနှောင့ျအယှကျဖွဈစမေယ့ျ အတှေးတှကေို တန့ျသှားအောငျ လုပျပဈနိုငျမယ့ျ နညျးလမျး ငါးသှယျကို လမျးညှှနျထားပါတယျ။ ဘာသာရေးရှုထောင့ျအရ ကိုယျမတှေးခငြျတဲ့ အတှေးတှကေို မတှေးဘဲ နနေိုငျတယျ၊ ကိုယ့ျစိတျကို နိုငျတယျ၊ ဣန်ဒွကေို ထိနျးခြုပျနိုငျတယျ ဆိုတဲ့ အရညျအခငြျးတှကေ အရေးပါပါတယျ။
လောကီရေးရှုထောင့ျ အရကွည့ျရငျလညျး ကိုယ့ျစိတျကို အလို မလိုကျတာ၊ ကိုယ့ျရညျမှနျးခကြျတှကေနေ သှဖေီသှားနိုငျတဲ့ အတှေးတှကေို ထိနျးသိမျးနိုငျတာက ဘဝအောငျမွငျမှုအတှကျ အရေးပါပါတယျ။ ဘဝအောငျမွငျရေးအတှကျ IQ ထကျ စိတျဓာတျကွံ့ခိုငျမှု (Grit) က ပိုပွီး အရေးကွီးတယျဆိုတာကို သုတသေန ပွုရငျး နာမညျကြောျကွားလာခဲ့တဲ့ Angela Duckworth က “Self-Control in School-Age Children” ဆိုတဲ့ စာတမျးတဈစောငျ ရေးခဲ့ဖူးတယျ။ ဒီစာတမျးက အကွံပွုထားတဲ့ မိမိကိုယျကို ထိနျးခြုပျနညျး ၅-ခုက ဝိတက်ကသဏ်ဌာနျက နညျးလမျး ၅-သှယျနဲ့ အတိအကြ မတူပမေယ့ျ အတောျလေး နီးစပျတာကို တှေ့ရပါတယျ (Angela Duckworth က ဒီသုတ်တနျကို ဖတျထားတယျလို့ ယူဆရပါတယျ)။ ဒါကွောင့ျလညျး ဒီသုတ်တနျ ကောကျနှုတျခကြျလေးကို လူငယျတှေ ဖတျဖို့ ရှေးခယြျဖွဈခဲ့တာပါ။
*****
❒ Angela Duckworth ရဲ့ ကြောငျးသားအရှယျ လူငယျတှအေတှကျ Self-Control နညျးလမျး (၅) သှယျကတော့ -
(၁) Situation Selection - အခွနေကေောငျး ပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးခယြျပါ။ စညျးကမျးကောငျးတဲ့ ကြောငျးမှာ နတော၊ သူငယျခငြျးကောငျးကို ပေါငျးတာ၊ ဆိတျငွိမျတဲ့ အရပျမှာ စာကွည့ျတာမြိုးပေါ့။ မငျ်ဂလသုတျက “အသဝေနာ စ ဗာလာနံ [...] ပဋိရူပဒသေ ဝါသော စ” ဆိုတာက လူမှုပတျဝနျးကငြျကောငျး၊ ရုပျပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးခယြျတာပါပဲ။
(၂) Situation Modification - ပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးလို့ မရရငျ လကျရှိအခွနေကေို ပိုကောငျးအောငျ ပွုပွငျရပါတယျ။ စာကွည့ျခြိနျမှာ တီဗီ ပိတျထားတာ၊ ဖုနျးကို တနရောမှာ ထည့ျသိမျးထားတာ၊ စာသငျခနျးမှာ ဆရာနဲ့ နီးတဲ့ ရှေ့တနျးမှာ ထိုငျတာ၊ စကားမြားတဲ့ သူနဲ့ ခပျဝေးဝေးမှာ ထိုငျတာမြိုးပါ။ Duckworth ရဲ့ သုတသေနအရ နညျးလမျးငါးသှယျမှာ အခုထိ ပွောခဲ့တဲ့ နညျးလမျးနှဈခုက အထိရောကျဆုံးလို့ ဆိုပါတယျ။
(၃) Attentional Deployment - အကယျ၍ အခွအေနအေရ ဆှဲဆောငျမှုတှကေို ရှေးခယြျခှင့ျ၊ ပွုပွငျပွောငျးလဲခှင့ျ မရှိခဲ့ရငျ၊ အဆိုးဖကျကို သှေးဆောငျမှုတှေ လြော့ကစြပွေီး၊ ကိုယျရဲ့ ရရှေညျ ရညျမှနျးခကြျကို မကြျခြမေပွတျစမေယ့ျ အာရုံစိုကျမှုမြိုး လုပျရပါတယျ။ ဥပမာ စာသငျခြိနျမှာ အပွငျကို ငေးမနဘေဲ ဆရာ ပွောတာ ရေးတာကို မကြျခွမေပွတျလိုကျ ကွည့ျနတော။ အကယျ၍ ပငြျးနရေငျ စာမေးပှဲကလြိမ့ျမယျ စသဖွင့ျ နောကျဆကျတှဲ ဆိုးကြိုးတှကေို ဆငျခွငျတာ။ စာကို သခြောကွည့ျရငျ ဂုဏျထူးထှကျ နိုငျတယျလို့ ရညျမှနျးခကြျထားတာမြိုးတှပေါ။
(၄) Cognitive Change – စဉျးစားပုံ ခံယူပုံပွောငျးလိုကျတာ။ စာမေးပှဲအတှကျ စိတျပူနတောကို စိတျလှုပျရှားစရာ စိတျဝငျစားစရာ အဖွဈပွောငျးပွီး မွငျတာ။ အိမျစာ လုပျရတာကို ပငြျးစရာလို့ မမွငျဘဲ ကိုယ့ျအရညျအခငြျးကို တိုးတကျအောငျ လုပျဖို့ အခှင့ျအရေး၊ ကိုယ့ျအရအေသှေးကို ပွဖို့ အခှင့ျအရေးလို့ ပွောငျး မွငျတာမြိုး။ ငါ့မှ ဖွဈရလခွေငျးလို့ (self-embracing လုပျပွီး) မမွငျဘဲ၊ လူတိုငျး ဒီလိုဖွဈတတျတာပဲ ဒီလိုလုပျရတာပဲ လို့ (self-distancing လုပျပွီး) မွငျတာမြိုး။
(၅) Response Modulation - ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျရဲ့ နောကျဆုံးနညျးလမျးလိုပဲ အံကို ကွိတျပွီး စိတျကို စိတျနဲ့ နှိပျကှပျ (crushing mind with mind) တာမြိုးပါပဲ။ မလုပျသင့ျတာကို မလုပျဖွဈဖို့ စိတျကို အတငျးကွပျ ခြုပျတီးပွီး လုပျသင့ျတာကို လုပျလိုကျတာမြိုးပါ။
*****
❒ ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျက ပေးတဲ့ နညျး ၅-သှယျကတော့-
(၁) Substitution of thoughts- အဖကြျအတှေးတှေ ပေါျလာခဲ့ရငျ အပွုသဘောဆောငျမယ့ျ အတှေးတှကေို ပွောငျးပွီး တှေးရပါတယျ။ ဥပမာ ဒေါသထှကျနရေငျ မတေ်တာပို့တာ၊ မာနစိတျတှေ ဝငျလာရငျ မရဏာနုူတိ ပှားတာ၊ တဏှာရာဂစိတျ ဝငျလာရငျ အသုဘသညာကို ရှုပှားတာမြိုးပေါ့။ အာရုံပွောငျးပေးတဲ့ သဘော၊ တရားရှုမှတျနတောဆိုရငျ ကမ်မဋ်ဌာနျးနိမိတျ ပွောငျးပေးတဲ့ သဘောပါ။
(၂) Reflection of drawbacks - ဒါမှ မရရငျ ဒီအတှေးဆိုးတှရေဲ့ အပွဈကို ရှကျစရာ၊ ကွောကျစရာ၊ ရှံရှာစရာ အဖွဈ မွငျလာအောငျ ဆငျခွငျရတယျ။ ဒီအတှေးပေါျမှာ တဝဲလညျလညျ ငွိတှယျ မနအေောငျလို့ပါ။
(၃) Shifting of Attention - ဒါမှ မရရငျ ဒီအဖကြျအတှေးတှကေို နှလုံးမသှငျးဘဲ နရေပါတယျ။ တဈခုခုကို မမွငျခငြျ မကြျစိပိတျထား၊ မကြျနှာလှှဲထားသလိုမြိုး၊ ဒီအတှေးတှေ ပေါျ မလာအောငျ အလုပျကိစ်စ တဈခုခုကို ထလုပျတာမြိုးပါ။ တရားရှုမှတျနတောဆိုရငျ မူလကမ်မဋ်ဌာနျးကို ခဏဖွုတျပွီး အသံထှကျ ပရိတျရှတျတာ၊ ဂုဏျတောျပှားတာ စသဖွင့ျ လုပျရပါတယျ။ အတှေးတှေ ပြောကျသှားမှ မူလကမ်မဋ်ဌာနျးကို ပွနျပွီး ရှုမှတျရပါတယျ။
(၄) Relaxation of thoughts - ဒါမှ မရရငျ ဒီအဖကြျအတှေးတှေ ပေါျလာရတဲ့ အကွောငျးရငျးကို တဆင့ျပွီး တဈဆင့ျ စဉျးစားရပါတယျ။ ဒါဆိုရငျ အဖကြျအတှေးတှကေလညျး တဖွညျးဖွညျး အားနညျးပွီး ပြောကျသှားပါလိမ့ျမယျ။ တခါတလမှော အကွောငျးရငျးကို မသိလို့ စိုးရိမျစိတျတှေ ဝငျနပေမေယ့ျ သခြောသိအောငျ လုပျလိုကျရငျ ဒီစိုးရိမျစိတျက ပြောကျသှားတတျပါတယျ။
(၅) Crushing mind with mind - ဘယျလိုမှ မရခဲ့ရငျတော့ နောကျဆုံးအနနေဲ့ အံကို ကွိတျပွီး ကိုယ့ျရဲ့ စိတျအငျအားနဲ့ အတှေးဆိုးတှကေို တှနျးထုတျရပါတယျ။ အရိုးကွကွေေ အရခေမျးခမျးဆိုတဲ့ စိတျဓာတျအငျအားမြိုးကို သုံးရတာပါ။
*****
လောကီရေးရှုထောင့ျ အရကွည့ျရငျလညျး ကိုယ့ျစိတျကို အလို မလိုကျတာ၊ ကိုယ့ျရညျမှနျးခကြျတှကေနေ သှဖေီသှားနိုငျတဲ့ အတှေးတှကေို ထိနျးသိမျးနိုငျတာက ဘဝအောငျမွငျမှုအတှကျ အရေးပါပါတယျ။ ဘဝအောငျမွငျရေးအတှကျ IQ ထကျ စိတျဓာတျကွံ့ခိုငျမှု (Grit) က ပိုပွီး အရေးကွီးတယျဆိုတာကို သုတသေန ပွုရငျး နာမညျကြောျကွားလာခဲ့တဲ့ Angela Duckworth က “Self-Control in School-Age Children” ဆိုတဲ့ စာတမျးတဈစောငျ ရေးခဲ့ဖူးတယျ။ ဒီစာတမျးက အကွံပွုထားတဲ့ မိမိကိုယျကို ထိနျးခြုပျနညျး ၅-ခုက ဝိတက်ကသဏ်ဌာနျက နညျးလမျး ၅-သှယျနဲ့ အတိအကြ မတူပမေယ့ျ အတောျလေး နီးစပျတာကို တှေ့ရပါတယျ (Angela Duckworth က ဒီသုတ်တနျကို ဖတျထားတယျလို့ ယူဆရပါတယျ)။ ဒါကွောင့ျလညျး ဒီသုတ်တနျ ကောကျနှုတျခကြျလေးကို လူငယျတှေ ဖတျဖို့ ရှေးခယြျဖွဈခဲ့တာပါ။
*****
❒ Angela Duckworth ရဲ့ ကြောငျးသားအရှယျ လူငယျတှအေတှကျ Self-Control နညျးလမျး (၅) သှယျကတော့ -
(၁) Situation Selection - အခွနေကေောငျး ပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးခယြျပါ။ စညျးကမျးကောငျးတဲ့ ကြောငျးမှာ နတော၊ သူငယျခငြျးကောငျးကို ပေါငျးတာ၊ ဆိတျငွိမျတဲ့ အရပျမှာ စာကွည့ျတာမြိုးပေါ့။ မငျ်ဂလသုတျက “အသဝေနာ စ ဗာလာနံ [...] ပဋိရူပဒသေ ဝါသော စ” ဆိုတာက လူမှုပတျဝနျးကငြျကောငျး၊ ရုပျပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးခယြျတာပါပဲ။
(၂) Situation Modification - ပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးလို့ မရရငျ လကျရှိအခွနေကေို ပိုကောငျးအောငျ ပွုပွငျရပါတယျ။ စာကွည့ျခြိနျမှာ တီဗီ ပိတျထားတာ၊ ဖုနျးကို တနရောမှာ ထည့ျသိမျးထားတာ၊ စာသငျခနျးမှာ ဆရာနဲ့ နီးတဲ့ ရှေ့တနျးမှာ ထိုငျတာ၊ စကားမြားတဲ့ သူနဲ့ ခပျဝေးဝေးမှာ ထိုငျတာမြိုးပါ။ Duckworth ရဲ့ သုတသေနအရ နညျးလမျးငါးသှယျမှာ အခုထိ ပွောခဲ့တဲ့ နညျးလမျးနှဈခုက အထိရောကျဆုံးလို့ ဆိုပါတယျ။
(၃) Attentional Deployment - အကယျ၍ အခွအေနအေရ ဆှဲဆောငျမှုတှကေို ရှေးခယြျခှင့ျ၊ ပွုပွငျပွောငျးလဲခှင့ျ မရှိခဲ့ရငျ၊ အဆိုးဖကျကို သှေးဆောငျမှုတှေ လြော့ကစြပွေီး၊ ကိုယျရဲ့ ရရှေညျ ရညျမှနျးခကြျကို မကြျခြမေပွတျစမေယ့ျ အာရုံစိုကျမှုမြိုး လုပျရပါတယျ။ ဥပမာ စာသငျခြိနျမှာ အပွငျကို ငေးမနဘေဲ ဆရာ ပွောတာ ရေးတာကို မကြျခွမေပွတျလိုကျ ကွည့ျနတော။ အကယျ၍ ပငြျးနရေငျ စာမေးပှဲကလြိမ့ျမယျ စသဖွင့ျ နောကျဆကျတှဲ ဆိုးကြိုးတှကေို ဆငျခွငျတာ။ စာကို သခြောကွည့ျရငျ ဂုဏျထူးထှကျ နိုငျတယျလို့ ရညျမှနျးခကြျထားတာမြိုးတှပေါ။
(၄) Cognitive Change – စဉျးစားပုံ ခံယူပုံပွောငျးလိုကျတာ။ စာမေးပှဲအတှကျ စိတျပူနတောကို စိတျလှုပျရှားစရာ စိတျဝငျစားစရာ အဖွဈပွောငျးပွီး မွငျတာ။ အိမျစာ လုပျရတာကို ပငြျးစရာလို့ မမွငျဘဲ ကိုယ့ျအရညျအခငြျးကို တိုးတကျအောငျ လုပျဖို့ အခှင့ျအရေး၊ ကိုယ့ျအရအေသှေးကို ပွဖို့ အခှင့ျအရေးလို့ ပွောငျး မွငျတာမြိုး။ ငါ့မှ ဖွဈရလခွေငျးလို့ (self-embracing လုပျပွီး) မမွငျဘဲ၊ လူတိုငျး ဒီလိုဖွဈတတျတာပဲ ဒီလိုလုပျရတာပဲ လို့ (self-distancing လုပျပွီး) မွငျတာမြိုး။
(၅) Response Modulation - ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျရဲ့ နောကျဆုံးနညျးလမျးလိုပဲ အံကို ကွိတျပွီး စိတျကို စိတျနဲ့ နှိပျကှပျ (crushing mind with mind) တာမြိုးပါပဲ။ မလုပျသင့ျတာကို မလုပျဖွဈဖို့ စိတျကို အတငျးကွပျ ခြုပျတီးပွီး လုပျသင့ျတာကို လုပျလိုကျတာမြိုးပါ။
*****
❒ ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျက ပေးတဲ့ နညျး ၅-သှယျကတော့-
(၁) Substitution of thoughts- အဖကြျအတှေးတှေ ပေါျလာခဲ့ရငျ အပွုသဘောဆောငျမယ့ျ အတှေးတှကေို ပွောငျးပွီး တှေးရပါတယျ။ ဥပမာ ဒေါသထှကျနရေငျ မတေ်တာပို့တာ၊ မာနစိတျတှေ ဝငျလာရငျ မရဏာနုူတိ ပှားတာ၊ တဏှာရာဂစိတျ ဝငျလာရငျ အသုဘသညာကို ရှုပှားတာမြိုးပေါ့။ အာရုံပွောငျးပေးတဲ့ သဘော၊ တရားရှုမှတျနတောဆိုရငျ ကမ်မဋ်ဌာနျးနိမိတျ ပွောငျးပေးတဲ့ သဘောပါ။
(၂) Reflection of drawbacks - ဒါမှ မရရငျ ဒီအတှေးဆိုးတှရေဲ့ အပွဈကို ရှကျစရာ၊ ကွောကျစရာ၊ ရှံရှာစရာ အဖွဈ မွငျလာအောငျ ဆငျခွငျရတယျ။ ဒီအတှေးပေါျမှာ တဝဲလညျလညျ ငွိတှယျ မနအေောငျလို့ပါ။
(၃) Shifting of Attention - ဒါမှ မရရငျ ဒီအဖကြျအတှေးတှကေို နှလုံးမသှငျးဘဲ နရေပါတယျ။ တဈခုခုကို မမွငျခငြျ မကြျစိပိတျထား၊ မကြျနှာလှှဲထားသလိုမြိုး၊ ဒီအတှေးတှေ ပေါျ မလာအောငျ အလုပျကိစ်စ တဈခုခုကို ထလုပျတာမြိုးပါ။ တရားရှုမှတျနတောဆိုရငျ မူလကမ်မဋ်ဌာနျးကို ခဏဖွုတျပွီး အသံထှကျ ပရိတျရှတျတာ၊ ဂုဏျတောျပှားတာ စသဖွင့ျ လုပျရပါတယျ။ အတှေးတှေ ပြောကျသှားမှ မူလကမ်မဋ်ဌာနျးကို ပွနျပွီး ရှုမှတျရပါတယျ။
(၄) Relaxation of thoughts - ဒါမှ မရရငျ ဒီအဖကြျအတှေးတှေ ပေါျလာရတဲ့ အကွောငျးရငျးကို တဆင့ျပွီး တဈဆင့ျ စဉျးစားရပါတယျ။ ဒါဆိုရငျ အဖကြျအတှေးတှကေလညျး တဖွညျးဖွညျး အားနညျးပွီး ပြောကျသှားပါလိမ့ျမယျ။ တခါတလမှော အကွောငျးရငျးကို မသိလို့ စိုးရိမျစိတျတှေ ဝငျနပေမေယ့ျ သခြောသိအောငျ လုပျလိုကျရငျ ဒီစိုးရိမျစိတျက ပြောကျသှားတတျပါတယျ။
(၅) Crushing mind with mind - ဘယျလိုမှ မရခဲ့ရငျတော့ နောကျဆုံးအနနေဲ့ အံကို ကွိတျပွီး ကိုယ့ျရဲ့ စိတျအငျအားနဲ့ အတှေးဆိုးတှကေို တှနျးထုတျရပါတယျ။ အရိုးကွကွေေ အရခေမျးခမျးဆိုတဲ့ စိတျဓာတျအငျအားမြိုးကို သုံးရတာပါ။
*****
