ဝါဇီမွာ ႐ုိက္ထုတ္စရာ မလိုတဲ့ အီးပိုက္ဆံ …

၂၀၀၈-ခု ကမ႓ာ့ စီးပြားပ်က္ကပ္ဆိုက္ေတာ့ ေငြတမ်ိဳး ေပၚလာခဲ့တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ အစိုးရေတြက ေငြအလံုးအရင္းနဲ႔ ဘဏ္ေတြကို ကယ္ၾက ဒါေပမယ့္ တကယ္ အထိနာတာက လူလတ္တန္းစား လူအမ်ားစု။ ဒီေတာ့ ဘဏ္ေတြ အစိုးရေတြရဲ႕ ခ်ဳပ္ကိုင္မႈ ကင္းတဲ့ ေငြေၾကးကို လူလတ္တန္းစား ပညာတတ္ေတြက စိတ္ကူးယဥ္ခဲ့ၾကတယ္။ သူ႔ကိုယ္သူ Satoshi Nakamoto လို႔ အမည္ ေပးထားတဲ့ (အခုအထိ ဘယ္သူမွန္း မသိရေသး) ဉာဏ္ႀကီးရွင္ တဦးက ၂၀၀၉-ခု ဇန္နဝါရီမွာ Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System ဆိုတဲ့ စာတမ္းတခု ေရးခဲ့တယ္။ လက္ေတြ႔လည္း သူကိုယ္တိုင္ ေဆာ့ဖ္ဝဲေရးၿပီး Bitcoin လို႔ေခၚတဲ့ cryptocurrency ကို ထုတ္ခဲ့တယ္။ စိတ္ကူးယဥ္ ဆန္ဆန္ စခဲ့တယ္လို႔ ေျပာႏိုင္ေပမယ့္ ဒီေန႔ အြန္လိုင္းေပၚက ေနရာအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ Bitcoin နဲ႔ ေဈးဝယ္လို႔ ရေနၿပီ။ စထုတ္တဲ့ အခ်ိန္က Bitcoin တခု တန္ဖိုးက ျပားဂဏန္းေလာက္ေတာင္ မတန္ေပမယ့္ ဒီေန႔ ေပါက္ေဈးအရ US$ 10866 တန္ေနၿပီ (ၿပီးခဲ့တဲ့ အပတ္ကမွ 7000 ေက်ာ္ပဲ ရွိေသး)။ Bitcoin လို အျခား cryptocurrency ေတြလည္း ထြက္လာၾကတယ္။ အခုဆိုရင္ IPO (initial public offering) လို ICO (Initial Curreency Offering) ဆိုတာေတာင္ ေပၚလာတယ္။

ပံုမွန္အားျဖင့္ ေငြအဝင္အထြက္ လယ္ဂ်ာ စာရင္းစာအုပ္ကို ဘဏ္ေတြက ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတယ္။ ဒီေတာ့ Bitcoin မွာ ဘဏ္ေတြရဲ႕ ထိန္းခ်ဳပ္မႈ ကင္းတယ္ဆိုေတာ့ ဘယ္မွာ သိမ္းသလဲလို႔ ေမးစရာ ရွိတယ္။ လယ္ဂ်ာကို တေနရာတည္းမွာ ထိန္းခ်ဳပ္ မထားဘဲ၊ ကြန္ပ်ဴတာေတြထဲမွာ ထားပါတယ္။ ဒီကြန္ပ်ဴတာေတြကို တခုနဲ႔ တခု ကြန္ရက္ (Peer-to-Peer Network) နဲ႔ ခ်ိတ္ထားတယ္။ လယ္ဂ်ာက ကြန္ပ်ဴတာ တလံုးထဲမွာ မရွိဘဲ၊ ကြန္ရက္ေပၚက ကြန္ပ်ဴတာ ေတြေပၚမွာ ရွိပါတယ္။ အခ်က္အလက္ေတြကို တိမ္ေပၚမွာ သိမ္းတယ္ (store on cloud) လို႔ ေျပာေလ့ရွိပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ တိမ္ဆိုတာ အျခားမဟုတ္ပါဘူး Google, Microsoft, Apples စတဲ့ Data Center ႀကီးေတြမွာပါ။ အခုကြန္ရက္ကေတာ့ အဲဒီလို ဗဟိုထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ Data Center ေတြေပၚမွာ သိမ္းတာ မဟုတ္ဘဲ အလံုးတိုင္းကို တလံုးနဲ႔ တလံုး ခ်ိတ္ထားတဲ့ ကြန္ပ်ဴတာေတြထဲမွာ distributed ledger အျဖစ္ ျဖန္႔ၿပီး သိမ္းထားတာပါ။

စာရင္းအင္းမွာ အဝင္အထြက္ စာရင္းတခုခု ေပ်ာက္သြားရင္ ျပႆနာရွိပါတယ္။ ဒီလို မျဖစ္ေအာင္ Blockchain လို႔ ေခၚတဲ့ နည္းစနစ္ကို အသံုးျပဳပါတယ္။ ေငြအဝင္အထြက္ စာရင္း ကို Block ထဲမွာ သိမ္းပါတယ္။ Block တခုနဲ႔ တခုကို Cryptographic Hash ေတြနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ထားပါတယ္။ ရွိပါတယ္။ Hash ဆုိတာက သခ်ၤာသေဘာနဲ႔ ေျပာရင္ one-way function တမ်ိဳးပါ။ x ဆိုတဲ့ ဂဏန္းကုိ ဆိုတဲ့ hash function ထဲထည့္ သြင္းလိုက္ရင္ y ဆိုတဲ့ ဂဏန္းရပါတယ္ ဆုိပါစို႔။ hash function က တလမ္းသြား ျဖစ္တဲ့ အတြက္ y ကေန x ျပန္ရဖို႔အတြက္ inverse function မရွိပါဘူး။ Block တခုရဲ႕ အစမွာ အရင္ Block ရဲ႕ hash ကို ထည့္ၿပီး ခ်ိတ္ထားတာပါ။ ဒီလို hash နဲ႔ ခ်ိတ္ထားတဲ့ လယ္ဂ်ာမွာ စာရင္း တခုခု ေပ်ာက္သြားရင္၊ ဒါမဟုတ္ အပိုတခု ဝင္လာရင္ အလြယ္တကူ စစ္လို႔ ရပါတယ္။ ေနာက္တခါ ဒီစာရင္းက ဘယ္ကလာသလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာအတြက္ အေရာင္းအဝယ္လုပ္သူက ဒစ္ဂ်စ္တယ္နည္းနဲ႔ လက္မွတ္ထိုးထားပါတယ္။

ေနာက္ျပႆနာတခုက ကြန္ပ်ဴတာ တလံုးနဲ႔ အျခားတလံုးမွာ ရွိတဲ့ လယ္ဂ်ာေတြက အၿမဲ တူေနေအာင္ ဘယ္လို လုပ္မလဲ ဆိုတဲ့ ျပႆနာပါ။ ဒီအတြက္ Consensus Algorithm ကို သံုးပါတယ္။ ဒါက ဗဟိုထိန္းခ်ဳပ္မႈ ကင္းတဲ့ မဲဆႏၵေပးနည္း၊ တင္ဒါေခၚနည္း မ်ိဳးပါဘဲ။ အေရာင္းအဝယ္ လုပ္ေတာ့မယ္ဆိုရင္ ဝန္ေဆာင္မႈေပးတဲ့ ကြန္ပ်ဴတာကေန ကိုယ္ရဲ႕ စာရင္းကို အထက္ကေျပာခဲ့တဲ့အတုိင္း Block တခုတည္ေဆာက္ၿပီး ကြန္ရက္ေပၚမွာ ရွိတဲ့ အျခား ကြန္ပ်ဴတာေတြ အားလံုးဆီကို ျဖန္႔ၿပီး ပို႔ေပးပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ အျခားဘယ္သူက ပို႔တာမရွိရင္ က်န္တဲ့ ကြန္ပ်ဴတာေတြက အဲဒီ Block ကို ယူၿပီး သူတို႔ရဲ႕ လယ္ဂ်ာမွာ ျဖည့္စြက္ရပါတယ္။ တကယ္လို႔ တခ်ိန္ထဲမွာ တျခား ကြန္ပ်ဴတာေတြကေန အျခားအေရာင္းအဝယ္ အတြက္ အျခား Block ကို ပို႔တယ္ဆိုရင္ Blockchian ရွည္တဲ့ စာရင္းကို အတည္ယူရပါတယ္။ မေအာင္ျမင္တဲ့သူက ေနာက္ဆံုး Blockchain ကို မူတည္ၿပီး ေနာက္တႀကိမ္ ျပန္ပို႔ရပါတယ္။

ဒါဆိုရင္ မၾကာခဏသြားၿပီး သူမ်ားနဲ႔ တိုက္ဆိုင္ေနရင္ ခဏခဏ ျပန္ပို႔ေနရမွာေပါ့လို႔ ေမးစရာ ရွိပါတယ္။ ဒီအတြက္ ကိုယ္ Block မွာ nonce လို႔ေခၚတဲ့ က်ပန္းကိန္း တခုထည့္ေပးရပါတယ္။ nonce အမ်ိဳးမ်ိဳး ထည့္စမ္းၿပီး ကိုယ့္ Block ရဲ႕ Hash ဂဏန္း အစမွာ 0 အလံုးေပါင္း (ဆိုပါစို႔) ၁၃ လံုး ရေအာင္ လုပ္ရပါတယ္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ဒီလိုလုပ္ ဖို႔ ၁၀ မိနစ္ၾကာပါတယ္။ ဒီလိုႀကိဳးစားထားတာကို Proof-of-work လို႔ သံုးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လြယ္လြယ္နဲ႔ တိုက္ဆိုင္မိဖို႔ ခက္ပါတယ္။ ဒီလိုႀကိဳးစားမႈ ရလဒ္အျဖစ္ ဝန္ေဆာင္မႈေပးသူေတြက Bitcoins အခ်ိဳ႕ရပါတယ္။ ဒီ Bitcoins က အေရာင္းအဝယ္ လုပ္သူဆီက ရတာမဟုတ္ပါဘူး။ ဒီ Bitcoin စနစ္ကေန ရတာပါ။ ေငြေၾကးရဲ႕ သေဘာက ရွားပါးမႈက အေရးႀကီးပါတယ္။ အခုလည္း ေ႐ႊတူးသလို ႀကိဳးစားပမ္းစား nonce ေတြရွာ Blockchain ေတြေဆာက္ေပးၿပီး Bitcoin တူးသူေတြကို miner ေတြလို႔ ေခၚပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ဝန္ေဆာင္မႈ ေပးသူေတြကေတာ့ အေရာင္းအဝယ္လုပ္သူဆီကလည္း Bitcoin နဲ႔ အခေၾကးေငြ ယူပါတယ္။

Bitcoin ကို ကိုယ့္ကြန္ပ်ဴတာကို အားကိုးၿပီး တူးယူရတာျဖစ္လို႔ အျခားေငြေၾကးေတြလို ဗဟိုဘဏ္ႀကီးေတြကေန ေငြေတြ ႐ိုက္ထုတ္စရာ မလိုေတာ့ပါဘူး။ ေခတ္သစ္ ေလာပန္ေလာင္းေတြက ေက်ာက္မတူးေတာ့ဘဲ Bitcoin တူးၾကပါလိမ့္မယ္။