သင်္ကဿနဂိုရ်

မြတ်စွာဘုရားသည် တာဝတိံသာ နတ်ပြည်တွင် ဝါတွင်း သုံးလပတ်လုံး အဘိဓမ္မာတရား ဟောကြားတော်မူ၍ သီတင်းကျွတ် လပြည့် ပဝါရဏာနေ့သို့ ရောက်သော် သိကြားမင်း ဖန်ဆင်းသည့် ရွှေ၊ ပတ္တမြား၊ ငွေတို့ဖြင့် ပြီးသော စောင်းတန်းသုံးသွယ် အနက် အလယ် ပတ္တမြား စောင်းတန်းဖြင့် နတ်ဗြဟ္မာတို့ ခြံရံကာ သင်္ကဿနဂိုရ်ပြည် တံခါးဝသို့ ဆင်းသက်ခဲ့ကြောင်းကို ဓမ္မပဒအဋ္ဌကထာ ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထုတွင် အကျယ်တဝင့် ရေးသား ဖော်ပြထားသည်။ မြတ်စွာဘုရားအား ဦးစွာပထမ အရှင်သာရိပုတ္တ၊ ထို့နောက် အရှင်မ ဥပ္ပလဝဏ္ဏထေရီ တို့က ခရီးဦး ကြိုဆိုကြပြီးနောက် အခြားပရိသတ်အပေါင်းတို့က ဖူးမြှော် ကြိုဆိုကြကြောင်း သုတ္တနိပါတ် အဋ္ဌကထာ (အဋ္ဌကဝဂ် သာရိပုတ္တသုတ်အဖွင့်) တွင် ဖော်ပြထား၏။

ဗုဒ္ဓဝင်အဋ္ဌကထာ စသည်တို့၌
(၁) ဘုရားပွင့်တော်မူရာ ဗောဓိပလ္လင်၊
(၂) ဓမ္မစကြာတရားဦး ဟောတော်မူရာ ဣသိပတန မိဂဒါဝုန်တော၊
(၃) နတ်ပြည်မှ ဆင်းသက်စဉ် ခြေဦးချတော်မူရာ သင်္ကဿမြို့တံခါး၊
(၄) ဇေတဝန်ကျောင်း ဂန္ဓကုဋိရှိ ကုတင် ခြေထောက် လေးချောင်းချရာ၊ ဤလေးနေရာတို့သည် ဘုရားရှင်တိုင်း မစွန့်သော အဝိဇဟိတဋ္ဌာန လေးနေရာ အဖြစ် အထူး ဖော်ပြထားသည်။ မဇ္ဈိမနိကာယ် ပါသရာသိသုတ်အဖွင့် အဋ္ဌကထာ၌ ဤနေရာလေးပါးအား အစလစေတိယ ဋ္ဌာန (မရွှေ့ပြောင်းသော အထိမ်းအမှတ် နေရာ) လေးပါးဟု ဖော်ပြထားသည်။

အရေးပါသည့် ဗုဒ္ဓဝင်နေရာအဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည့် အားလျှော်စွာ သင်္ကဿသို့ အသောကမင်းကြီး (204 BCE ဝန်းကျင်) ၊ တရုတ်ရဟန်းတော် ဖာရှန် (Faxian ဖာဟီယန်ဟု အသိများ 404 CE ဝန်းကျင်)၊ ရွှန်ကျန် (Xuanzang 636 CE ဝန်းကျင်) တို့ လာရောက် ဖူးမြော်ခဲ့ကြ ဖူးသည်။ နောင်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ ဗုဒ္ဓသာသနာ တိမ်ကော သွားသောအခါ၊ သင်္ကဿသည်လည်း အခြား ဗုဒ္ဓဝင်နေရာများ နည်းတူ မေ့လျော့ ပျောက်ကွယ် နေခဲ့၏။ ၁၈၄၂-ခုနှစ်သို့ရောက်မှ ဗြိတိသျှလူမျိုး ကျောက်စာဝန် Alexander Cunningham က တရုတ် ဘုရားဖူး ရဟန်းတော်များ၏ မှတ်တမ်းများအား အမှီပြုကာ သင်္ကဿမြို့ဟောင်းနေရာအား ပြန်လည် ထုတ်ဖော်နိုင်ခဲ့သည်။

Relief showing the Descent of the Buddha, grey schist, 3rd century AD, Gandhara. © Victoria and Albert Museum, London

သင်္ကဿမြို့တည်နေရာ

တရုတ် ရဟန်းတော် ဖာရှန်၏ မှတ်တမ်းအရ သင်္ကဿမြို့ (Seng-Kia-She) သည် မထုရာမြို့မှ အရှေ့ဖက် ၁၈-ယူဇနာ အကွာတွင်ရှိ၍၊ သင်္ကဿမှ အရှေ့တောင်ဖက် ၇-ယူဇနာတွင် ကဏ္ဏကုဇ္ဇမြို့ (ယနေ့ခေတ် Kannauj) ရှိသည်။ တရုတ် ရဟန်းတော် ရွှန်ကျန်က သင်္ကဿမြို့အမည်ကို ကပိထ (Kie-Pi-Tha) ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓစာပေများအရ သင်္ကဿမြို့သည် သာဝတ္ထိမှ ယူဇနာ-၃၀ ကွာဝေးပြီး (ဓမ္မပဒ အဋ္ဌကထာ ဒေဝရောဟဏဝတ္ထု)၊ သောရေယျမြို့ (ယနေ့ Soron) နှင့် ကဏ္ဏကုဇ္ဇမြို့အကြား ခရီးလမ်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည် (ဝိနည်းပါရာဇိကဏ်-၂၃ ။ဝိနည်းစူဠဝါ-၄၅၁)။ Alexander Cunningham က သင်္ကဿမြို့သည် ယနေ့ခေတ် Farukkhabad မြို့၏ အနောက်ဖက် ၃၇-ကီလိုမီတာ အကွာရှိ သံကိသ-ဝသန္တပုရ (Sankisa-Basantpur) အမည်ရှိသော ရွာလေး (27.338°N  79.271°E) ဖြစ်ကြောင်း သတ်မှတ်ဖော်ထုတ်ခဲ့သည်။ ထိုရွာလေးသည် ကာလီမြစ်၏ နံဘေးတွင် တည်ရှိ၍ Agra မှ ၁၆၀ ကီလိုမီတာ၊ Kannuj မှ ၈၀-ကီလိုမီတာ၊ Lucknow မှ ၁၈၀-ကီလိုမီတာ ကွာဝေးသည်။

View Larger Map

ထင်ရှားသည့် နေရာဌာနများ

တရုတ် ဘုရားဖူး ရဟန်းတော်များ၏ မှတ်တမ်းအရ သင်္ကဿမြို့ရှိ ထင်ရှားခဲ့သော နေရာဌာနများမှာ -
(၁) စောင်းတန်း လှေကားရင်းတွင် တည်ထားသော စေတီ နှင့် အသောကမင်း ကျောက်စာတိုင်
(၂) ဘုရားလေးဆူတို့ သီတင်းသုံး နေထိုင် စင်္ကြံလျှောက်ရာ အရပ်တွင် တည်ထားသော စေတီ
(၃) မြတ်စွာဘုရား ရေသပ္ပါယ်ရာ နေရာ ရေချိုးအိမ်
(၄) သိကြားမင်းနှင့် ဗြဟ္မာမင်းတို့ မြေပြင်သို့လိုက်ပါ ဆင်းသက်ခဲ့သော နေရာတွင် တည်ထားသော စေတီငယ် နှစ်ဆူ
(၅) နတ်ပြည်မှ ဆင်းသက်လာသော မြတ်စွာဘုရားအား အရှင်မ ဥပ္ပလဝဏ္ဏထေရီ ခရီးဦးကြိုပြုခဲ့သော နေရာ၌ တည်ထားသော စေတီ
(၆) မြတ်စွာဘုရား ဆံတော် ခြေသည်း လက်သည်းတော်တို့ကို ပယ်ဖြတ်သည့်နေရာ၌ တည်ထားသည့် စေတီ
(၇) နဂါးနတ်ကွန်းနှင့် နဂါးအိုင် တို့ဖြစ်သည်။
စောင်းတန်း လှေကားရင်းတွင် တည်ထားကိုးကွယ်သော အစလစေတီအား တရုတ်ရဟန်းတော်များက ဤသို့ မှတ်တမ်း တင်ခဲ့ကြသည်။

“… မြတ်စွာဘုရား မြေပြင်သို့ရောက်သည်နှင့် စောင်းတန်း သုံးသွယ်တို့သည် မြေသို့ ငုတ်လျှိုး၍ ကွယ်ရာ၊ လှေကား ခုနှစ်ထစ်သာ မြေပြင်တွင် ပေါ်လေသည်။ နောင်သော် အသောကမင်းသည် စောင်းတန်း၏ အခြေတည်ရာကို သိလိုသဖြင့် တူးဖော်စေရာ ရေအဝါ ထွက်သည့်တိုင် (ငရဲပြည်စပ်ကို ဆိုလို) ရောက်သော်လည်း စောင်းတန်း၏ အခြေကို မတွေ့ရပေ။ အသောကမင်းသည် အလွန်ပင် အံ့သြ ကြည်ညိုတော်မူသဖြင့် လှေကားခုနှစ်ထစ်ပေါ်တွင် ကျောင်းဆောက်လုပ်ကာ၊ အလယ်စောင်းတန်းထိပ်၌ ဉာဏ်တော် ၁၆-ပေရှိသော ရုပ်ပွားဆင်းတုတော်ကို တည်ထား ကိုးကွယ်၏။ ကျောင်းတော်၏ အနောက်ဖက်တွင်လည်း အတောင် ၃၀-ခန့်မြင့်၍ ထိပ်တွင် ခြင်္သေ့ရုပ်ပါရှိသော ကျောက်စာတိုင်ကို ထူထားလေသည်။ ကျောက်စာတိုင်၏ လေးမျက်နှာတွင် ဖန်သားသဖွယ် ကြည်လင်လှသော ရုပ်ပွားဆင်းတုတော် လေးဆူကို တည်ထား၏။” (Faxian – Records of Buddhistic Kingdom)

Amaravati ရှိ ထုံးကျောက်ပြားတွင် ထွင်းထုထားသော အစလစေတီ ပုံစံတူ © British Museum

“ထိုစောင်းတန်း လှေကား သုံးသွယ်သည် ရှေးရာစုနှစ်များစွာက မူလအတိုင်းရှိခဲ့သော်လည်း၊ ယခုအခါတွင် မြေသို့ ငုတ်လျိုးပျောက်ကွယ်သွားပြီ ဖြစ်သည်။ ထိုအခါတွင် အနီးအပါးရှိ တိုင်းနိုင်ငံတို့မှ မင်းသားတို့သည် ဝမ်းနည်းတသဖြစ်ကြ၍ ထိုနေရာတွင် အုတ်ကျောက်တို့ဖြင့် ရတနာများစီချယ်ကာ အလားသဏ္ဍာန်တူ စောင်းတန်းသုံးသွယ်ကို ဆောက်လုပ်ခဲ့ကြသည်။ အမြင့်ပေ ၇၀-ရှိ၏။ စောင်းတန်းထိပ်တွင် ကျောင်းဆောင် တစ်ဆောင် ဆောက်လုပ်ကာ၊ ဘေးတဖက်တချက်တွင် သိကြားမင်း၊ ဗြဟ္မာမင်းတို့ ခြံရံထားသည့်ဟန် ရုပ်ပွားဆင်းတုတော်အား ကျောက်ဖြင့် ထုလုပ်ကိုးကွယ် ခဲ့ကြသည်။”

“ကျောင်းတိုက်၏ အပြင်ဖက် အနီးအနားတွင် ပေ ၇၀-မြင့်သော ကျောက်တိုင်တစ်ခုကို အသောကမင်းက တည်ထားခဲ့သည်။ ကျောက်တိုင်မှာ ခရမ်းရောင်ရှိ၍ စိုစွတ်လျှင် အရောင်တောက်ပ၍နေသည်။ ကျောက်တိုင်၏ ထိပ်ဖျားတွင် စောင်းတန်းလှေကားဖက်သို့ မျက်နှာမူ၍ ထိုင်နေသော ခြင်္သေ့ရုပ် ထုလုပ်ထားသည်။ ကျောက်စာတိုင် ပတ်လည် လေးဖက်လေးတန်တွင် အလွန်အံ့ချီးဖွယ်ကောင်းသော ရုပ်ပုံများထုလုပ်ထား၍ ဖူးမြင်သူတို့၏ ကောင်းဆိုး စရိုက်အလိုက် ထိုရုပ်ပုံများ ပေါ်လေသည်။” (Xuanzang – Records of Western Countries)

ဒဏ္ဍရီဆန်ဆန် အသေးစိတ် အချက်အလက် အချို့ကွဲလွဲနေသော်လည်း ထိုဘုရားဖူးရဟန်းတော်များ ရောက်ခဲ့စဉ်က အစလစေတီနှင့် ခြင်္သေ့ရုပ်ပါသော အသောက ကျောက်စာတိုင်ရှိကြောင်း သိရသည်။

တရုတ်ရဟန်းတော် ဖာရှန် ရောက်ရှိခဲ့ချိန်တွင် ဘိက္ခု ဘိက္ခုနီသံဃာ တစ်ထောင်ခန့်ရှိကြောင်း အချို့မှာ မဟာယာနဖြစ်ပြီး၊ အချို့မှာ ဟိနယာနဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ ရဟန်းတော် ရွှန်ကျန်၏ မှတ်တမ်းအရ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း လေးကျောင်းရှိ၍ သံဃာအပါး တစ်ထောင်ခန့် ရှိ၍၊ ဟိနာယာန ဂိုဏ်းခွဲဖြစ်သော သမ္မိတိယဂိုဏ်းဝင် ရဟန်းတော်များ ဖြစ်ကြောင်း၊ နတ်ကွန်း ဆယ်ခုရှိပြီး မဟေသွရ (သီဝနတ်) ကို ကိုးကွယ်ပူဇော်သူများလည်း ရှိကြောင်း သိရသည်။

တရုတ် ရဟန်းတော် နှစ်ပါးလုံးက သင်္ကဿမှ နဂါးအိုင်နှင့် နတ်ကွန်း အကြောင်းကို ဖော်ပြထား၏။ ရဟန်းတော် ရွှန်ကျန်က အစလစေတီ၏ အရှေ့တောင်ဖက် အရပ်တွင် နဂါးအိုင် ရှိကြောင်းသာမာန်မျှ ဖော်ပြခဲ့၍ ရဟန်းတော် ဖာရှန်က ထိုနဂါးသည် မိုးလေဝသ မှန်ကန်၍ စိုက်ပျိုးရေး ကောင်းမွန်စေရန် စောင့်ရှောက် ပေးနေသောကြောင့် သာသနာ့ဒါယကာ နဂါးမင်းအဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။ ထို့ကြောင့် ရဟန်းတော်တို့ကပင် နဂါးနတ်ကွန်းကို ဆောက်လုပ်ပေးထား၏။ မိုးလရာသီကုန်သော် ထိုနဂါးသည် မြွေအသွင်သို့ ပြောင်းသွားလေ့ရှိ၍ ရဟန်းတော်တို့က ကြေးဖလားတွင် ထည့်ကာ လှည့်လည် အပူဇော်ခံလေ့ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။

ရှေးဟောင်းသုသန ရှာဖွေ တူးဖော်မှု

ဗြိတိသျှလူမျိုး ကျောက်စာဝန် Alexander Cunningham သည် သင်္ကဿမြို့ဟောင်း နေရာအား ၁၈၄၂-ခုနှစ်ကတည်း သတ်မှတ်နိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ၁၈၆၂-ခု နှစ်ကုန်ပိုင်း ရောက်မှ တူးဖော် လေ့လာနိုင်ခဲ့သည်။ သင်္ကဿမြို့ဟောင်းအဖြစ် အတည်ပြုခဲ့သော သံကိသရွာသည် အနီးဝန်းကျင်ရှိ လယ်ကွင်း မြေပြင်အထက် ၄၁-ပေခန့်မြင့်သော တောင်ကုန်းမြင့်လေးပေါ်တွင် တည်ရှိသည်။ ဒေသခံတို့က ထိုကုန်းမြင့်လေးအား Kilah (ခံတပ်) ဟုခေါ်သည်။ အရှေ့အနောက် အလျား ပေ-၁၅၀၀ ရှိ၍ အနံမှ ပေ-၁၀၀၀ ကျယ်သည်။ မြောက်ဖက်နှင့် အနောက်ဖက်တွင် ကုန်းသည် မတ်စောက်၍ အခြားဖက်တွင် ပြေ၏။

(from Reports – Indian Archeological Survey, Alexander Cunningham)

ဤ ခံတပ်ဟောင်း၏ အလယ်မှ တောင်ဖက်တည့်တည့် ပေ ၁၆၀၀ အကွာတွင် အုတ်ပုံတစ်ခုရှိ၍ ထိုအုတ်ပုံ၏ အထက်တွင် ဗာသရီ နတ်သမီး (Basari Devi) အတွက် ဆောက်လုပ်ထားသော ခေတ်သစ်လက်ရာ နတ်ကွန်းတစ်ခု ရှိသည်။ နတ်ကွန်းမှ မြောက်ဖက် ပေ ၄၀၀ တွင် ဆင်ရုပ် ထုထားသော ရှေးကျောက်စာတိုင်၏ ထိပ်ပိုင်းကို ရှာဖွေတွေ့ရှိရသည်။ ထို့အပြင် ကျောက်စာတိုင်၏ အရင်းကို ရှာဖွေ၍ မတွေ့ရသေးပေ။ တရုတ်ဘုရားဖူး ရဟန်းတော်များ၏ မှတ်တမ်းအရ အသောက ကျောက်စာတိုင်၏ ထိပ်ပိုင်းသည် ခြင်္သေ့ရုပ် ဖြစ်ရမည် ဖြစ်သော်လည်း ယခုတွေ့ရှိရသော ကျောက်စာတိုင်ထိပ်မှာ ဆင်ရုပ် ဖြစ်နေ၏။ ကျောက်စာတိုင်ထိပ်မှ ဆင်ရုပ်တွင် နှာမောင်းနှင့် အမြီးတို့ မရှိတော့သဖြင့် အကယ်၍ အတောင် ၃၀-အမြင့်တွင် ရှိသော ဆင်ရုပ်အား အောက်မှ မော့ကြည့်လျှင် ခြင်္သေ့ရုပ်အဖြစ် အမှတ် မှားကောင်း မှားနိုင်သည်ဟုသာ Cunningham က မှတ်ချက်ပြုခဲ့သည်။ (မှတ်ချက်။ ဆရာ မောင်အံ့ (မဟာဝိဇ္ဇာဘုံဘေ) ၏ “မြတ်ဘုရားပွင့်တော်မူရာ ဗုဒ္ဓဂယာ” စာအုပ်တွင် နွားရုပ်အဖြစ် မှားယွင်း ဖော်ပြထားသည်)။

Capital of Asoka Pillar from Reports – Indian Archeological Survey, Alexander Cunningham

ဗာသရီနတ်ကွန်း၏ တောင်ဖက် ပေ ၂၀၀ တွင် စေတီပျက် တခုရှိသည်။ နတ်ကွန်းမှ အရှေ့ဖက် ပေ ၆၀၀ အကွာတွင် အလျား ပေ-၆၀၀ အနံ ပေ-၅၀၀ ရှိ ကုန်းမြင့် တခုရှိသည်။ ဒေသခံတို့က Navi-ka-kot ခေါ်သည်။ ဘုန်းကြီးကျောင်းပျက် တစ်ခု ဖြစ်နိုင်လေသည်။ ထိုမှ အရှေ့မြောက်နှင့် အရှေ့တောင်ဖက်တို့တို့တွင် စေတီပျက် ဖြစ်ဟန်တူသော အဝန်းအဝိုင်းပုံ ကုန်းမို့များ ရှိသည်။ အပြင်မြို့ရိုးဟောင်းသည် ၃-မိုင်ခွဲခန့် ကျယ်၏။ မြို့ရိုးဟောင်းသည် အရှေ့ဖက်၊ အရှေ့တောင်နှင့် အရှေ့မြောက် သုံးနေရာတွင် ပွင့်ပေါက်နေ၍ ဒေသခံတို့က မြို့တံခါးဟု ဆိုကြသည်။ အရှေ့တောင်ဖက် အပေါက်တွင် တံခါးပေါက်ရွာဟု အဓိပ္ပါယ်ရသော Paori-Kheria အမည်ရှိသည့် ရွာတရွာ ရှိသည်။ ဟိန္ဒူဘာသာစကားဖြင့် Paur ဟု ရေးပါက တံခါးပေါက်ဟု အဓိပ္ပါယ် ရမည်ဖြစ်သော်လည်း Paor ဟု ရေးထားသဖြင့် “လှေကားထစ်” ဟုလည်း အဓိပ္ပါယ် ရနိုင်လေသည်။

ထို့ကြောင့် ယနေ့ ဆင်ရုပ် ကျောက်စာတိုင် တည်ရာနေရာသည် တရုတ်ရဟန်းတော်များ၏ မှတ်တမ်းတွင်ပါသော အသောက ကျောက်စာတိုင်၏ မူလနေရာဖြစ်ပါက ဗာသရီနတ်ကွန်းတည်ရာ ကုန်းမြင့်သည် အစလစေတီတည်ရာ ဖြစ်မည်ဖြစ်၍၊ ကျောက်စာတိုင် အကျိုး ထိပ်ပိုင်းအား အခြားတနေရာမှ ပြောင်းရွှေ့ထားခြင်း ဖြစ်ပါက Paori-Kheria ရွာနေရာသည် အစလစေတီတည်ရာ ဖြစ်ပေလိမ့်မည်။ အများစုမှာ ဗာသရီနတ်ကွန်းနေရာအား အစလစေတီတည်ရာ အဖြစ်လည်းကောင်း၊ Navi-ka-kot မှ အရှေ့ဖက် အုတ်ပုံကုန်းမြေ သုံးခုသည် အခြား စေတီသုံးဆူတို့၏ နေရာအဖြစ်လည်းကောင်း လက်ခံယုံကြည် ထားကြလေသည်။

ယနေ့ခေတ်တွင် အခိုင်အမာ သတ်မှတ်နိုင်သော နေရာမှာ နဂါးအိုင်သာ ဖြစ်၍ (တရုတ်ရဟန်းတော် ရွှန်ကျန် ဖော်ပြခဲ့သည့်အတိုင်း) ကျောင်းတော်ရာ အုတ်ပုံများ၏ အရှေ့တောင်ဖက် အရပ်၌ ရှိကြောင်း Cunningham ၏ အစီရင်ခံစာတွင် ဖော်ပြထားသည်။ ဒေသခံတို့က ထိုနဂါးအား ကာရေဝါနတ်နဂါး (Kārewar Nāg Devatā) ဟုခေါ်၍ နဂါးအိုင်အား Kāndaiya Tāl ဟုခေါ်သည်။ ယနေ့ထက်တိုင် နှစ်စဉ် ကဆုန်လပြည့်နေ့ (ဝိသာခနေ့) နှင့် မိုးခေါ်လိုသည့်အခါတိုင်း နဂါးနတ်ကွန်းတွင် နွားနို့ရည်များ သွန်းလောင်း၍ ပူဇော်ပသကြသည်။ ထို နဂါးပူဇော်ပွဲသည် ဟိန္ဒူဘာသာမှ နာဂပဉ္စမီ (Nāg Panchamī)နှင့် မသက်ဆိုင်ဘဲ၊ သင်္ကဿ ဒေသခံတို့၏ သီးခြား ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှု ဖြစ်လေသည်။

သင်္ကဿနဂိုရ်နှင့် ဘာသာရေးပဋိပက္ခ

တခါက ဘာသာခြား တတ္ထိယဂိုဏ်းဆရာတို့နှင့် ရဟန်းတော်တို့ နေရာပိုင်ဆိုင်မှုအတွက် အငြင်းပွားမှုဖြစ်ရာ၊ ရဟန်းတော်တို့သည် အမှုရှုံး၏။ ထိုအခါတွင် ရဟန်းတော်က “ဤနေရာသည် ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်းတော်တို့၏ နေရာအမှန်ဖြစ်ပါက အံ့ဖွယ်ရာ တန်ခိုး ပြပါစေသား” ဟု သစ္စာဆိုကြသော်၊ ကျောက်စာတိုင်ထိပ်မှ ခြင်္သေ့ရုပ်သည် ကျယ်လောင်စွာ ဟိန်းဟောက် သက်သေထူသဖြင့် တတ္ထိဂိုဏ်းဆရာတို့ ကြောက်လန့်ကာ ထွက်ပြေးကြဖူး၏။” (Faxian – Records of Buddhistic Kingdoms)

သင်္ကဿတွင် နေရာပိုင်ဆိုင်မှုနှင့် စပ်လျှင်း၍ ဘာသာရေး ပဋိပက္ခ ဖြစ်လေ့ရှိခဲ့ကြောင်းကို တရုတ် ရဟန်းတော် ဖာရှန်က ဒဏ္ဍာရီဆန်ဆန် မှတ်တမ်း တင်ထား၏။ ယနေ့တိုင်လည်း ဗုဒ္ဓသာသနိက မြေများပေါ်တွင် နတ်ကွန်းများ တည်ရှိနေသဖြင့် မကြာခဏ ဘာသာရေးပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်လေ့ရှိသည်။ နှစ်စဉ် ပဝါရဏာနေ့တိုင်းတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့က ဓမ္မယတြာ ခေါ် စီတန်းလှည့်လည် ပူဇော်ပွဲကျင်းပလေ့ရှိရာ ၂၀၀၁ - ခုနှစ်က အဓိကရုဏ်းဖြစ် ပွားခဲ့သည်။ ထိုမှစတင်၍ ပဝါရဏာနေ့ စီတန်းလှည့်လည်ပွဲကို ကျင်းပခွင့် မပြုတော့ကြောင်း သိရသည်။

စာညွှန်း 
The Ancient Geography of India, Alexander Cunningham
Reports – Indian Archeological Survey, Alexander Cunningham
A Record of Buddhistic Kingdoms, Chapter XVII, Fa-Hsien (Faxian)
Si-Yu-Ki: Buddhist Records of the Western World by Huien Tsiang, trans. Samuel Beal
Where the Buddha Walked: A Companion to the Buddhist Places of India, Rana P.B. Singh 
Buddhist Pilgrimage (New Edition 2009), Chan Khoon San
 မြတ်ဘုရားပွင့်တော်မူရာ ဗုဒ္ဓဂယာ - မောင်အံ့ (မဟာဝိဇ္ဇာ ဘုံဘေ) 
ဖာဟီယန် ခရီးစဉ် - အရှင်ဝိလာသ 
http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2001-11-02/india/27238409_1_clashes-three-policemen-buddhists.

ဘ႐ုဇာတ္

“မင္းႀကီး… ဆႏၵာဂတိေနာက္ လိုက္သူ မျဖစ္ေစသင့္။ ဘာသာေရးဂိုဏ္း အခ်င္းခ်င္း ပဋိပကၡ မျဖစ္ပြားေစသင့္။”

ဗုဒၶျမတ္စြာလက္ထက္က တိတၳိတို႔သည္ ေဇတ၀န္ေက်ာင္း အနီးအပါးတြင္ ေက်ာင္းေဆာက္လုပ္ရန္ ႀကိဳးပမ္းၾက၏။ ထိုအေၾကာင္းကို သိေသာ္ အသံဗလံ ဆူညံျခင္းမွအစ မသင့္ေလ်ာ္လွသျဖင့္ ရဟန္းတို႔အား ေကာသလမင္းထံ သြားေရာက္ကာ ကန္႔ကြက္ေစ၏။ စင္စစ္ ေကာသလမင္းႀကီးသည္ တိတၳိတို႔ထံမွ တန္စိုးလက္ေဆာင္ယူကာ ခြင့္ျပဳထားျခင္း ျဖစ္၍ ရဟန္းတို႔အား အေတြ႕မခံဘဲ ေရွာင္၍ ေနေလသည္။ အဂၢသာ၀ကႏွစ္ပါး ေစလႊတ္ေသာ္လည္း အေတြ႕မခံဘဲ ေရွာင္ၿမဲေရွာင္၍ ေနေလသည္။ ဤတြင္ ေနာက္တေန႔ နံနက္ေစာေစာ၌ ဘုရားရွင္ကိုယ္တိုင္ ရဟန္း ၅၀၀ တို႔အား ေခၚေဆာင္ကာ နန္းေတာ္သို႕ ႂကြ၍ ေကာသလမင္းထံ သြား၏။ ေကာသလမင္းလည္း မေနသာေတာ့ဘဲ ျပႆာဒ္ေဆာင္မွ ဆင္းလာ၍ ဘုရားရွင္အား ေတြ႕ရ၏။ ထိုအခါတြင္ ဘုရားက “ဆႏၵာဂတိကို လိုက္၍ ဘာသာေရးဂိုဏ္း အခ်င္းခ်င္း ခုိက္ရန္မ်ားေအာင္ မျပဳသင့္ေၾကာင္း၊ ထိုသို႔ျပဳ၍ တိုင္းျပည္ပ်က္ခဲ့ရဖူးေၾကာင္း” ဤဘ႐ုဇာတက ဇာတ္လမ္းအား ေျပာျပ၏။

“ဣသီနမႏၲရံ ကတြာ၊ ဘ႐ုရာဇာတိ ေမ သုတံ။
ဥစၧိေႏၷာ သဟ ရေ႒ဟိ၊ သ ရာဇာ ၀ိဘ၀ဂၤေတာ။”
“တသၼာ ဟိ ဆႏၵာဂမနံ၊ နပၸသံသႏၲိ ပ႑ိတာ။
အဒု႒စိေတၱာ ဘာေသယ်၊ ဂိရံ သစၥဳပသံဟိတံ။”
(ဇာတက အမွတ္-၂၁၃။ ဘ႐ုဇာတ္)။

ရေသ့တို႔အား ရန္တိုက္သျဖင့္၊
မင္းႏွင့္တကြ တိုင္းျပည္ပ်က္ခဲ့ရဖူးေၾကာင္း
ဘ႐ုဇာတ္ကို ငါၾကားဖူး၏။
ထို႔ေၾကာင့္ ဆႏၵာဂတိလိုက္ျခင္းအား ပညာရွိတို႔ကို မခ်ီးမြမ္းၾက။
မပ်က္စီးေသာ စိတ္ရွိသည္ျဖစ္၍ မွန္ေသာစကားကိုသာ ဆုိရာ၏။

ေရွးက ဘ႐ုႏိုင္ငံ (ယေန႔ေခတ္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ဂူဂ်ာရတ္ျပည္နယ္ရွိ Bharuch ၿမိဳ႕) တြင္ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့ေသာ ဇာတ္လမ္းတစ္ခု ျဖစ္သည္။ ေဗာဓိသတၱသည္ စ်ာန္အဘိညာဥ္ရ ရေသ့တစ္ပါးျဖစ္ခဲ့၍ ရေသ့ ၅၀၀-ရွိေသာ ဂိုဏ္းအား အႀကီးအမွဴးျပဳကာ ဟိမ၀ႏၲာေတာင္၌ သီတင္းသံုးေနထိုင္၏။ တေန႔တြင္ ရေသ့တို႔သည္ ဆား၊ အခ်ဥ္တို႔ကို အလိုရွိသျဖင့္ ဟိမ၀ႏၲာမွ ဆင္းကာ ဘ႐ုႏိုင္ငံသို႔ လာေရာက္၏။ ၿမိဳ႕၏ ေျမာက္ဖက္အရပ္ရွိ ပေညာင္ပင္ရင္းတြင္ စတည္းခ်ကာ စားေသာက္ ေနထုိင္ၾကသည္။ ထိုသို႔ေနထိုင္ရင္း လ၀က္မွ်ၾကာေသာ္ အျခား ရေသ့ဂိုဏ္းတစ္ခုသည္ ဘ႐ုႏုိင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိလာကာ ၿမိဳ႕၏ ေတာင္ဖက္အရပ္ရွိ ပေညာင္ပင္ရင္းတြင္ အလားတူ တည္းခိုၾကျပန္သည္။ ထိုရေသ့ဂိုဏ္း ႏွစ္ဂိုဏ္းတို႔သည္ ဘ႐ုႏိုင္ငံတြင္ အလိုရွိသေလာက္ ေနထိုင္ၾကၿပီးေနာက္ အသီးအသီး မိမိတို႔ ေနရပ္ေဒသသို႔ ျပန္ၾကသည္။

ရေသ့တို႔ ဘ႐ုႏိုင္ငံမွ ထြက္ခြာသြားေသာ အခ်ိန္တြင္ ၿမိဳ႕ေတာင္ဖက္မွ ပေညာင္ပင္သည္ အေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ ေျခာက္ေသြ႕သြားေလသည္။ ေနာင္တြင္ ဒုတိယရေသ့အုပ္စုသည္ ဘ႐ုသို႔ျပန္လည္ ေရာက္ရွိလာေသာအခါ ယခင္က မိမိတို႔ တည္းခိုခဲ့သည့္ ပေညာင္ပင္သည္ ေျခာက္ေသြ႕၍ အရိပ္ကင္းမဲ့ေနသည္ကို ေတြ႕ရ၏။ ထိုအခါတြင္ ၿမိဳ႕ေျမာက္ဖက္မွ ပေညာင္သို႔ ေျပာင္းေ႐ႊ႕၍ စတည္းခ်ၾကေလသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ပထမရေသ့အုပ္စုသည္ ဘ႐ုသို႔ ျပန္လည္ေရာက္ရွိလာၿပီး မိမိတို႔ တည္းခိုခဲ့ဖူးရာ ၿမိဳ႕ေျမာက္ဖက္ ပေညာင္ပင္၌ပင္ ေနထိုင္ေနေလသည္။ ဤတြင္ ရေသ့အုပ္စု ႏွစ္စုတို႔သည္ ပေညာင္ပင္အား “သူ႕အပင္၊ ငါ့အပင္” လုကာ အခ်င္းခ်င္း ခိုက္ရန္ျဖစ္ၾကေလေတာ့သည္။

အမႈသည္ ဘ႐ုမင္းဆီသို႔ ေရာက္ေသာ္ ဤပေညာင္ပင္သုိ႔ ဦးစြာ စတည္းခ်ဖူးေသာ ပထမရေသ့အုပ္စုအား အရွင္အျဖစ္ ေပး၏။ ထိုအခါ ဒုတိယရေသ့အုပ္စုက အလြယ္ အ႐ႈံးမေပးဘဲ၊ ဘ႐ုမင္းအား တန္စိုး လက္ေဆာင္ေပး၏။ တန္စိုးလက္ေဆာင္ မ်က္ႏွာျဖင့္ ဘ႐ုမင္းသည္ ဒုတိယ ရေသ့အုပ္စုအားလည္း ထိုပေညာင္ပင္တြင္ ေနခြင့္ ေပးျပန္ေလသည္။ ထိုအခါ ပထမရေသ့အုပ္စုကလည္း အေလွ်ာ့မေပးဘဲ ဘ႐ုမင္းအား တန္စိုးလက္ေဆာင္ေပးကာ မိမိတို႔အားသာ ေနခြင့္ေတာင္း ျပန္သည္။ ဘ႐ုမင္းကလည္း တန္စိုးကို ယူ၍ ပထမရေသ့အုပ္စု၏ ေတာင္းဆိုသည့္အတိုင္း လိုက္ေလ်ာျပန္သည္။ ေနာက္ဆံုးတြင္ ရေသ့တို႔သည္ ကာမဂုဏ္တို႔ကို စြန္႔၍ ရေသ့ရဟန္းျပဳလာပါလွ်က္ သစ္တစ္ပင္ေၾကာင့္ အျငင္း အခုန္ျဖစ္႐ံုမက၊ မသင့္ေတာ္ေသာ တန္စိုးလက္ေဆာင္ေပးျခင္းအမႈတို႔ကို ျပဳမိၾကသည့္ မိမိတို႔၏ အျဖစ္ကို စိတ္ပ်က္ေနာင္တရ၍ ဟိမ၀ႏၲာသို႔ ျပန္ၾကသည္။

ထိုအခါတြင္ နတ္တို႔က “ဤမင္းသည္ သူေတာ္စဥ္ရေသ့တို႔ကို ခိုက္ရန္ပြားေစျခင္းဟူသည့္ မျပဳသင့္ေသာ အမႈကို ျပဳဘိ၏” ဟု အမ်က္ထြက္ကာ ဘ႐ုႏိုင္ငံအား သမုဒၵရာ ေရျဖင့္ လႊမ္းမိုးေစ၏။ ဘ႐ုမင္းကို အေၾကာင္းျပဳ၍ အျပစ္မဲ့ေသာ ဘ႐ုႏိုင္ငံသားတို႔လည္း ေသေက် ပ်က္စီးျခင္းသို႔ ေရာက္ၾကေလသည္။

Buddhism and Blasphemy

ဘာသာ အယူ၀ါဒမ်ိဳးစံု အတူယွဥ္တြဲေနထိုင္ၾကသည့္အခါ တဖက္ႏွင့္ တစ္ဖက္ ေ၀ဖန္ၾက ေဆြးေႏြးၾကသည္ကို ေရွာင္လႊဲ၍ မရႏိုင္ပါ။ ဗုဒၶျမတ္စြာ သက္ေတာ္ ထင္ရွားရွိစဥ္ကလည္း ဗုဒၶႏွင့္ တပည့္ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ အယူ၀ါဒတစ္ပါးရွိသည့္ ရေသ့၊ ရဟန္း၊ ပရိဗိုဇ္တို႔၏ ေက်ာင္းမ်ားသို႔ တမင္သြားေရာက္၍ အယူ၀ါဒ ေဆြးေႏြးေလ့ ရွိခဲ့ၾကသည္။ အယူ၀ါဒတစ္ပါးရွိသူတို႔ကလည္း ဘုရားရွင္ထံ လာေရာက္၍ အယူ၀ါဒ ေဆြးေႏြးဖလွယ္ေလ့ ရွိၾကသည္။ ရံခါတြင္ ေဆြးေႏြး ဖလွယ္ျခင္းမွ်မက အယူ၀ါဒၿပိဳင္ပြဲ စကားစစ္ထိုးပြဲ ပံုစံအထိ ျဖစ္သည္လည္း ရွိသည္။ ရံခါတြင္ အက်ိဳး အေၾကာင္းျပ၍ ေဆြးေႏြး ေ၀ဖန္ျခင္းမဟုတ္ဘဲ၊ တမင္သက္သက္ ပုတ္ခတ္ ေစာ္ကား ဆဲေရးသည္မ်ားကိုလည္း ႀကံဳရတတ္သည္။ ဘာသာေရးသမိုင္း တစ္ေလွ်ာက္တြင္ ဘာသာတရား အခ်င္းခ်င္း (အျပဳသေဘာျဖစ္ေစ၊ အပ်က္သေဘာျဖစ္ေစ) ေ၀ဖန္ၾက၊ ႐ႈတ္ခ်ၾက၊ ထိပါးေျပာ ဆိုၾကသည္မွာ အထူးအဆန္း မဟုတ္။

မိမိတို႔ ယံုၾကည္ ကိုးကြယ္ေသာ ဘာသာအယူ၀ါဒအား အၾကည္ညိဳပ်က္ေစရန္ ကဲ့ရဲ႕႐ႈတ္ခ် ေရးသား ေျပာဆိုသည္မ်ားကို ျမင္ရ ၾကားရေသာအခါ လူ႔သဘာ၀အရ မေက်မခ်မ္း ျဖစ္တတ္ၾကသည္။ စိတ္လိုက္မာန္ပါ တုန္႔ျပန္တတ္ၾကသည္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အစိုးရကိုယ္တိုင္က Blasphemy Law မ်ားထုတ္ကာ (ေသဒဏ္အထိ) ျပင္းထန္စြာ အျပစ္ေပး တတ္ၾကသည္။ ထိုသုိ႔ ဘာသာတရားေရး အၾကည္ညိဳပ်က္ေစရန္ ကဲ့ရဲ႕ေျပာဆိုသည္တို႔ကို ဥပေဒမဲ့ အၾကမ္းဖက္ တုန္႔ျပန္ျခင္း၊ ဥပေဒမ်ားျဖင့္ ျပင္းထန္စြာ အေရးယူျခင္းတို႔သည္ ဗုဒၶအဆံုးအမႏွင့္ ဆီေလွ်ာ္ပါ၏ေလာ။ ထိုအတူပင္ တစ္ပါးသူတုိ႔ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္ေသာ ဘာသာတရားအား အေၾကာင္းမဲ့ ပုတ္ခတ္ ေစာ္ကားျခင္းသည္ သင့္ေတာ္ပါ၏ ေလာ။

ဤေနရာတြင္ မတူညီသည့္ ဘာသာအယူ၀ါဒ အသီးသီးတို႔ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ အတူယွဥ္တြဲ ေနထိုင္ႏိုင္ေရးအတြက္ အေသာကမင္းႀကီး ခ်မွတ္ခဲ့ေသာ သေဘာထားကို သံုးသပ္ ဆင္ျခင္သင့္ပါသည္။

“… လိုရင္းကား ႏႈတ္ကိုေစာင့္စည္းျခင္းပင္ ျဖစ္၏။ မိမိတို႔၏ ဘာသာတရားကို ခ်ီးျမႇင့္ေျမာက္စား၍ တစ္ပါးသူတို႔၏ ဘာသာတရားကို ကဲ့ရဲ႕႐ႈတ္ခ်ျခင္း မျပဳလုပ္ရာ။ အကယ္၍ အက်ိဳးသင့္ အေၾကာင္းသင့္ ေ၀ဖန္ပါကလည္း ညင္သာေပ်ာ့ေျပာင္းစြာ ေ၀ဖန္ရေပမည္။ အျခား ဘာသာတရားတို႔ကို ေလးစား ခ်ီးေျမႇာက္ျခင္းျဖင့္ မိမိတို႔၏ ဘာသာတရားကို တိုးတက္ႀကီးပြားေစၿပီးလွ်င္ အျခား ဘာသာတရားတို႔ အတြက္လည္း ေက်းဇူးမ်ားရာ၏။ ထိုသို႔မဟုတ္ပါက မိမိတို႔၏ ဘာသာတရားကိုပင္ ပ်က္စီး ညိွဳးမွိန္ေစ၍ အျခား ဘာသာတရားတို႔ကိုလည္း အက်ိဳးယုတ္ေစ၏။ မိမိဘာသာတရားကို ခ်ီးျမင့္ေျမႇာက္စား၍ အျခားဘာသာတရားတို႔ကို ကဲ့ရဲ႕ပုတ္ခတ္သူတို႔သည္ မိမိတို႔၏ ဘာသာတရားအား ၾကည္ညိုစိတ္ျဖင့္ မိမိဘာသာတရား ဂုဏ္တက္ေစရန္ ျပဳမူေဆာင္႐ြက္ျခင္း ျဖစ္သည္မွန္ေသာ္လည္း၊ စင္စစ္ မိမိတို႔ဘာသာတရားကိုသာ ပို၍ေလးနက္စြာ ပ်က္စီးဆုတ္ယုတ္ေစသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဘာသာတရား အခ်င္းခ်င္း ညီညြတ္ျခင္းသည္သာ မြန္ျမတ္ေပသည္။ အျခားသူတို႔၏ ဘာသာတရားမ်ားကို အခ်င္းခ်င္း ေလးစား ၾကားနာၾကကုန္ေလာ့။ …” (အေသာက ေက်ာက္စာ အမွတ္-၁၂)

တစ္ပါးသူတို႔၏ အယူ၀ါဒတို႔ကို အေၾကာင္းမဲ့ ထိပါးပုတ္ခတ္ျခင္း၊ ႐ုန္႔ရင္းၾကမ္းတမ္းစြာ ဆဲေရးျခင္းတို႔သည္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ညီညြတ္ေရးကို အစဥ္လိုလားေသာ ဗုဒၶ၏ အဆံုးအမကို သက္၀င္သူမ်ား ေရွာင္ရွားအပ္ေသာ မိစၧာ၀ါစာမ်ား ျဖစ္ေလသည္။ လက္ေတြ႔တြင္လည္း ထိုသို႔ အဆင္ျခင္မဲ့ ထိပါးပုတ္ခတ္မႈတို႔ေၾကာင့္ မလိုလားအပ္ေသာ ေသြးထြက္သံယို အဓိက႐ုဏ္းျဖစ္ၿပီး အျပစ္မရွိသူေတြ ေသေၾက ပ်က္စီးၾကရသည္ကို မၾကာခဏ ေတြ႔ေနရပါသည္။ ထို႔အတူပင္ တစ္ဖက္က ထိပါးပုတ္ခတ္လာသည္ကို မခံမရပ္ႏိုင္ျဖစ္ကာ အၾကမ္းဖက္ တုန္႔ျပန္ျခင္းသည္လည္း အလားတူ ဆိုးက်ိဳးမ်ားကို ျဖစ္ေပၚ ေစပါသည္။ ရန္ကို ရန္ျဖင့္ တုန္႔ျပန္ျခင္းသည္ ထိုရန္စကို တိုးပြားေစရန္သာ ျဖစ္၍ ဗုဒၶတရားေတာ္တို႔ႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဖက္ ျဖစ္ေလသည္။ စင္စစ္ မိမိတို႔ ယံုၾကည္ကိုးကြယ္ေသာ ရတနားသံုးပါးအား အၾကည္ညိဳပ်က္ေစရန္ ကဲ့ရဲ႕ေျပာဆိုမႈ (အ၀ဏၰဘာသန) အား မည္သို႔တုန္႔ျပန္ရမည္ကို ဘုရားရွင္ ကိုယ္ေတာ္တိုင္ ဒီဃနိကာယ္ ျဗဟၼဇာလသုတ္တြင္ ေဟာၾကားထားပါသည္။

ရဟန္းတို႔… တစ္ပါးသူတို႔သည္ ငါ၏ ဂုဏ္ကို ျဖစ္ေစ၊ တရားေတာ္၏ ဂုဏ္ကို ျဖစ္ေစ၊ သံဃာေတာ္၏ ဂုဏ္ကို ျဖစ္ေစ ကဲ့ရဲ႕ေျပာဆိုျငားအံ့၊ သင္တို႔သည္ ရန္ၿငိဳးထားျခင္း၊ ႏွလံုးမသာယာျခင္း၊ စိတ္အခဲမေက်ျခင္း မျဖစ္ေစသင့္။ [...]  စိတ္ဆိုးျခင္း၊ ႏွလံုးမသာယာျခင္း ျဖစ္ၾကလွ်င္ သင္တို႔အားသာ အႏၲရာယ္ ျဖစ္ရာ၏။ 

ရဟန္းတို႔ […] သင္တို႔သည္ စိတ္ဆိုးျခင္း၊ ႏွလံုးမသာယာျခင္း ျဖစ္ၾကလွ်င္ သူတစ္ပါးတို႔၏ စကားေကာင္း စကားဆုိးကို သိႏိုင္ၾကပါမည္ေလာ…။ (မသိႏိုင္ၾကပါ အရွင္ဘုရား)

ရဟန္းတို႔… တစ္ပါးသူတို႔သည္ ငါ၏ ဂုဏ္ကို ျဖစ္ေစ၊ တရားေတာ္၏ ဂုဏ္ကို ျဖစ္ေစ၊ သံဃာေတာ္၏ ဂုဏ္ကို ျဖစ္ေစ ကဲ့ရဲ႕ေျပာဆိုျခင္းအား “ဤအေၾကာင္းေၾကာင့္ ဤစကားသည္ မဟုတ္၊ ဤအေၾကာင္းေၾကာင့္ ဤစကားသည္ မမွန္၊ စင္စစ္ ဤအျပစ္တို႔သည္ ငါတို႔တြင္ မရွိ” ဟု မဟုတ္မွန္သည္ကို မဟုတ္မွန္သည့္အတိုင္း ေျဖရွင္းၾကရမည္။ (ဒီဃနိကာယ္ ျဗဟၼဇာလသုတ္)

ဗုဒၶ၏ အဆံုးအမတြင္ သက္၀င္သူမ်ား အေနျဖင့္ ရတနာသံုးပါးအား အၾကည္ညိဳမဲ့ ျဖစ္ေစရန္ စြပ္စြဲေ၀ဖန္လာပါက ေဒါသ အာဃာတတို႔ မထားပဲ၊ တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းစြာ ေျဖရွင္း တုန္ျပန္ၾကရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ အကယ္၍ မေျဖရွင္းဘဲ ၿငိမ္၍ သည္းခံပါက ထိုသုိ႔ စြပ္စြဲေသာ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္မ်ား ရွိေနသေယာင္ သံသယျဖစ္ဖြယ္ရွိသျဖင့္ အက်ိဳးသင့္ အေၾကာင္းသင့္ ေျဖရွင္းသင့္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ အေၾကာင္းမဲ့သက္သက္ ထိပါး ဆဲေရး႐ႈတ္ခ်ျခင္းမ်ိဳးကိုမူ အေရးတယူ ျပဳမေနေတာ့ဘဲ သည္းခံ (အဓိ၀ါသနခႏၲိ) သင့္ေၾကာင္း အ႒ကထာက မွတ္ခ်က္ျပဳ ထားပါသည္။ ဤသို႔မဟုတ္ဘဲ စိတ္လုိက္မာန္ပါ ေျပာဆို တုန္႔ျပန္ျခင္း၊ အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္ျခင္းတို႔ ျပဳပါက ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္စလံုး ပ်က္စီးရာ ေရာက္ပါသည္။ ထိုအတူပင္ ရတနာသံုးပါးအား အၾကည္ညိဳမဲ့ ျဖစ္ေစရန္ ကဲ့ရဲ႕႐ႈတ္ခ်သူမ်ားအား ဥပေဒမ်ားထုတ္ကာ ျပင္းထန္စြာ အေရးယူမည္ဆိုပါကလည္း ဗုဒၶ၏ အဆံုးအမျဖစ္ေသာ အဟႎသတရား၊ ေမတၱာတရား၊ ခႏၲီတရားတို႔ႏွင့္ ေျဖာင့္ေျဖာင့္ႀကီး ဆန္႔က်င္ေနသျဖင့္၊ သမိုင္းအစဥ္အဆက္ ထိန္းသိမ္းလာခဲ့သည့္ ဗုဒၶဘာသာ၏ ေကာင္းျမတ္ေသာ အစဥ္အလာႏွင့္ ဂုဏ္အသေရတို႔ကို ညိဳးမွိန္ေစမည္သာ ျဖစ္ေလသည္။