အပိုင္း (၁)
အသိပညာ သံုးမ်ိဳး
မွန္လွ်င္မွန္ မွားလွ်င္မွားႏိုင္ေသာ အက်ိဳးႏွစ္မ်ိဳးရွိ၍ တစ္ထစ္ခ်အမွန္အျဖစ္ မယူႏိုင္ေသာ ပမာဏမ်ားအား ျပန္လည္သံုးသပ္ပါက ႏွစ္သက္ ယံုၾကည္ျခင္းေပၚတည္ မွီ၍ေနသည္။ အခ်ိဳ႕သည္ မိမိ ေလးစားၾကည္ညိဳေသာ ဆရာ, က်မ္းဂန္စာေပႏွင့္ မိ႐ိုးဖလာအစဥ္အလာတို႔မွ တဆင့္ၾကားသိ၍ လက္ခံ ယံုၾကည္ျခင္းျဖစ္သည္။ အခ်ိဳ႕သည္ ျဖစ္ႏိုင္ေကာင္းသည္ဟု ထင္၍ လက္ခံယံုၾကည္ၾကသည္။ ယုတၱိေဗဒကဲ့သို႔ နည္းတစ္ခုခုကိုယူ၍ စနစ္တက် ေတြးေခၚထားျခင္း, စူးစမ္းဆင္ျခင္ထားျခင္းတို႔ေၾကာင့္ မွန္သည္ဟု လက္ခံယံုၾကည္ၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကာလာမသုတ္ႏွင့္ စကႌသုတ္တို႔တြင္လာေသာ ပမာဏမ်ားကို ထပ္မံ၍ အက်ဥ္းၿခံဳးပါက တစ္ဆင့္ၾကားမႈ (အႏုႆ၀န) ႏွင့္ စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈ (တကၠ ၀ီမံသ) ဟူေသာ ပမာဏႏွစ္မ်ိဳး အျဖစ္ ေတြ႔ႏိုင္သည္။ တစ္ဆင့္ၾကားမႈႏွင့္ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈသည္ စိတ္ခ်ေသခ်ာေသာ ပမာဏမ်ား မဟုတ္ေသးပါက မည္သည့္ပမာဏကို အေျချပဳ၍ အမွန္တရားကို သိရွိႏိုင္ပါသနည္း။
တခါက ဘာရဒြါဇႏြယ္ဖြား သိဂၤါရ၀လုလင္သည္ ျမတ္စြာဘုရားအား ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံၾကသူမ်ားအနက္ အရွင္ေဂါတမသည္ မည္သုိ႔ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးျဖစ္သနည္း ေမးေလွ်ာက္ဖူးသည္။ “မ်က္ေမွာက္၌ တရားထူးသိျမင္ကာ ဆံုးခမ္းတိုင္ေအာင္ေရာက္၍ ျမတ္ေသာအက်င့္၏ အစဦးကို ၀န္ခံသူ (ဒိ႒ဓမၼဘိညာ ေ၀ါသာနပါရမိပၸတၱာ အာဒိျဗဟၼစရိယံ ပဋိဇာနႏၲိ)” ဟု သံုးႏႈန္းထားေသာ္လည္း “ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူ” ဟု အက်ဥ္းအားျဖင့္ နားလည္ႏိုင္ပါသည္။
(၁) ဘာရဒြြါဇ… တစ္ဆင့္ၾကားလက္ခံသူ (အႏုႆာ၀ိက) သမဏ, ျဗာဟၼဏ အခ်ိဳ႕ရွိသည္။ ထိုသူတို႔သည္ တစ္ဆင့္ၾကားျဖင့္ ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံၾကကုန္၏။ ဥပမာကား ေ၀ဒသံုးပံုေဆာင္ ေတ၀ိဇၨ ျဗာဟၼဏတို႔တည္း။
(၂) ဘာရဒြြါဇ… ယံုၾကည္မႈသက္သက္မွ်ျဖင့္ (ေက၀လံ သဒၶမၼတၱေကန) ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံေသာ သမဏ, ျဗာဟၼဏ အခ်ိဳ႕လည္းရွိ၏။ ဥပမာကား စဥ္းစားေတြးေခၚသူတို႔ (တကၠီ ၀ီမံသီ) တည္း။
(၃) ဘာရဒြြါဇ… ထို႔အျပင္ ေရွးကမၾကားဖူးေသးေသာ တရားတို႔အား (အနႏုႆုေတသု ဓေမၼသု) ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိျမင္ကာ (သာမံေယ၀ ဓမၼံ အဘိညာယ) ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံေသာ သမဏ, ျဗာဟၼဏ အခ်ိဳ႕လည္းရွိ၏။ ထိုသူတို႔တြင္ ငါသည္ တစ္ပါး အပါအ၀င္တည္း။ (မ-၂-၄၇၄၊ မဇၩိမနိကာယ္၊ မဇၩိမပဏၰာသ၊ ျဗာဟၼဏ၀ဂ္၊ သိဂၤါရ၀သုတ္)
အထက္ပါ ေဒသနာအရ တစ္ဆင့္ၾကားမႈ (အႏုႆ၀န), စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈ (တကၠ ၀ီမံသ), ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိျမင္မႈ (သယံ အဘိညာ) ဟူေသာ ပမာဏသံုးမ်ိဳးတြင္ ဗုဒၶသည္ ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိျမင္မႈကို အေလးေပးေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္။ တစ္ဆင့္ၾကားမႈျဖင့္ရေသာ သုတမယပညာ, စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈျဖင္ရေသာ စိႏၲာမယပညာႏွင့္ သီလ, သမာဓိ, ပညာတို႔ကို အဆင့္ဆင့္ ပြားမ်ားအားထုတ္၍ ကိုယ္တိုင္ထိုးထြင္းသိျမင္ေသာ ဘာ၀နာမယပညာတို႔တြင္ ဘာ၀နာမယပညာကသာ စိတ္ခ်ရေသာ အသိပညာျဖစ္သည္။
သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္ႏွင့္ ပေစၥကဗုဒၶတို႔မွလြဲလွ်င္ သူတစ္ပါးထံမွ တစ္ဆင့္ၾကားနာမႈ မပါပဲ သစၥာတရားအား ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိႏိုင္ျခင္းမရွိ္။ “ေယာနိေသာ မနသိကာရ” ေခၚ မွန္ကန္ေသာ ႏွလံုးသြင္းမႈျဖင့္ ျပည့္စံုလွ်င္ သူတစ္ပါးထံမွ တစ္ဆင့္ၾကားနာျခင္းသည္ သမၼာဒိ႒ိျဖစ္ေစရန္ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ႏွလံုးသြင္းမွားပါက မိစၧာဒိ႒ိပင္ ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ မိ႐ိုးဖလာအစဥ္အလာသမားမ်ား, က်မ္းဂန္စာအုပ္သမားမ်ားသည္ သုတမယပညာမွ်ကို တရားေသဆုပ္ကိုင္ကာ (မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ႀကီး၏ စကားျဖင့္ ေျပာရလွ်င္) “သူတစ္ပါး ပါးစပ္ဖ်ားတြင္ လမ္းဆံုးေနၾကသူမ်ား” ျဖစ္သည္။
ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ပိုင္းျခားေ၀ဖန္၍ ဆိုေလ့ရွိေသာ “၀ိဘဇၨ၀ါဒ” ျဖစ္သည့္အားေလွ်ာ္စြာ ပိုင္းျခားေ၀ဖန္ျခင္း, စူးစမ္းဆင္ျခင္ျခင္းတို႔သည္ အေရးပါသည္။ ဆရာေကာင္း ဟုတ္မဟုတ္ကိုလည္း စူးစမ္းဆင္ျခင္ရသည္။ မိမိ၀ါဒ, သူတစ္ပါးတို႔၏ ၀ါဒကိုလည္း ကြဲျပားေအာင္ စူးစမ္းဆင္ျခင္ရသည္။ ကုသိုလ္, အကုသိုလ္, အေၾကာင္း, အက်ိဳးစသျဖင့္ တရားသေဘာတို႔ကိုလည္း စူးစမ္းဆင္ျခင္ရသည္။ သို႔ေသာ္ သစၥာတရားကို စဥ္းစားေတြးေခၚမႈသက္သက္ျဖင့္ ခ်ဥ္းကပ္မရ။ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈနယ္ကိုေက်ာ္လြန္ေသာ (အတကၠာ၀စရ) တရားျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကာလာမသုတ္မွ ပမာဏ (၁၀) မ်ိဳး (တနည္း စကႌသုတ္မွ ပမာဏ ငါးမ်ိဳး) တို႔ျဖင့္ရေသာ သုတမယပညာ, စိႏၲာမယပညာတုိ႔သည္ အသိဉာဏ္စာရင္း သြင္းရေသာ္လည္း ကိုယ္ပိုင္ဉာဏ္အစစ္ မဟုတ္ေသး။
ရဟန္းတို႔ … “အတၱသည္လည္းေကာင္း, ေလာကသည္လည္းေကာင္း ၿမဲ၏။ ဤအယူသာမွန္၍ အျခားအယူတို႔သည္ အခ်ီးႏွီးသာတည္း” ဟုေျပာဆိုေလ့ရွိေသာ သမဏ, ျဗာဟၼဏတို႔အား စင္စစ္ ယံုၾကည္ျခင္း, ႏွစ္သက္ျခင္း, တစ္ဆင့္ၾကားျခင္း, အျခင္းအရာကို ႀကံစည္ျခင္း, အယူကို စူးစိုက္ဆင္ျခင္၍ ႏွစ္သက္လက္ခံျခင္း ဟူေသာအေၾကာင္းတို႔မွ လြဲ၍ စင္ၾကယ္ျပည့္စံုေသာ ကိုယ္ပိုင္ဉာဏ္ (ပစၥတၱံေယ၀ ဉာဏံ) ျဖစ္ရန္ အေၾကာင္း မရွိ။ စင္ၾကယ္ျပည့္စံုေသာ ကိုယ္ပိုင္ဉာဏ္မရွိသျဖင့္၊ ဤအယူတို႔၌ အသိဉာဏ္အဖို႔သို႔ (ဉာဏဘာဂမတၱေမ၀) သက္၀င္ျငားေသာ္လည္း၊ ထိုသို႔သက္၀င္ျခင္းအား အစြဲအလန္း (ဥပါဒါန္) ဟုသာ ဆိုအပ္၏။ (မ-၃-၂၈၊ မဇၩိမနိကာယ၊ ဥပရိပဏၰာသ၊ ေဒ၀ဒဟ၀ဂ္၊ ပၪၥတၱယသုတ္)
သုတမယဉာဏ္ႏွင့္ စိႏၲာမယဉာဏ္တို႔ကို ျငင္းပယ္ရန္ မဟုတ္ေသာ္လည္း ထိုအသိဉာဏ္သက္သက္မွ်ကို အားကိုးကာ “ဤသည္သာ အမွန္”ဟု တရားေသစြဲယူပါက အစြဲအလန္းဥပါဒါန္သာ ျဖစ္ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကိုယ္တိုင္သိျမင္မႈျဖင့္ သိေသာအသိဉာဏသည္သာ အားထားရာျဖစ္၏။ “ကိုယ္တိုင္သိျမင္မႈ” ဆိုေသာ္လည္း “မ်က္စိျဖင့္ ျမင္သိျခင္း, နားျဖင့္ ၾကားသိျခင္း, ႏွာေခါင္းျဖင့္ နံသိျခင္း, လွ်ာျဖင့္ အရသာသိျခင္း, ကိုယ္ျဖင့္ ထိသိျခင္း” ဟူသည့္ အာ႐ံုခံအဂၤါ (ပသာဒ) ငါးပါးျဖင့္ ကိုယ္တိုင္ သိေသာ ပၪၥာ႐ံုသိမ်ိဳး (Empirical Knowledge) မ်ိဳးမွ်ကို ဆိုလိုသည္ မဟုတ္။ ထိုအသိတို႔သည္ အျဖဴ, အနီစသျဖင့္ ခြဲျခားမွတ္သားမႈ သညာကိုအေျခခံသည့္ အသိမ်ိဳးသာ ျဖစ္သည္။ သညာသိတို႔သည္ (တံလွ်ပ္ျမင္က ေရရွိသည္ဟု ထင္ေအာင္) လွည့္ဖ်ားတတ္ေသာ အသိမ်ိဳးျဖစ္၍ အားကိုးႏိုင္ေသာ အသိမဟုတ္ေသး။ ပညာအစစ္ မဟုတ္ေသး။ ဗုဒၶအဆံုးအမအရ သခၤါရတရားအားလံုးတို႔၏ “အနိစၥ, ဒုကၡ, အနတၱ” ဟူသည့္ လကၡဏာကို ျမင္ေအာင္ သိႏိုင္ေသာ အသိမ်ိဳးသည္သာ ပညာအစစ္ျဖစ္သည္။ သစၥာေလးပါးအား ပိုင္းျခားသိျမင္ေသာ အသိမ်ိဳးသည္သာ မဂၢင္ထိုက္ေသာ ပညာအစစ္ျဖစ္သည္။ ထိုအသိပညာသည္ ထိုးထြင္းသိျခင္း, ပိုင္းျခားသိျခင္း, ကိေလသာကို ပယ္စြန္႔ျခင္းဟူေသာ အက်ိဳးရွိသည္ (အဘိညတၳာ, ပရိညတၳာ, ပဟာနတၳာ)။ ထိုအသိပညာမ်ိဳးသည္ မေနာ၀ိညာဏ္၌သာ ျဖစ္ေပၚႏိုင္သည္။ ပညာႏွင့္ ၀ိညာဏ္တို႔၏ ျခားနားခ်က္မွာ ပညာသည္ ပြားမ်ားရေသာ ဘာေ၀တဗၺတရားျဖစ္၍ ပညာႏွင့္ ယွဥ္ေသာအသိ ၀ိညာဏ္သည္ ပိုင္းျခားသိေသာ တရားျဖစ္သည္။ (မ-၁-၄၄၉၊ မ-၁-၄၅၁၊ မဇၩိမနိကာယ္၊ မူလပဏၰာသ၊ စူဠယမက၀ဂ္၊ မဟာေ၀ဒလႅသုတ္)
ထို႔ေၾကာင့္ ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္း၍ သိျမင္ေသာ ဉာဏ္ရရွိရန္ သီလ, သမာဓိ, ပညာဟူ၍ အဆင့္အဆင့္ ပြားမ်ားအားထုတ္ျခင္း ဘာ၀နာအမႈကို ျပဳၾကရသည္။ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတရားတို႔ ကိုယ္ႏွင့္ႏႈတ္တြင္ မလြန္က်ဴးေစရန္ အားထုတ္ရသည္။ စိတ္အစဥ္တြင္ မထႂကြေစရန္ အားထုတ္ရသည္။ အႂကြင္းမဲ့ ပယ္သတ္ႏိုင္ရန္ အားထုတ္ရသည္။ ထိုသို႔အားထုတ္မႈ အဆင့္ဆင့္တြင္ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတို႔ ျဖစ္လွ်င္ ျဖစ္ေပၚသည္, မျဖစ္လွ်င္ မျဖစ္ေပၚသည္ကို မိမိတို႔ အားထုတ္ေနေသာ ဉာဏ္အဆင့္အေလွ်ာက္ ကိုယ္တိုင္ သိရွိႏိုင္ေပသည္။ ထိုသို႔သိေသာ အသိတို႔သည္ “ယံုၾကည္ျခင္း, ႏွစ္သက္ျခင္း” စသည္တို႔ သက္သက္ေပၚတြင္ အေျခခံေသာ အသိမ်ားမဟုတ္ေတာ့ပဲ ပညာျဖင့္ ကိုယ္တိုင္ သိျမင္ေသာ အသိမ်ားျဖစ္ေလသည္။
ရဟန္းတို႔ … ရဟန္းသည္ မ်က္စိျဖင့္ အဆင္းကို ျမင္စဥ္ မိမိတို႔၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ ထင္ရွားရွိေသာ္ “ငါ၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ ရွိသည္” ဟု သိ၏။ မိမိတို႔၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ ထင္ရွား မရွိေသာ္ “ငါ၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ မရွိ” ဟု သိ၏။ ရဟန္းတို႔ … ဤသို႔သိျခင္းသည္ ယံုၾကည္မႈျဖင့္ သိျခင္းေလာ၊ ႏွစ္သက္မႈျဖင့္ သိျခင္းေလာ၊ တစ္ဆင့္ၾကားျဖင့္ သိျခင္းေလာ၊ အျခင္းရာအား ႀကံစည္၍ သိျခင္းေလာ၊ အယူကို စူးစိုက္ဆင္ျခင္၍ ႏွစ္သက္လက္ခံကာ သိျခင္းေလာ။ မဟုတ္ပါအရွင္ဘုရား… ။ ရဟန္းတို႔ … ဤတရားတုိ႔ကို ပညာျဖင့္ သိျမင္သည္ မဟုတ္ေလာ။ မွန္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။ (သံ-၄-၁၅၃၊ သဠာယတန၀ဂၢသံယုတ္၊ သဠာယတနသံယုတ္၊ န၀ပုရာဏ၀ဂ္၊ အတၳိႏုေခါပရိယာယသုတ္)
ကုသိုလ္ႏွင့္ အကုသိုလ္
ျမတ္စြာဘုရားသည္ ကာလာမတို႔အား ယံုမွားသံသယျဖစ္ဖြယ္ ပမာဏမ်ားေပၚတြင္ တစ္ထစ္ခ် ေကာက္ယူျခင္း မျပဳရန္ ေဟာၾကားၿပီးေနာက္ မိမိတိုအဆင့္အားေလွ်ာ္စြာ ကိုယ္တိုင္သိႏိုင္သည့္ အကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပယ္စြန္႔ရန္, ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပြားမ်ားရန္ ဆက္လက္ ေဟာၾကားေတာ္မူ၏။
[…] ကာလာမတို႔ … “ဤတရားတို႔သည္ အကုသိုလ္တရားတည္း။ အျပစ္ရွိေသာ တရားတည္း။ ပညာရွိတို႔ ကဲ့ရဲ႕အပ္ေသာတရားတည္း။ လက္ခံက်င့္သံုးပါက အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ, ဆင္းရဲျခင္းငွာ ျဖစ္ကုန္၏။” ဟု
သင္တို႔သည္ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္ပင္ သိျငားအံ့ (အတၱနာ၀ ဇာေနယ်ာထ)၊ ထိုတရားတို႔အား ပယ္စြန္႔ၾကရာ၏။
ကာလာမတို႔… “မိမိတို႔၏ အတြင္းသႏၲာန္၌ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟ ျဖစ္ေသာ္ အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ၊ အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ” အဘယ္သို႔ ထင္မွတ္သနည္း။ (အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ျဖစ္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။ )
ကာလာမတို႔…. ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတို႔ ဖံုးလႊမ္းသိမ္းယူထားသည့္ တပ္မက္သူ, အမ်က္ထြက္သူ, ေတြေ၀သူသည္ အသက္ကို သတ္၏။ မေပးသည္ကိုလည္း ယူ၏။ တစ္ပါးသူ၏ မယားကိုလည္း ျပစ္မွား၏။ မမွန္ေသာစကားကိုလည္း ဆို၏။ တစ္ပါးသူတို႔ကိုလည္း ထို႔အတူပင္ ျပဳေစ၏။ ဤသို႔ျဖစ္ေသာ္ အရွည္သျဖင့္တြင့္ အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ဆင္းရဲျခင္းငွာ ျဖစ္ရာသည္ မဟုတ္ေလာ။ (ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။)
[…] ကာလာမတို႔ … “ဤတရားတို႔သည္ ကုသိုလ္တရားတည္း။ အျပစ္မရွိေသာ တရားတည္း။ ပညာရွိတို႔ ခ်ီးမြမ္းအပ္ေသာတရားတည္း။ လက္ခံက်င့္သံုးပါက အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ, ခ်မ္းသာျခင္းငွာ ျဖစ္ကုန္၏။” ဟု သင္တို႔သည္ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္ပင္ သိျငားအံ့၊ ထိုတရားတို႔အား ျပည့္စံုၾကေစရာ၏။
ကာလာမတို႔… “မိမိတို႔၏ အတြင္းသႏၲာန္၌ အေလာဘ, အေဒါသ, အေမာဟ ျဖစ္ေသာ္ အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ၊ အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ?” အဘယ္သို႔ ထင္မွတ္သနည္း။ (အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ျဖစ္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။)
ကာလာမတို႔…. ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတို႔ ဖံုးလႊမ္းသိမ္းယူထားျခင္း မရွိသည့္ မတပ္မက္သူ, အမ်က္မထြက္သူ, မေတြေ၀သူသည္ အသက္ကို မသတ္။ မေပးသည္ကိုလည္း မယူ။ တစ္ပါးသူ၏ မယားကိုလည္း မျပစ္မွား။ မမွန္ေသာစကားကိုလည္း မဆို။ တစ္ပါးသူတို႔ကိုလည္း ထို႔အတူပင္ မျပဳေစ၏။ ဤသို႔ျဖစ္ေသာ္ အရွည္သျဖင့္တြင္ အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ခ်မ္းသာျခင္းငွာ ျဖစ္ရာသည္ မဟုတ္ေလာ။ (ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။)
(အံ-၃-၆၆၊ အဂုၤတၱရနိကာယ္၊ တိကနိပါတ္၊ မဟာ၀ဂ္၊ ေကသမုတၱိသုတ္)
ဤတရားေဒသနာသည္ အေနာက္တိုင္းဒႆနပညာမွ ပဓာနက်သည့္ ကိုယ္က်င့္တရားႏွင့္ပတ္သက္ေသာ အယူအဆသံုးမ်ိဳးအား အက်ဥ္းအားျဖင့္ ၿခံဳငံုမိေနသည္ကို ေတြ႕ရေပမည္။ ပထမအုပ္စုသည္ အျပဳအမူတို႔၏ ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ိဳးဆက္ကို အေလးေပး၍ ေကာင္းဆိုးခြဲျခားေသာ အယူအဆ Consequentialism/Utilitarianism ျဖစ္သည္။ ဒုတိယအုပ္စု Deontological Ethics သည္ က်င့္၀တ္ စည္းမ်ည္းတို႔အား လိုက္နာမႈကို ပဓာနထားသည္။ တတိယအုပ္စု Virtue Ethics က အဇၩတၱသႏၲန္မွ သူေတာ္ေကာင္းတရား (Virtue) တို႔ကို ျမတ္ႏိုးတန္ဖိုးထား၍ ယင္းစ႐ိုက္ေကာင္းမ်ားကို ျမႇင့္တင္ေပးရန္ ေလ့က်င့္ပညာေပးမႈကို အေလးထားသည္။
ကာလာမသုတ္ေဒသနာတြင္ “အျပစ္ရွိျခင္း, သူေတာ္ေကာင္းတို႔ ကဲ့ရဲ့အပ္ျခင္း, အက်ိဳးစီးပြားမဲ့၍ ဆင္းရဲကို ျဖစ္ေစျခင္း” စသည့္ ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ိဳးဆက္မ်ားျဖင့္ အကုသုိလ္၏ အနက္ပရိယာယ္ကို ေဟာၾကားထားသည္။ ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ိဳးဆက္ ဆိုရာတြင္ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ခံစားရမည့္ အက်ိဳးဆက္ႏွင့္ ေနာင္တမလြန္ဘ၀၌ ခံစားရမည့္ အက်ိဳးဆက္ဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳး ရွိသည္။ သုတၱန္တို႔တြင္ နာၾကားသူ၏ စ႐ိုက္, စကားဆက္စပ္မႈတို႔ေပၚတည္၍ တမလြန္အက်ိဳးကို ဦးစားေပး၍ ေဟာသည္ရွိသလို, မ်က္ေမွာက္အက်ိဳးကိုဦးစားေပး ေဟာၾကားသည္လည္း ရွိသည္။ အခ်ိဳ႕လည္း မ်က္ေမွာက္, တမလြန္ႏွစ္မ်ိဳးလံုး ထည့္သြင္းေဟာၾကားသည္။ ဥပမာ အတၱာႏု၀ါဒသုတ္ (အံ-၄-၁၂၁၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ စတုကနိပါတ္၊ ဘယ၀ဂ္၊ အတၱာႏု၀ါဒသုတ္) တြင္ (၁) မိမိကို မိမိ ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲအပ္ေသာ အတၱာႏု၀ါဒေဘး (၂) သူတစ္ပါးတို႔က ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲအပ္ေသာ ပရာႏု၀ါဒေဘး (၃) အျပစ္ဒဏ္ခတ္ျခင္း ခံရေသာ ဒ႑ေဘး (၄) ေသလြန္က မေကာင္းေသာ လားရာသို႔ေရာက္ေသာ ဒုဂၢတိေဘးဟူ၍ အက်ိဳးႏွစ္မ်ိဳးလံုး ထင္ရွားေအာင္ ေဟာၾကားထားသည္။ ဤကာလာမသုတ္ေဒသနာ၌မူ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ “မိမိတို႔ ကိုယ္တိုင္ပင္ သိႏိုင္ေသာ” (အတၱနာ၀ ဇာေနယ်) အက်ိဳးမ်ားကိုသာ ေဟာၾကားထားသည္ကို ေတြ႔ႏိုင္သည္။
ကုသုိလ္, အကုသုိလ္၏ အနက္အား အက်ိဳးဆက္ သက္သက္ျဖင့္ ေ၀ဖန္ျခင္းသည္ မျပည့္စံု။ ကုသုိလ္, အကုသိုလ္၏ မူလအေၾကာင္းရင္းျမစ္သည္လည္း အေရးပါသည္။ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတရားတို႔သည္ အကုသိုလ္၏ မူလရင္းျမစ္ျဖစ္၍ အေလာဘ, အေဒါသ, အေမာဟတရားတို႔သည္ ကုသိုလ္၏ မူလရင္းျမစ္ျဖစ္သည္ (မ-၁-၈၉၊ မဇၩိမနိကာယ္၊ မူလပဏၰာသ၊ မူလပရိယာယ၀ဂ္၊ သမၼာဒိ႒ိသုတ္) (အံ-၃-၇၀၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ တိကနိပါတ္၊ မဟာ၀ဂ္၊ အကုသလမူလသုတၱံ)။ မိမိတို႔၏ အတြင္းသႏၲာန္တြင္ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတရားတို႔ျဖစ္ပြားပါက အကုသိုလ္ဟု သတ္မွတ္၍ ထိုတရားတို႔႔ကို ပယ္သတ္ရန္ ေဟာၾကားထားသည္။ တစ္ဖန္ “အျပစ္ရွိျခင္း, သူေတာ္ေကာင္းတို႔ကဲ့ရဲ့အပ္ျခင္း, မိမိကုိ မိမိ လိပ္ျပာမလံုျခင္း, သူတစ္ပါးက ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲျခင္း” စသည္တို႔သည္ အက်ိဳးဆက္ျဖစ္သည္ မွန္ေသာ္လည္း၊ တနည္းအားျဖင့္ အရွက္, အေၾကာက္တရားတို႔ကို ရည္ညႊန္းသည္။ ဗုဒၶဘာသာတြင္ မေကာင္းမႈျပဳရန္ ရွက္ျခင္း (ဟိရီ), မေကာင္းမႈျပဳရန္ ေၾကာက္ျခင္း(ၾသတၱပၸ)ကို အေလးေပးတန္ဖိုးထားသည္။ ရွက္ျခင္းသည္ မိမိကို မိမိ ေလးစားေသာအားျဖင့္ မေကာင္းမႈ မျပဳျခင္းျဖစ္၍၊ ေၾကာက္ျခင္းသည္ (မိမိမွ တစ္ပါးေသာ) သူေတာ္ေကာင္းတို႔ ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲမည္ကို ငဲ့၍ ေၾကာက္ျခင္းျဖစ္သည္။ ဤတရားႏွစ္ပါးသည္ မေကာင္းမႈကို ေရွာင္ၾကဥ္ရန္အတြက္ အေရးပါေသာ ေလာကပါလတရားမ်ားဟု သတ္မွတ္သည္ (အံ-၂-၉၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္ ဒုကနိပါတ္၊ ကမၼကရဏ၀ဂ္၊ စရိယသုတ္)။ “သဒၶါ, သီလ, ဟိရီ, ၾသတၱပၸ, သုတ, စာဂ, ပညာ” ဟူေသာ သူေတာ္ေကာင္း ဥစၥာခုႏွစ္ပါးတြင္ ထည့္သြင္းထားသည္။ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟ ပယ္သတ္ျခင္း, သူေတာ္ေကာင္းတရားမ်ား ပြားမ်ားေစျခင္းတို႔အား အေနာက္တိုင္းဒႆနမွ Virtue Ethics မွ စာရိတၱပညာေရးႏွင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္ႏိုင္ေပသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဗုဒၶသာသနာ၏ ေနာက္ဆံုးပန္းတိုင္သည္ အရစၥတိုတယ္၏ Nicomachean Ethics မွ magnanimous man ေခၚ သူေတာ္ေကာင္း ျဖစ္ေရး, သူရဲေကာင္း ျဖစ္ေရး သက္သက္မဟုတ္၊ သံသရာ၀ဋ္ဒုကၡမွ လြတ္ေျမာက္ေရး ၀ိမုတၱိရသ အတြက္ ျဖစ္ေလသည္။
အျခားေသာ႐ႈေထာင့္သည္ ကုသိုလ္အမႈ, အကုသိုလ္အမႈတို႔ကို ျဖစ္ေစေသာ လမ္းေၾကာင္း (ကမၼပထ) မွ ေ၀ဖန္ျခင္းျဖစ္သည္။ “သူ႔အသက္သတ္ျခင္း, မေပးသည္ကိုယူျခင္း” စသည္တို႔သည္ အကုသိုလ္အမႈတို႔ကို ျဖစ္ေစသည့္ လမ္းေၾကာင္း (အကုသလ ကမၼပထ) ျဖစ္၏။ ယင္းတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းသည္ ကုသိုလ္အမႈတို႔ကို ျဖစ္ေစသည့္ လမ္းေၾကာင္း (ကုသလ ကမၼပထ) ျဖစ္၏။ သမၼာဒိ႒ိသုတ္ႏွင့္ အျခားေသာသုတၱန္ေဒသနာမ်ားတြင္ အကုသိုလ္အား အကုသလကမၼပထ (၁၀) ပါးျဖင့္ သတ္မွတ္၍ ေဟာၾကားသည္။
(၁) သူ႔အသက္သတ္ျခင္း (ပါဏာတိပါတာ)
(၂) မေပးသည္ကို ယူျခင္း (အဒိႏၷာဒါန)
(၃) ကာမ၌ မွားယြင္းစြာ က်င့္ျခင္း (ကာေမသုမိစၧာစာရ)
(၄) မဟုတ္ မမွန္ ေျပာဆိုျခင္း (မုသာ၀ါဒ)
(၅) ကုန္းေခ်ာ ေျပာဆိုျခင္း (ပိသုဏာ၀ါစာ)
(၆) ၾကမ္းတမ္းစြာ ေျပာဆိုျခင္း (ဖ႐ုသာ၀ါစာ)
(၇) ၿပိန္ဖ်င္းေသာ စကားကို ေျပာဆိုျခင္း (သမၸပၹလာပ)
(၈) (သူတစ္ပါး၏ ပစၥည္း ဥစၥာအား) မက္ေမာ ေရွး႐ႈႀကံစည္ျခင္း (အဘိဇၩာ)
(၉) သူတစ္ပါးအား ပ်က္စီးေစလိုျခင္း (ဗ်ာပါဒ)
(၁၀) မွားယြင္းေသာအယူရွိျခင္း (မိစၧာဒိ႒ိ)
ကမၼပထ ဆယ္ပါးအနက္ ပထမသံုးပါး (၁ မွ ၃ ထိ) သည္ ကိုယ္ျဖင့္ ျပဳမူေသာ ကာယကံအမႈမ်ားျဖစ္သည္။ ဒုတိယေလးပါး ( ၄ မွ ၇ ထိ) သည္ ႏႈတ္ျဖင့္ ေျပာဆိုေသာ ၀စီကံအမႈမ်ားျဖစ္သည္။ ေနာက္ဆံုးသံုးပါး ( ၈ မွ ၁၀ ထိ) သည္ မေနာျဖင့္ ႀကံစည္ေသာ မေနာကံအမႈမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ဤတြင္ ကိုယ္ႏႈတ္ႏွစ္ပါးျဖင့္ (တနည္း ကမၼပထအားျဖင့္ ၇-ပါးေသာ အမႈမ်ားျဖင့္) အကုသုိလ္ မျဖစ္ပြားေစရန္ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းအား သီလေစာင့္ထိန္းျခင္းဟု ေခၚသည္။ ငါးပါးသီလစသျဖင့္ေသာ ကိုယ္က်င့္သိကၡာပုဒ္မ်ားသည္ “မသတ္ရ, မခိုးရ” တားျမစ္ထားသည္မ်ားကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း (၀ိရတီ) သေဘာျဖင့္ ျပေလ့ရွိသည္။ ဤသို႔ေသာ သီလတို႔အား ၀ါရိတၱသီလဟု ေခၚသည္။ ျမတ္ေသာအက်င့္၏ အေျခခံအစ ျဖစ္သျဖင့္ အာဒိျဗဟၼာစာရိက သီလဟုေခၚသည္။ သို႔ေသာ္ “မသတ္ရန္, မခိုးရန္” သာမက “သတၱ၀ါတို႔အား လစ္လ်ဴ႐ႈမထားပဲ အစဥ္သနားေသာအားျဖင့္ သတၱ၀ါတို႔၏ အက်ိဳးစီးပြားကို ေစာင့္ေရွာက္ရသည္”။ ဤသို႔ ၀တၱရားမ်ားအား ျဖည့္က်င့္ရျခင္းအား စာရိတၱသီလဟု ေခၚသည္။ အေျခခံထက္ပို၍ မြန္ျမတ္ေသာေၾကာင့္ အာဘိသမာစာရိက သီလဟု ေခၚသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမတ္ေသာအက်င့္အား က်င့္သံုးသူသည္ အေျခခံျဖစ္ေသာ ေရွာင္ၾကဥ္မႈ အာဒိျဗဟၼာစာရိကမွ်ျဖင့္ တင္းတိမ္ေနရန္ မဟုတ္ပဲ၊ ပို၍ မြန္ျမတ္ေသာ လိုက္နာက်င့္သံုးမႈ အာဘိသမာစာရိကကိုလည္း ျဖည့္ဆည္းရန္ လိုအပ္သည္။ မျဖည့္ဆည္းပါက သီလျပည့္စံုျခင္း မျဖစ္ႏိုင္၊ သီလျပည့္စံုျခင္း မျဖစ္လွ်င္ သမာဓိျပည့္စံုျခင္း မျဖစ္ႏိုင္ဟု ေဟာၾကားထားသည္။ (အံ-၅-၂၁၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ ပၪၥကနိပါတ္၊ ပၪၥဂႋက၀ဂ္၊ ပဌမအဂါရ၀သုတ္)
ဤသို႔ ေရွာင္ၾကဥ္ရန္ စည္းကမ္းမ်ား (၀ါရိတၱ) ႏွင့္ လိုက္နာရန္ စည္းကမ္းမ်ား (စာရိတၱ) မ်ားျဖင့္ ကုသိုလ္, အကုသိုလ္အား သတ္မွတ္ျခင္းသည္ အေနာက္တိုင္းကိုယ္က်င့္ဒႆနအလိုအရ Deontological Ethics ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကာလာမသုတ္ေဒသနာတြင္ ပယ္စြန္႔ရန္ အကုသိုလ္ႏွင့့္ ျဖည္ဆည္းရန္ ကုသိုလ္တရားတုိ႔အား အက်ိဳး (၀ိပါက), အေၾကာင္း (မူလ), ကံျဖစ္ေစသည့္ လမ္းေၾကာင္း (ကမၼပထ) ဟူေသာ ႐ႈေထာင့္သံုးရပ္လံုးမွ ေဟာၾကားထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ သို႔ေသာ္ အေနာက္တိုင္းဒႆနမ်ားမွ consequentialism, vritue ethics ႏွင့္ deontological ethics တို႔ကဲ့သို႔ အျမင္တစ္ခုႏွင့္ တစ္ခု အျငင္းပြားေနရန္မလိုပဲ ႐ႈေထာင့္သံုးရပ္လံုး တစ္စည္းတစ္လံုးတည္းရွိကာ ကိုယ္က်င့္သီလထက္ ပိုမိုအဆင့္ျမင့္ေသာ သမာဓိ, ပညာႏွင့္ ၀ိမုတၱိတရားတို႔သို႔ တက္လွမ္းရန္ ျဖစ္သည္။
[…] သီလ၌ တည္၍ ျဖစ္ေစအပ္ေသာ သမာဓိသည္ မ်ားစြာေသာ အက်ိဳး အာနိသင္ရွိ၏။ သမာဓိ၌ တည္၍ ျဖစ္ေစအပ္ေသာ ပညာသည္ မ်ားစြာေသာ အက်ိဳး အာနိသင္ရွိ၏။ ပညာ၌ တည္၍ျဖစ္ေသာ စိတ္သည္ ကာမာသ၀, ဘ၀ါသ၀, အ၀ိဇၨာသ၀ဟူေသာ အာသေ၀ါတို႔မွ ေကာင္းစြာ လြတ္ေျမာက္၏။ (ဒီ-၂-၁၅၅၊ ဒီဃနိကာယ္၊ မဟာ၀ဂ္၊ မဟာပရိနိဗၺာနသုတ္)
အသိပညာ သံုးမ်ိဳး
မွန္လွ်င္မွန္ မွားလွ်င္မွားႏိုင္ေသာ အက်ိဳးႏွစ္မ်ိဳးရွိ၍ တစ္ထစ္ခ်အမွန္အျဖစ္ မယူႏိုင္ေသာ ပမာဏမ်ားအား ျပန္လည္သံုးသပ္ပါက ႏွစ္သက္ ယံုၾကည္ျခင္းေပၚတည္ မွီ၍ေနသည္။ အခ်ိဳ႕သည္ မိမိ ေလးစားၾကည္ညိဳေသာ ဆရာ, က်မ္းဂန္စာေပႏွင့္ မိ႐ိုးဖလာအစဥ္အလာတို႔မွ တဆင့္ၾကားသိ၍ လက္ခံ ယံုၾကည္ျခင္းျဖစ္သည္။ အခ်ိဳ႕သည္ ျဖစ္ႏိုင္ေကာင္းသည္ဟု ထင္၍ လက္ခံယံုၾကည္ၾကသည္။ ယုတၱိေဗဒကဲ့သို႔ နည္းတစ္ခုခုကိုယူ၍ စနစ္တက် ေတြးေခၚထားျခင္း, စူးစမ္းဆင္ျခင္ထားျခင္းတို႔ေၾကာင့္ မွန္သည္ဟု လက္ခံယံုၾကည္ၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကာလာမသုတ္ႏွင့္ စကႌသုတ္တို႔တြင္လာေသာ ပမာဏမ်ားကို ထပ္မံ၍ အက်ဥ္းၿခံဳးပါက တစ္ဆင့္ၾကားမႈ (အႏုႆ၀န) ႏွင့္ စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈ (တကၠ ၀ီမံသ) ဟူေသာ ပမာဏႏွစ္မ်ိဳး အျဖစ္ ေတြ႔ႏိုင္သည္။ တစ္ဆင့္ၾကားမႈႏွင့္ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈသည္ စိတ္ခ်ေသခ်ာေသာ ပမာဏမ်ား မဟုတ္ေသးပါက မည္သည့္ပမာဏကို အေျချပဳ၍ အမွန္တရားကို သိရွိႏိုင္ပါသနည္း။
တခါက ဘာရဒြါဇႏြယ္ဖြား သိဂၤါရ၀လုလင္သည္ ျမတ္စြာဘုရားအား ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံၾကသူမ်ားအနက္ အရွင္ေဂါတမသည္ မည္သုိ႔ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးျဖစ္သနည္း ေမးေလွ်ာက္ဖူးသည္။ “မ်က္ေမွာက္၌ တရားထူးသိျမင္ကာ ဆံုးခမ္းတိုင္ေအာင္ေရာက္၍ ျမတ္ေသာအက်င့္၏ အစဦးကို ၀န္ခံသူ (ဒိ႒ဓမၼဘိညာ ေ၀ါသာနပါရမိပၸတၱာ အာဒိျဗဟၼစရိယံ ပဋိဇာနႏၲိ)” ဟု သံုးႏႈန္းထားေသာ္လည္း “ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူ” ဟု အက်ဥ္းအားျဖင့္ နားလည္ႏိုင္ပါသည္။
(၁) ဘာရဒြြါဇ… တစ္ဆင့္ၾကားလက္ခံသူ (အႏုႆာ၀ိက) သမဏ, ျဗာဟၼဏ အခ်ိဳ႕ရွိသည္။ ထိုသူတို႔သည္ တစ္ဆင့္ၾကားျဖင့္ ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံၾကကုန္၏။ ဥပမာကား ေ၀ဒသံုးပံုေဆာင္ ေတ၀ိဇၨ ျဗာဟၼဏတို႔တည္း။
(၂) ဘာရဒြြါဇ… ယံုၾကည္မႈသက္သက္မွ်ျဖင့္ (ေက၀လံ သဒၶမၼတၱေကန) ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံေသာ သမဏ, ျဗာဟၼဏ အခ်ိဳ႕လည္းရွိ၏။ ဥပမာကား စဥ္းစားေတြးေခၚသူတို႔ (တကၠီ ၀ီမံသီ) တည္း။
(၃) ဘာရဒြြါဇ… ထို႔အျပင္ ေရွးကမၾကားဖူးေသးေသာ တရားတို႔အား (အနႏုႆုေတသု ဓေမၼသု) ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိျမင္ကာ (သာမံေယ၀ ဓမၼံ အဘိညာယ) ဘာသာတရားတို႔ကို အစဦးတီထြင္သူဟု ၀န္ခံေသာ သမဏ, ျဗာဟၼဏ အခ်ိဳ႕လည္းရွိ၏။ ထိုသူတို႔တြင္ ငါသည္ တစ္ပါး အပါအ၀င္တည္း။ (မ-၂-၄၇၄၊ မဇၩိမနိကာယ္၊ မဇၩိမပဏၰာသ၊ ျဗာဟၼဏ၀ဂ္၊ သိဂၤါရ၀သုတ္)
အထက္ပါ ေဒသနာအရ တစ္ဆင့္ၾကားမႈ (အႏုႆ၀န), စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈ (တကၠ ၀ီမံသ), ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိျမင္မႈ (သယံ အဘိညာ) ဟူေသာ ပမာဏသံုးမ်ိဳးတြင္ ဗုဒၶသည္ ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိျမင္မႈကို အေလးေပးေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္။ တစ္ဆင့္ၾကားမႈျဖင့္ရေသာ သုတမယပညာ, စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈျဖင္ရေသာ စိႏၲာမယပညာႏွင့္ သီလ, သမာဓိ, ပညာတို႔ကို အဆင့္ဆင့္ ပြားမ်ားအားထုတ္၍ ကိုယ္တိုင္ထိုးထြင္းသိျမင္ေသာ ဘာ၀နာမယပညာတို႔တြင္ ဘာ၀နာမယပညာကသာ စိတ္ခ်ရေသာ အသိပညာျဖစ္သည္။
သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္ႏွင့္ ပေစၥကဗုဒၶတို႔မွလြဲလွ်င္ သူတစ္ပါးထံမွ တစ္ဆင့္ၾကားနာမႈ မပါပဲ သစၥာတရားအား ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိႏိုင္ျခင္းမရွိ္။ “ေယာနိေသာ မနသိကာရ” ေခၚ မွန္ကန္ေသာ ႏွလံုးသြင္းမႈျဖင့္ ျပည့္စံုလွ်င္ သူတစ္ပါးထံမွ တစ္ဆင့္ၾကားနာျခင္းသည္ သမၼာဒိ႒ိျဖစ္ေစရန္ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ႏွလံုးသြင္းမွားပါက မိစၧာဒိ႒ိပင္ ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ မိ႐ိုးဖလာအစဥ္အလာသမားမ်ား, က်မ္းဂန္စာအုပ္သမားမ်ားသည္ သုတမယပညာမွ်ကို တရားေသဆုပ္ကိုင္ကာ (မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ႀကီး၏ စကားျဖင့္ ေျပာရလွ်င္) “သူတစ္ပါး ပါးစပ္ဖ်ားတြင္ လမ္းဆံုးေနၾကသူမ်ား” ျဖစ္သည္။
ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ပိုင္းျခားေ၀ဖန္၍ ဆိုေလ့ရွိေသာ “၀ိဘဇၨ၀ါဒ” ျဖစ္သည့္အားေလွ်ာ္စြာ ပိုင္းျခားေ၀ဖန္ျခင္း, စူးစမ္းဆင္ျခင္ျခင္းတို႔သည္ အေရးပါသည္။ ဆရာေကာင္း ဟုတ္မဟုတ္ကိုလည္း စူးစမ္းဆင္ျခင္ရသည္။ မိမိ၀ါဒ, သူတစ္ပါးတို႔၏ ၀ါဒကိုလည္း ကြဲျပားေအာင္ စူးစမ္းဆင္ျခင္ရသည္။ ကုသိုလ္, အကုသိုလ္, အေၾကာင္း, အက်ိဳးစသျဖင့္ တရားသေဘာတို႔ကိုလည္း စူးစမ္းဆင္ျခင္ရသည္။ သို႔ေသာ္ သစၥာတရားကို စဥ္းစားေတြးေခၚမႈသက္သက္ျဖင့္ ခ်ဥ္းကပ္မရ။ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈနယ္ကိုေက်ာ္လြန္ေသာ (အတကၠာ၀စရ) တရားျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကာလာမသုတ္မွ ပမာဏ (၁၀) မ်ိဳး (တနည္း စကႌသုတ္မွ ပမာဏ ငါးမ်ိဳး) တို႔ျဖင့္ရေသာ သုတမယပညာ, စိႏၲာမယပညာတုိ႔သည္ အသိဉာဏ္စာရင္း သြင္းရေသာ္လည္း ကိုယ္ပိုင္ဉာဏ္အစစ္ မဟုတ္ေသး။
ရဟန္းတို႔ … “အတၱသည္လည္းေကာင္း, ေလာကသည္လည္းေကာင္း ၿမဲ၏။ ဤအယူသာမွန္၍ အျခားအယူတို႔သည္ အခ်ီးႏွီးသာတည္း” ဟုေျပာဆိုေလ့ရွိေသာ သမဏ, ျဗာဟၼဏတို႔အား စင္စစ္ ယံုၾကည္ျခင္း, ႏွစ္သက္ျခင္း, တစ္ဆင့္ၾကားျခင္း, အျခင္းအရာကို ႀကံစည္ျခင္း, အယူကို စူးစိုက္ဆင္ျခင္၍ ႏွစ္သက္လက္ခံျခင္း ဟူေသာအေၾကာင္းတို႔မွ လြဲ၍ စင္ၾကယ္ျပည့္စံုေသာ ကိုယ္ပိုင္ဉာဏ္ (ပစၥတၱံေယ၀ ဉာဏံ) ျဖစ္ရန္ အေၾကာင္း မရွိ။ စင္ၾကယ္ျပည့္စံုေသာ ကိုယ္ပိုင္ဉာဏ္မရွိသျဖင့္၊ ဤအယူတို႔၌ အသိဉာဏ္အဖို႔သို႔ (ဉာဏဘာဂမတၱေမ၀) သက္၀င္ျငားေသာ္လည္း၊ ထိုသို႔သက္၀င္ျခင္းအား အစြဲအလန္း (ဥပါဒါန္) ဟုသာ ဆိုအပ္၏။ (မ-၃-၂၈၊ မဇၩိမနိကာယ၊ ဥပရိပဏၰာသ၊ ေဒ၀ဒဟ၀ဂ္၊ ပၪၥတၱယသုတ္)
သုတမယဉာဏ္ႏွင့္ စိႏၲာမယဉာဏ္တို႔ကို ျငင္းပယ္ရန္ မဟုတ္ေသာ္လည္း ထိုအသိဉာဏ္သက္သက္မွ်ကို အားကိုးကာ “ဤသည္သာ အမွန္”ဟု တရားေသစြဲယူပါက အစြဲအလန္းဥပါဒါန္သာ ျဖစ္ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကိုယ္တိုင္သိျမင္မႈျဖင့္ သိေသာအသိဉာဏသည္သာ အားထားရာျဖစ္၏။ “ကိုယ္တိုင္သိျမင္မႈ” ဆိုေသာ္လည္း “မ်က္စိျဖင့္ ျမင္သိျခင္း, နားျဖင့္ ၾကားသိျခင္း, ႏွာေခါင္းျဖင့္ နံသိျခင္း, လွ်ာျဖင့္ အရသာသိျခင္း, ကိုယ္ျဖင့္ ထိသိျခင္း” ဟူသည့္ အာ႐ံုခံအဂၤါ (ပသာဒ) ငါးပါးျဖင့္ ကိုယ္တိုင္ သိေသာ ပၪၥာ႐ံုသိမ်ိဳး (Empirical Knowledge) မ်ိဳးမွ်ကို ဆိုလိုသည္ မဟုတ္။ ထိုအသိတို႔သည္ အျဖဴ, အနီစသျဖင့္ ခြဲျခားမွတ္သားမႈ သညာကိုအေျခခံသည့္ အသိမ်ိဳးသာ ျဖစ္သည္။ သညာသိတို႔သည္ (တံလွ်ပ္ျမင္က ေရရွိသည္ဟု ထင္ေအာင္) လွည့္ဖ်ားတတ္ေသာ အသိမ်ိဳးျဖစ္၍ အားကိုးႏိုင္ေသာ အသိမဟုတ္ေသး။ ပညာအစစ္ မဟုတ္ေသး။ ဗုဒၶအဆံုးအမအရ သခၤါရတရားအားလံုးတို႔၏ “အနိစၥ, ဒုကၡ, အနတၱ” ဟူသည့္ လကၡဏာကို ျမင္ေအာင္ သိႏိုင္ေသာ အသိမ်ိဳးသည္သာ ပညာအစစ္ျဖစ္သည္။ သစၥာေလးပါးအား ပိုင္းျခားသိျမင္ေသာ အသိမ်ိဳးသည္သာ မဂၢင္ထိုက္ေသာ ပညာအစစ္ျဖစ္သည္။ ထိုအသိပညာသည္ ထိုးထြင္းသိျခင္း, ပိုင္းျခားသိျခင္း, ကိေလသာကို ပယ္စြန္႔ျခင္းဟူေသာ အက်ိဳးရွိသည္ (အဘိညတၳာ, ပရိညတၳာ, ပဟာနတၳာ)။ ထိုအသိပညာမ်ိဳးသည္ မေနာ၀ိညာဏ္၌သာ ျဖစ္ေပၚႏိုင္သည္။ ပညာႏွင့္ ၀ိညာဏ္တို႔၏ ျခားနားခ်က္မွာ ပညာသည္ ပြားမ်ားရေသာ ဘာေ၀တဗၺတရားျဖစ္၍ ပညာႏွင့္ ယွဥ္ေသာအသိ ၀ိညာဏ္သည္ ပိုင္းျခားသိေသာ တရားျဖစ္သည္။ (မ-၁-၄၄၉၊ မ-၁-၄၅၁၊ မဇၩိမနိကာယ္၊ မူလပဏၰာသ၊ စူဠယမက၀ဂ္၊ မဟာေ၀ဒလႅသုတ္)
ထို႔ေၾကာင့္ ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္း၍ သိျမင္ေသာ ဉာဏ္ရရွိရန္ သီလ, သမာဓိ, ပညာဟူ၍ အဆင့္အဆင့္ ပြားမ်ားအားထုတ္ျခင္း ဘာ၀နာအမႈကို ျပဳၾကရသည္။ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတရားတို႔ ကိုယ္ႏွင့္ႏႈတ္တြင္ မလြန္က်ဴးေစရန္ အားထုတ္ရသည္။ စိတ္အစဥ္တြင္ မထႂကြေစရန္ အားထုတ္ရသည္။ အႂကြင္းမဲ့ ပယ္သတ္ႏိုင္ရန္ အားထုတ္ရသည္။ ထိုသို႔အားထုတ္မႈ အဆင့္ဆင့္တြင္ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတို႔ ျဖစ္လွ်င္ ျဖစ္ေပၚသည္, မျဖစ္လွ်င္ မျဖစ္ေပၚသည္ကို မိမိတို႔ အားထုတ္ေနေသာ ဉာဏ္အဆင့္အေလွ်ာက္ ကိုယ္တိုင္ သိရွိႏိုင္ေပသည္။ ထိုသို႔သိေသာ အသိတို႔သည္ “ယံုၾကည္ျခင္း, ႏွစ္သက္ျခင္း” စသည္တို႔ သက္သက္ေပၚတြင္ အေျခခံေသာ အသိမ်ားမဟုတ္ေတာ့ပဲ ပညာျဖင့္ ကိုယ္တိုင္ သိျမင္ေသာ အသိမ်ားျဖစ္ေလသည္။
ရဟန္းတို႔ … ရဟန္းသည္ မ်က္စိျဖင့္ အဆင္းကို ျမင္စဥ္ မိမိတို႔၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ ထင္ရွားရွိေသာ္ “ငါ၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ ရွိသည္” ဟု သိ၏။ မိမိတို႔၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ ထင္ရွား မရွိေသာ္ “ငါ၏ အဇၩတၱသႏၲာန္၌ ရာဂ, ေဒါသ, ေမာဟ မရွိ” ဟု သိ၏။ ရဟန္းတို႔ … ဤသို႔သိျခင္းသည္ ယံုၾကည္မႈျဖင့္ သိျခင္းေလာ၊ ႏွစ္သက္မႈျဖင့္ သိျခင္းေလာ၊ တစ္ဆင့္ၾကားျဖင့္ သိျခင္းေလာ၊ အျခင္းရာအား ႀကံစည္၍ သိျခင္းေလာ၊ အယူကို စူးစိုက္ဆင္ျခင္၍ ႏွစ္သက္လက္ခံကာ သိျခင္းေလာ။ မဟုတ္ပါအရွင္ဘုရား… ။ ရဟန္းတို႔ … ဤတရားတုိ႔ကို ပညာျဖင့္ သိျမင္သည္ မဟုတ္ေလာ။ မွန္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။ (သံ-၄-၁၅၃၊ သဠာယတန၀ဂၢသံယုတ္၊ သဠာယတနသံယုတ္၊ န၀ပုရာဏ၀ဂ္၊ အတၳိႏုေခါပရိယာယသုတ္)
ကုသိုလ္ႏွင့္ အကုသိုလ္
ျမတ္စြာဘုရားသည္ ကာလာမတို႔အား ယံုမွားသံသယျဖစ္ဖြယ္ ပမာဏမ်ားေပၚတြင္ တစ္ထစ္ခ် ေကာက္ယူျခင္း မျပဳရန္ ေဟာၾကားၿပီးေနာက္ မိမိတိုအဆင့္အားေလွ်ာ္စြာ ကိုယ္တိုင္သိႏိုင္သည့္ အကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပယ္စြန္႔ရန္, ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပြားမ်ားရန္ ဆက္လက္ ေဟာၾကားေတာ္မူ၏။
[…] ကာလာမတို႔ … “ဤတရားတို႔သည္ အကုသိုလ္တရားတည္း။ အျပစ္ရွိေသာ တရားတည္း။ ပညာရွိတို႔ ကဲ့ရဲ႕အပ္ေသာတရားတည္း။ လက္ခံက်င့္သံုးပါက အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ, ဆင္းရဲျခင္းငွာ ျဖစ္ကုန္၏။” ဟု
သင္တို႔သည္ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္ပင္ သိျငားအံ့ (အတၱနာ၀ ဇာေနယ်ာထ)၊ ထိုတရားတို႔အား ပယ္စြန္႔ၾကရာ၏။
ကာလာမတို႔… “မိမိတို႔၏ အတြင္းသႏၲာန္၌ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟ ျဖစ္ေသာ္ အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ၊ အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ” အဘယ္သို႔ ထင္မွတ္သနည္း။ (အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ျဖစ္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။ )
ကာလာမတို႔…. ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတို႔ ဖံုးလႊမ္းသိမ္းယူထားသည့္ တပ္မက္သူ, အမ်က္ထြက္သူ, ေတြေ၀သူသည္ အသက္ကို သတ္၏။ မေပးသည္ကိုလည္း ယူ၏။ တစ္ပါးသူ၏ မယားကိုလည္း ျပစ္မွား၏။ မမွန္ေသာစကားကိုလည္း ဆို၏။ တစ္ပါးသူတို႔ကိုလည္း ထို႔အတူပင္ ျပဳေစ၏။ ဤသို႔ျဖစ္ေသာ္ အရွည္သျဖင့္တြင့္ အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ဆင္းရဲျခင္းငွာ ျဖစ္ရာသည္ မဟုတ္ေလာ။ (ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။)
[…] ကာလာမတို႔ … “ဤတရားတို႔သည္ ကုသိုလ္တရားတည္း။ အျပစ္မရွိေသာ တရားတည္း။ ပညာရွိတို႔ ခ်ီးမြမ္းအပ္ေသာတရားတည္း။ လက္ခံက်င့္သံုးပါက အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ, ခ်မ္းသာျခင္းငွာ ျဖစ္ကုန္၏။” ဟု သင္တို႔သည္ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္ပင္ သိျငားအံ့၊ ထိုတရားတို႔အား ျပည့္စံုၾကေစရာ၏။
ကာလာမတို႔… “မိမိတို႔၏ အတြင္းသႏၲာန္၌ အေလာဘ, အေဒါသ, အေမာဟ ျဖစ္ေသာ္ အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ၊ အက်ိဳးစီးပြားမဲ့ျခင္းငွာ ျဖစ္သေလာ?” အဘယ္သို႔ ထင္မွတ္သနည္း။ (အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ျဖစ္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။)
ကာလာမတို႔…. ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတို႔ ဖံုးလႊမ္းသိမ္းယူထားျခင္း မရွိသည့္ မတပ္မက္သူ, အမ်က္မထြက္သူ, မေတြေ၀သူသည္ အသက္ကို မသတ္။ မေပးသည္ကိုလည္း မယူ။ တစ္ပါးသူ၏ မယားကိုလည္း မျပစ္မွား။ မမွန္ေသာစကားကိုလည္း မဆို။ တစ္ပါးသူတို႔ကိုလည္း ထို႔အတူပင္ မျပဳေစ၏။ ဤသို႔ျဖစ္ေသာ္ အရွည္သျဖင့္တြင္ အက်ိဳးစီးပြားရွိျခင္းငွာ ခ်မ္းသာျခင္းငွာ ျဖစ္ရာသည္ မဟုတ္ေလာ။ (ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္ အရွင္ဘုရား။)
(အံ-၃-၆၆၊ အဂုၤတၱရနိကာယ္၊ တိကနိပါတ္၊ မဟာ၀ဂ္၊ ေကသမုတၱိသုတ္)
ဤတရားေဒသနာသည္ အေနာက္တိုင္းဒႆနပညာမွ ပဓာနက်သည့္ ကိုယ္က်င့္တရားႏွင့္ပတ္သက္ေသာ အယူအဆသံုးမ်ိဳးအား အက်ဥ္းအားျဖင့္ ၿခံဳငံုမိေနသည္ကို ေတြ႕ရေပမည္။ ပထမအုပ္စုသည္ အျပဳအမူတို႔၏ ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ိဳးဆက္ကို အေလးေပး၍ ေကာင္းဆိုးခြဲျခားေသာ အယူအဆ Consequentialism/Utilitarianism ျဖစ္သည္။ ဒုတိယအုပ္စု Deontological Ethics သည္ က်င့္၀တ္ စည္းမ်ည္းတို႔အား လိုက္နာမႈကို ပဓာနထားသည္။ တတိယအုပ္စု Virtue Ethics က အဇၩတၱသႏၲန္မွ သူေတာ္ေကာင္းတရား (Virtue) တို႔ကို ျမတ္ႏိုးတန္ဖိုးထား၍ ယင္းစ႐ိုက္ေကာင္းမ်ားကို ျမႇင့္တင္ေပးရန္ ေလ့က်င့္ပညာေပးမႈကို အေလးထားသည္။
ကာလာမသုတ္ေဒသနာတြင္ “အျပစ္ရွိျခင္း, သူေတာ္ေကာင္းတို႔ ကဲ့ရဲ့အပ္ျခင္း, အက်ိဳးစီးပြားမဲ့၍ ဆင္းရဲကို ျဖစ္ေစျခင္း” စသည့္ ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ိဳးဆက္မ်ားျဖင့္ အကုသုိလ္၏ အနက္ပရိယာယ္ကို ေဟာၾကားထားသည္။ ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ိဳးဆက္ ဆိုရာတြင္ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ခံစားရမည့္ အက်ိဳးဆက္ႏွင့္ ေနာင္တမလြန္ဘ၀၌ ခံစားရမည့္ အက်ိဳးဆက္ဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳး ရွိသည္။ သုတၱန္တို႔တြင္ နာၾကားသူ၏ စ႐ိုက္, စကားဆက္စပ္မႈတို႔ေပၚတည္၍ တမလြန္အက်ိဳးကို ဦးစားေပး၍ ေဟာသည္ရွိသလို, မ်က္ေမွာက္အက်ိဳးကိုဦးစားေပး ေဟာၾကားသည္လည္း ရွိသည္။ အခ်ိဳ႕လည္း မ်က္ေမွာက္, တမလြန္ႏွစ္မ်ိဳးလံုး ထည့္သြင္းေဟာၾကားသည္။ ဥပမာ အတၱာႏု၀ါဒသုတ္ (အံ-၄-၁၂၁၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ စတုကနိပါတ္၊ ဘယ၀ဂ္၊ အတၱာႏု၀ါဒသုတ္) တြင္ (၁) မိမိကို မိမိ ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲအပ္ေသာ အတၱာႏု၀ါဒေဘး (၂) သူတစ္ပါးတို႔က ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲအပ္ေသာ ပရာႏု၀ါဒေဘး (၃) အျပစ္ဒဏ္ခတ္ျခင္း ခံရေသာ ဒ႑ေဘး (၄) ေသလြန္က မေကာင္းေသာ လားရာသို႔ေရာက္ေသာ ဒုဂၢတိေဘးဟူ၍ အက်ိဳးႏွစ္မ်ိဳးလံုး ထင္ရွားေအာင္ ေဟာၾကားထားသည္။ ဤကာလာမသုတ္ေဒသနာ၌မူ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ “မိမိတို႔ ကိုယ္တိုင္ပင္ သိႏိုင္ေသာ” (အတၱနာ၀ ဇာေနယ်) အက်ိဳးမ်ားကိုသာ ေဟာၾကားထားသည္ကို ေတြ႔ႏိုင္သည္။
ကုသုိလ္, အကုသုိလ္၏ အနက္အား အက်ိဳးဆက္ သက္သက္ျဖင့္ ေ၀ဖန္ျခင္းသည္ မျပည့္စံု။ ကုသုိလ္, အကုသိုလ္၏ မူလအေၾကာင္းရင္းျမစ္သည္လည္း အေရးပါသည္။ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတရားတို႔သည္ အကုသိုလ္၏ မူလရင္းျမစ္ျဖစ္၍ အေလာဘ, အေဒါသ, အေမာဟတရားတို႔သည္ ကုသိုလ္၏ မူလရင္းျမစ္ျဖစ္သည္ (မ-၁-၈၉၊ မဇၩိမနိကာယ္၊ မူလပဏၰာသ၊ မူလပရိယာယ၀ဂ္၊ သမၼာဒိ႒ိသုတ္) (အံ-၃-၇၀၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ တိကနိပါတ္၊ မဟာ၀ဂ္၊ အကုသလမူလသုတၱံ)။ မိမိတို႔၏ အတြင္းသႏၲာန္တြင္ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟတရားတို႔ျဖစ္ပြားပါက အကုသိုလ္ဟု သတ္မွတ္၍ ထိုတရားတို႔႔ကို ပယ္သတ္ရန္ ေဟာၾကားထားသည္။ တစ္ဖန္ “အျပစ္ရွိျခင္း, သူေတာ္ေကာင္းတို႔ကဲ့ရဲ့အပ္ျခင္း, မိမိကုိ မိမိ လိပ္ျပာမလံုျခင္း, သူတစ္ပါးက ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲျခင္း” စသည္တို႔သည္ အက်ိဳးဆက္ျဖစ္သည္ မွန္ေသာ္လည္း၊ တနည္းအားျဖင့္ အရွက္, အေၾကာက္တရားတို႔ကို ရည္ညႊန္းသည္။ ဗုဒၶဘာသာတြင္ မေကာင္းမႈျပဳရန္ ရွက္ျခင္း (ဟိရီ), မေကာင္းမႈျပဳရန္ ေၾကာက္ျခင္း(ၾသတၱပၸ)ကို အေလးေပးတန္ဖိုးထားသည္။ ရွက္ျခင္းသည္ မိမိကို မိမိ ေလးစားေသာအားျဖင့္ မေကာင္းမႈ မျပဳျခင္းျဖစ္၍၊ ေၾကာက္ျခင္းသည္ (မိမိမွ တစ္ပါးေသာ) သူေတာ္ေကာင္းတို႔ ကဲ့ရဲ့စြပ္စြဲမည္ကို ငဲ့၍ ေၾကာက္ျခင္းျဖစ္သည္။ ဤတရားႏွစ္ပါးသည္ မေကာင္းမႈကို ေရွာင္ၾကဥ္ရန္အတြက္ အေရးပါေသာ ေလာကပါလတရားမ်ားဟု သတ္မွတ္သည္ (အံ-၂-၉၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္ ဒုကနိပါတ္၊ ကမၼကရဏ၀ဂ္၊ စရိယသုတ္)။ “သဒၶါ, သီလ, ဟိရီ, ၾသတၱပၸ, သုတ, စာဂ, ပညာ” ဟူေသာ သူေတာ္ေကာင္း ဥစၥာခုႏွစ္ပါးတြင္ ထည့္သြင္းထားသည္။ ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟ ပယ္သတ္ျခင္း, သူေတာ္ေကာင္းတရားမ်ား ပြားမ်ားေစျခင္းတို႔အား အေနာက္တိုင္းဒႆနမွ Virtue Ethics မွ စာရိတၱပညာေရးႏွင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္ႏိုင္ေပသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဗုဒၶသာသနာ၏ ေနာက္ဆံုးပန္းတိုင္သည္ အရစၥတိုတယ္၏ Nicomachean Ethics မွ magnanimous man ေခၚ သူေတာ္ေကာင္း ျဖစ္ေရး, သူရဲေကာင္း ျဖစ္ေရး သက္သက္မဟုတ္၊ သံသရာ၀ဋ္ဒုကၡမွ လြတ္ေျမာက္ေရး ၀ိမုတၱိရသ အတြက္ ျဖစ္ေလသည္။
အျခားေသာ႐ႈေထာင့္သည္ ကုသိုလ္အမႈ, အကုသိုလ္အမႈတို႔ကို ျဖစ္ေစေသာ လမ္းေၾကာင္း (ကမၼပထ) မွ ေ၀ဖန္ျခင္းျဖစ္သည္။ “သူ႔အသက္သတ္ျခင္း, မေပးသည္ကိုယူျခင္း” စသည္တို႔သည္ အကုသိုလ္အမႈတို႔ကို ျဖစ္ေစသည့္ လမ္းေၾကာင္း (အကုသလ ကမၼပထ) ျဖစ္၏။ ယင္းတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းသည္ ကုသိုလ္အမႈတို႔ကို ျဖစ္ေစသည့္ လမ္းေၾကာင္း (ကုသလ ကမၼပထ) ျဖစ္၏။ သမၼာဒိ႒ိသုတ္ႏွင့္ အျခားေသာသုတၱန္ေဒသနာမ်ားတြင္ အကုသိုလ္အား အကုသလကမၼပထ (၁၀) ပါးျဖင့္ သတ္မွတ္၍ ေဟာၾကားသည္။
(၁) သူ႔အသက္သတ္ျခင္း (ပါဏာတိပါတာ)
(၂) မေပးသည္ကို ယူျခင္း (အဒိႏၷာဒါန)
(၃) ကာမ၌ မွားယြင္းစြာ က်င့္ျခင္း (ကာေမသုမိစၧာစာရ)
(၄) မဟုတ္ မမွန္ ေျပာဆိုျခင္း (မုသာ၀ါဒ)
(၅) ကုန္းေခ်ာ ေျပာဆိုျခင္း (ပိသုဏာ၀ါစာ)
(၆) ၾကမ္းတမ္းစြာ ေျပာဆိုျခင္း (ဖ႐ုသာ၀ါစာ)
(၇) ၿပိန္ဖ်င္းေသာ စကားကို ေျပာဆိုျခင္း (သမၸပၹလာပ)
(၈) (သူတစ္ပါး၏ ပစၥည္း ဥစၥာအား) မက္ေမာ ေရွး႐ႈႀကံစည္ျခင္း (အဘိဇၩာ)
(၉) သူတစ္ပါးအား ပ်က္စီးေစလိုျခင္း (ဗ်ာပါဒ)
(၁၀) မွားယြင္းေသာအယူရွိျခင္း (မိစၧာဒိ႒ိ)
ကမၼပထ ဆယ္ပါးအနက္ ပထမသံုးပါး (၁ မွ ၃ ထိ) သည္ ကိုယ္ျဖင့္ ျပဳမူေသာ ကာယကံအမႈမ်ားျဖစ္သည္။ ဒုတိယေလးပါး ( ၄ မွ ၇ ထိ) သည္ ႏႈတ္ျဖင့္ ေျပာဆိုေသာ ၀စီကံအမႈမ်ားျဖစ္သည္။ ေနာက္ဆံုးသံုးပါး ( ၈ မွ ၁၀ ထိ) သည္ မေနာျဖင့္ ႀကံစည္ေသာ မေနာကံအမႈမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ဤတြင္ ကိုယ္ႏႈတ္ႏွစ္ပါးျဖင့္ (တနည္း ကမၼပထအားျဖင့္ ၇-ပါးေသာ အမႈမ်ားျဖင့္) အကုသုိလ္ မျဖစ္ပြားေစရန္ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းအား သီလေစာင့္ထိန္းျခင္းဟု ေခၚသည္။ ငါးပါးသီလစသျဖင့္ေသာ ကိုယ္က်င့္သိကၡာပုဒ္မ်ားသည္ “မသတ္ရ, မခိုးရ” တားျမစ္ထားသည္မ်ားကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း (၀ိရတီ) သေဘာျဖင့္ ျပေလ့ရွိသည္။ ဤသို႔ေသာ သီလတို႔အား ၀ါရိတၱသီလဟု ေခၚသည္။ ျမတ္ေသာအက်င့္၏ အေျခခံအစ ျဖစ္သျဖင့္ အာဒိျဗဟၼာစာရိက သီလဟုေခၚသည္။ သို႔ေသာ္ “မသတ္ရန္, မခိုးရန္” သာမက “သတၱ၀ါတို႔အား လစ္လ်ဴ႐ႈမထားပဲ အစဥ္သနားေသာအားျဖင့္ သတၱ၀ါတို႔၏ အက်ိဳးစီးပြားကို ေစာင့္ေရွာက္ရသည္”။ ဤသို႔ ၀တၱရားမ်ားအား ျဖည့္က်င့္ရျခင္းအား စာရိတၱသီလဟု ေခၚသည္။ အေျခခံထက္ပို၍ မြန္ျမတ္ေသာေၾကာင့္ အာဘိသမာစာရိက သီလဟု ေခၚသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမတ္ေသာအက်င့္အား က်င့္သံုးသူသည္ အေျခခံျဖစ္ေသာ ေရွာင္ၾကဥ္မႈ အာဒိျဗဟၼာစာရိကမွ်ျဖင့္ တင္းတိမ္ေနရန္ မဟုတ္ပဲ၊ ပို၍ မြန္ျမတ္ေသာ လိုက္နာက်င့္သံုးမႈ အာဘိသမာစာရိကကိုလည္း ျဖည့္ဆည္းရန္ လိုအပ္သည္။ မျဖည့္ဆည္းပါက သီလျပည့္စံုျခင္း မျဖစ္ႏိုင္၊ သီလျပည့္စံုျခင္း မျဖစ္လွ်င္ သမာဓိျပည့္စံုျခင္း မျဖစ္ႏိုင္ဟု ေဟာၾကားထားသည္။ (အံ-၅-၂၁၊ အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ ပၪၥကနိပါတ္၊ ပၪၥဂႋက၀ဂ္၊ ပဌမအဂါရ၀သုတ္)
ဤသို႔ ေရွာင္ၾကဥ္ရန္ စည္းကမ္းမ်ား (၀ါရိတၱ) ႏွင့္ လိုက္နာရန္ စည္းကမ္းမ်ား (စာရိတၱ) မ်ားျဖင့္ ကုသိုလ္, အကုသိုလ္အား သတ္မွတ္ျခင္းသည္ အေနာက္တိုင္းကိုယ္က်င့္ဒႆနအလိုအရ Deontological Ethics ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကာလာမသုတ္ေဒသနာတြင္ ပယ္စြန္႔ရန္ အကုသိုလ္ႏွင့့္ ျဖည္ဆည္းရန္ ကုသိုလ္တရားတုိ႔အား အက်ိဳး (၀ိပါက), အေၾကာင္း (မူလ), ကံျဖစ္ေစသည့္ လမ္းေၾကာင္း (ကမၼပထ) ဟူေသာ ႐ႈေထာင့္သံုးရပ္လံုးမွ ေဟာၾကားထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ သို႔ေသာ္ အေနာက္တိုင္းဒႆနမ်ားမွ consequentialism, vritue ethics ႏွင့္ deontological ethics တို႔ကဲ့သို႔ အျမင္တစ္ခုႏွင့္ တစ္ခု အျငင္းပြားေနရန္မလိုပဲ ႐ႈေထာင့္သံုးရပ္လံုး တစ္စည္းတစ္လံုးတည္းရွိကာ ကိုယ္က်င့္သီလထက္ ပိုမိုအဆင့္ျမင့္ေသာ သမာဓိ, ပညာႏွင့္ ၀ိမုတၱိတရားတို႔သို႔ တက္လွမ္းရန္ ျဖစ္သည္။
[…] သီလ၌ တည္၍ ျဖစ္ေစအပ္ေသာ သမာဓိသည္ မ်ားစြာေသာ အက်ိဳး အာနိသင္ရွိ၏။ သမာဓိ၌ တည္၍ ျဖစ္ေစအပ္ေသာ ပညာသည္ မ်ားစြာေသာ အက်ိဳး အာနိသင္ရွိ၏။ ပညာ၌ တည္၍ျဖစ္ေသာ စိတ္သည္ ကာမာသ၀, ဘ၀ါသ၀, အ၀ိဇၨာသ၀ဟူေသာ အာသေ၀ါတို႔မွ ေကာင္းစြာ လြတ္ေျမာက္၏။ (ဒီ-၂-၁၅၅၊ ဒီဃနိကာယ္၊ မဟာ၀ဂ္၊ မဟာပရိနိဗၺာနသုတ္)
2 comments:
ေစာင့္ဖတ္ေနေၾကာင္းပါ။ အေနာက္တုိင္းက ကုိယ္က်င့္ဆုိင္ရာ အယူအဆ သုံးမ်ဳိးနဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ေဖာ္ျပထားတာကုိလည္း စိတ္၀င္စားမိပါတယ္။
ေသခ်ာဖတ္သြားပါတယ္၊ မွ်ေဝေပးတာ ေက်းဇူးပါ (ကုိဧရာထင္တယ္)
Post a Comment