ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း

ယနေ့ခေတ်သည် သတင်းအချက်အလက်များ ပြည့်အီနေသည့် ခေတ်ဖြစ်သည်။ မိမိ သိလိုသမျှကို အင်တာနက်ပေါ်တွင် ခလုပ်တချက် နှိပ်လိုက်ရုံဖြင့် မိမိဦးနှောက်က လက်ခံနိုင်လောက်သည်ထက် ပိုလွန်းနေသည့် အချက်အလက်များ တသီတတန်းကြီး ထွက်ကျလာမည် ဖြစ်သည်။ အဖိုးတန်သည့် အချက်များပါသလို သတင်းယောင်များ၊ သတင်းမှားများလည်း ရောပါလာမည်။ ထို့ကြောင့် ထိုသတင်း အချက်အလက်များကို စိစစ်ဝေဖန်နိုင်စွမ်း၊ စဉ်းစားတွေးခေါ်နိုင်စွမ်း၊ နားလည်နိုင်စွမ်းက ပို၍ ပို၍ အရေးပါလာသည်။ စဉ်းစားတွေးခေါ်ခြင်းဟု ဆိုလျှင် ဝေဖန်ပိုင်းခြား တွေးခေါ်ခြင်း (critical thinking)၊ သမားရိုးကျလမ်းမှ ဖောက်ထွက်၍ တွေးခေါ်ခြင်း (lateral thinking)၊ ပုံဆောင်၍ တွေးခေါ်ခြင်း (metaphoric thinking) စသည်တို့ကို အသိများပြီး ဖြစ်ပါလိမ့်မည်။ ယခုစာစုတွင် လူသိနည်းသေးမည်ဟု ထင်ရသည့် “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” (pattern thinking) အကြောင်းကို မိတ်ဆက်ပေးလိုပါသည်။

၁၉၉၄-ခုနှစ်က ဆော့ဖ်ဝဲအင်ဂျင်နီယာ လောကတွင် အလွန် ရေပန်းစားသွားခဲ့သည့် “ဒီဇိုင်းပုံစံများ” Design Patterns: Elements of Reusable Object-Oriented Software အမည်ရသော စာအုပ်တအုပ် ထွက်ခဲ့ဖူးသည်။ မိမိတို့ ဖြေရှင်းရမည့် ပြဿနာအများစုမှာ အသစ်အဆန်း မဟုတ်၊ အရင်က အလားတူ ပြဿနာများ ရှိခဲ့ဖူးသလို၊ ထိုပြဿနာတို့ အတွက် အဖြေများကလည်း ရှိနှင့်ပြီး ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ပြဿနာတိုင်းကို အစမှ စကာ ကျားကုတ်ကျားခဲ အဖြေထုတ်နေရန် မလိုတော့။ ပြဿနာတို့၏ သဘောသဘာဝနှင့် နောက်ခံ အခြေအနေတို့ကို သေခြာစနစ်တကျ နားလည်ရန် ကြိုးစား၍ ယင်းပြဿနာနှင့် ဆင်တူသည့် ပြဿနာဟောင်းများ၏ အဖြေများကို ပြန်လည် အသုံးချနိုင်သည်။ ဤစာအုပ်တွင် ရှေးယခင်က ရှိခဲ့ဖူးသည့် ပြဿနာတို့ကို စနစ်ကျသရုပ်ခွဲကာ၊ အသင့်ပြန်လည် အသုံးချနိုင်မည့် စံပြအဖြေများကို ထုတ်ပေးထားသည်။ ဤစာအုပ် ထွက်ပြီး မကြာမီပင် “ဒီဇိုင်းပုံစံများ” နှင့် ဆိုင်သည့် အလားတူ စာအုပ်များ တအုပ်ပြီး တအုပ် ထွက်လာသည်။ “ဒီဇိုင်းပုံစံများ” သည် ဆော့ဖ်ဝဲ ရေးသူများနှင့် ဆော့ဖ်ဝဲ ပိသုကာများအတွက် တတ်အပ်သည့် ဘာသာရပ်တခု ဖြစ်လာသည်။ ဆော့ဖ်ဝဲ ရေးသူများကလည်း “ဒီဇိုင်းပုံစံများ” များကို တွင်တွင်ကြီး သုံးလာကြသည်။

“ဒီဇိုင်းပုံစံများ” ကို အကြောင်းပြု၍ “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” (pattern thinking) ဟူသည့် ဝေါဟာရကို တစတစ သုံးလာကြသည်။ မည်မျှ ရှုပ်ထွေးခက်ခဲသော ပြဿနာ ဖြစ်ပါစေ အပေါ်ယံ အသေးစိတ်အချက်များတွင် နစ်မြုတ်မနေဘဲ၊ ပဓာနသည့် အချက်များကို ဆွဲထုတ်ကာ ရိုးရှင်းသည့် ပုံစံတခုအဖြစ် ပြဿနာကို အပေါ်စီးမှ ခြုံငုံသုံးသပ်ရှုမြင် အဖြေရှာနိုင်သည်။ ပြဿနာတို့ကို ထိုသို့ ချဉ်းကပ် အဖြေရှာသည့်နည်းလမ်းကို “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” ဟု ခေါ်သည်။ ဤဝါဟာရကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် အသုံးမပြုကြသေးသော်လည်း၊ အသစ်အဆန်းတော့ မဟုတ်။ မိမိတို့ တွေ့ကြုံသိမြင်သည့် အချက်အလက်များထဲမှ ပုံစံတူ၊ အဆင်တူများကို သိမှတ်နိုင်သည့် စွမ်းရည်သည် လူ့ဦးနှောက်၏ အရေးပါသည့် ကိစ္စတရပ်ဖြစ်သလို၊ “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” သည်လည်း စဉ်းစားတွေးခေါ်မှုများ အားလုံး၏ အခြေခံ ကျောရိုးပင် ဖြစ်သည်။

“ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း”ကို ဆော့ဝဲနယ်တွင် သာမက သိပ္ပံ၊ သမိုင်း၊ နိုင်ငံရေး၊ လူမှုရေး၊ စီးပွားရေး စသည့် နယ်ပယ် အသီးအသီးတွင်လည်း အသုံးချနိုင်သည်။ သိပ္ပံပညာ၏ သဘော ကိုယ်တိုင်က လောကမှ ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ် နိယာမ သဘောတရားများကို ထုတ်ဖော် ရှင်းလင်းခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ သိပ္ပံပညာရှင်တို့သည် အချက်အလက်များကို စနစ်တကျ စူးစမ်း လေ့လာ၍ ထူးခြားသည့် လက္ခဏာများ၊ ဆက်စပ်ပုံများကို ရိုးရှင်းစွာ ရှင်းလင်းပြနိုင်မည့် သဘောတရား ပုံစံကို ဖွဲ့စည်း တည်ဆောက်သည်။ ထို့နောက် ထပ်မံတွေ့ရှိရသည့် အချက်များကို မိမိ တည်ဆောက်ထားသည့် ပုံစံသစ်တွင် ဘောင်ဝင် မဝင် စစ်ဆေးရသည်။ ဤသည်မှာ သိပ္ပံသုတေသနလုပ်ငန်း၏ သဘောသဘာဝပင် ဖြစ်သည်။

“ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” သာဓကတခု အဖြစ် ချားလ်ဒါဝင်၏ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမှုဖြစ်စဉ် သဘောတရား ထုတ်ဖော်တွေ့ရှိခဲ့ပုံကို လေ့လာကြည့်နိုင်သည်။ ဒါဝင်သည် ကမ္ဘာပတ်၍ တိရိစ္ဆာန်နှင့် အပင်မျိုးကွဲများကို ရှာဖွေစုဆောင်း သုတေသနပြုခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာအတွင်းရှိ ဂလပဂို့စ်ကျွန်းစုတွင် တွေ့ရှိရသည့် စာငှက်မျိုးကွဲများက သူ့ကို အံအားသင့်စေခဲ့သည်။ အချို့ကျွန်းမှ စာငှက်များက ကြီး၍ မာကျောသည့် နှုတ်သီး ရှိကြပြီး၊ အချို့ကျွန်းမှ စာငှက်များက ချွန်ထက်သော နှုတ်သီး ရှိကြသည်။ မျိုးစိတ်တို့သည် ပြောင်းလဲမှု မရှိဘဲ မျိုးရိုးလိုက်သည်ဟု ရှေးက လက်ခံယုံကြည် ထားခဲ့ကြသည်။ ယခု သူတွေ့ရှိထားသော အချက်များနှင့် ဆန့်ကျင်ဖက် ဖြစ်၍ နေသည်။ ထို့နောက် နှုတ်သီး အရွယ်အစားနှင့် ပုံသဏ္ဍာန်များသည် ထိုငှက်တို့ စားသည့် အစားအစာများနှင့် ဆက်နွယ်နေသည်ကို သတိပြုမိသည်။ နှုတ်သီး ချွန်၍ သွယ်သော ငှက်များသည် အင်းဆက်ပိုးများကို စားကြသည်။ နှုတ်သီး မာ၍ တိုသော ငှက်များက မြေပြင်ပေါ် ကျနေသည့် သစ်စေ့များကို စားကြသည်။ ရှားစောင်း စေ့ကို စားသည့် ငှက်တို့၏ နှုတ်သီးက ကြီး၍ ချွန်နေကြသည်။ မျိုးစိတ်တို့သည် မိမိတို့ ရှင်သန်ကြီးပြင်းရသည့် ပတ်ဝန်းကျင် ရေမြေသဘာဝအလိုက် ပြောင်းလဲနေပုံကို ဒါဝင် နားလည် သဘောပေါက်လာသည်။

ဒါဝင်သည် သူငယ်စဉ်က ဖတ်ခဲ့ဖူးသည့် မားလ်သပ်စ်၏ “လူဦးရေတိုးပွားမှု သဘောတရား စာတမ်း” (Thomas Malthus’s Essay on the Principle of Population, 1798) ကို ပြန်၍ အမှတ်ရသည်။ ထိုစာတမ်း၏ အနှစ်ချုပ်သဘောမှာ စာနပ်ရိက္ခာ အထွက်နှုန်းက ပုံမှန်သာ တိုးတက်နေသော်လည်း၊ လူဦးရေက ဆပွားနှုန်းဖြင့် တိုးတက်နေသဖြင့်၊ ငတ်မွတ် ခေါင်းပါးမှုဘေး၊ ကပ်ရောဂါဘေးနှင့် စစ်ဘေးတို့နှင့် ရင်ဆိုင်ကြရလိမ့်မည်၊ နောင်မျိုးဆက်တို့သည် မိမိတို့ ဘဝ ဆက်လက်ရှင်သန်နိုင်ရန် ရုန်းကန်ကြရမည် ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ ဒါဝင်က ထိုစာတမ်းကို ပြန်၍ ဖတ်သည်။ ထို့နောက် ထိုသဘောတရားနှင့် မိမိ လေ့လာ တွေ့ရှိချက်များကို ပေါင်းစပ်ကာ၊ “မျိုးစိတ်တို့သည် မိမိတို့ ရှင်သန်သည့် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် အလိုက် ကွဲပြားပြောင်းလဲမှုများ ဖြစ်ပေါ် နေကြသည်။ သဘာဝတရားနှင့် အသင့်တော်ဆုံး မျိုးစိတ်က ဆက်လက် ရှင်သန်ပွားများကြသည်” ဟူသည့် သဘာဝရွေးချယ်မှု (Natural Selection) နှင့် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမှု ဖြစ်စဉ် သဘောတရား (Theory of Evolution) ကို ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့လေသည်။ စင်စစ် ဒါဝင်သည် သူ့ယခင်က သုတေသီတို့ စုဆောင်းခဲ့သည့် အချက်အလက် အများအပြားကိုလည်း အသုံးပြုခဲ့ပါသည်။ သို့သော် ထိုသူများက သူတို့၏ တွေ့ရှိချက်များကို ပုံစံဖွဲ့၍ မတွေးနိုင်ခဲ့ကြ။ ဒါဝင်ကမူ လေ့လာတွေ့ရှိသည့် အချက်အလက်များကို “လူဦးရေတိုးပွားမှု သဘောတရား” ပုံစံနှင့် ဆက်စပ်ကာ၊ ပုံစံသစ် တခုဖွဲ့၍ စဉ်းစားနိုင်ခဲ့သည်။

ကားလ် မာ့က်စ်၏ သမိုင်းအမြင်မှာ သမိုင်းနှင့် နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်မှ “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” သာဓကတခု ဖြစ်သည်။ သူက လူ့သမိုင်း ဖြစ်စဉ်ကြီးတခုလုံးကို ကုန်လုပ်ဆက်ဆံရေးနှင့် လူတန်းစားပဋိပက္ခ ရှုထောင့်မှ ခြုံငုံ၍ ရှုမြင်သည်။ လူ့သမိုင်းသည် သမိုင်းဦး ဘုံမြေခေတ်၊ ကျွန်ပိုင်ရှင်ခေတ်၊ မြေရှင် ပဒေသရာဇ်ခေတ်၊ အရင်းရှင်ခေတ်ဟူ၍ ကြောင်လိမ်လှေကား သဖွယ် အဆင့်ဆင့် တိုးတက်ပြောင်းလဲလာသည်ဟု ပုံစံထုတ်ပြသည်။ နောက်ဆုံးတွင် သမိုင်းဦး ဘုံမြေခေတ်ကလိုပင် လူတန်းစားခွဲခြားမှု မရှိတော့ဘဲ ကုန်ထုတ်စွမ်းအားစု တရပ်လုံးကို ဘုံပိုင်ဆိုင်သည့် ခေတ်သို့ ရောက်ရမည်၊ ပစ္စည်းမဲ့လူတန်းစားတို့ အောင်ပွဲခံရမည်ဟု ဟောကိန်းထုတ်ခဲ့သည်။ မာ့က်စ်၏ အတိတ်သမိုင်းကို ရှုမြင်သုံးသပ်ပုံမှာ ရှင်းလင်းထိရောက်သည်။ သမိုင်း၊ လူမှုရေးသိပ္ပံနှင့် နိုင်ငံရေးနယ်တို့တွင် အရေးပါ အရာရောက်ခဲ့သည်။ သို့သော် အများသိသည့်အတိုင်း “ပစ္စည်းမဲ့တို့ အောင်ပွဲခံ၍ သမိုင်းဖြစ်စဉ်ကြီး နိဂုံးချုပ်တော့မည်” ဆိုသည့် အနာဂတ်ဟောကိန်းကတော့ သူနှင့် ကွန်မြူနစ်ဝါဒီတို့ မျှော်မှန်းသလို ဖြစ်မလာခဲ့။ “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” တွင် အားသာချက်ရှိသလို အားနည်းချက်လည်း ရှိပါသည်။ အားသာချက်သည် ပြဿနာ၏ ရင်းမြစ်နှင့် ပဓာနအချက်များကို ဆွဲထုတ်၍ ရိုးရှင်းအောင်ပြုခြင်း (simplification)၊ ရိုးရှင်းသည့် ပုံစံတခုအဖြစ် ရှုမြင်နိုင်ခြင်း ဖြစ်သည်။ သို့သော် ပြဿနာ၏ အခြားအရေးပါသည့် အကြောင်းတရားများ၊ အခြေအနေများကို မျက်ကွယ်ပြုကာ လိုသည်ထက်ပို၍ ရိုးရှင်းအောင်ပြုခြင်း (over-simplification)၊ မိမိ တွေးခေါ်ထားသည့် ပုံစံအတွင်းသို့ အတင်းဇလုပ်တိုက်၍ သွင်းကြည့်ခြင်း၊ မိမိတို့ တည်ဆောက်ထားသည့် ပုံစံခွက်ကြီးအား လှေနံဓားထစ် ဖက်တွယ်မိခြင်းတို့သည် “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” ၏ ထောင်ချောက်များပင် ဖြစ်သည်။

နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်မှ နောက်ထပ် သာဓကတခုအဖြစ် ဟန်တင်တန်၏ “တတိယလှိုင်း – ၂၀-ရာစု နှောင်းပိုင်း ဒီမိုကရေစီအကူးအပြောင်း” (Samuel Huntington’s The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century, 1992) စာအုပ်ကို ကြည့်နိုင်ပါသည်။ ဟန်တင်တန်သည် ၁၉၇၄-ခု ပေါ်တူဂီနိုင်ငံ ဇော်မွှားပန်းတော်လှန်ရေး (Carnation Revolution) က စတင်ခဲ့သည့် ဒီမိုကရေစီ တတိယလှိုင်းမှ နိုင်ငံပေါင်း ၆၀ ကျော်၏ သဘောလက္ခဏာများကို စနစ်တကျ သုတေသနပြုကာ၊ အောက်ပါအတိုင်း ဒီမိုကရေစီကူးပြောင်းပုံ ပုံစံလေးမျိုးကို ထုတ်ပြထားသည်။

(၁) Transformation – အာဏာရှင် ခေါင်းဆောင်များ ကိုယ်တိုင်က အပြောင်းလဲကို စတင်ဖော်ဆောင်ပေးခဲသည့် ဒီမိုကရေစီ အသွင်ကူးပြောင်းမှု (စပိန်၊ အိန္ဒိယ၊ ဟန်ဂေရီ၊ ဘရာဇီး စသည့် နိုင်ငံများ)
(၂) Replacements – အတိုက်အခံအုပ်စုက အာဏာရှင် အစိုးရကို ဖြုတ်ချ ဖယ်ရှားလိုက်သည့် ဒီမိုကရေစီ ကူးပြောင်းမှု (အရှေ့ဂျာမနီ၊ ပေါ်တူဂီ၊ ရိုမေးနီးယား၊ အာဂျင်တီးနား စသည့် နိုင်ငံများ)
(၃) Transplacement – အတိုက်အခံနှင့် အာဏာရှင်အစိုးရတို့ ငြိနှိုင်းဆွေးနွေးကာ အာဏာရှင်က အတိုက်အခံအား နေရာ ဖယ်ပေးသည့် ဒီမိုကရေစီ ကူးပြောင်းမှု (ပိုလန်၊ ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယား၊ ဗော်လီဗီးယား၊ နီကာရာဂွါ စသည့် နိုင်ငံများ)
(၄) Interventions – ပြင်ပ အင်အားကြီး နိုင်ငံများက ကြားဝင်စွက်ဖက်၍ ဒီမိုကရေစီ အစိုးရတရပ်ကို ဖော်ဆောင်ပေးခဲ့သည့် ကူးပြောင်းမှု (ဂရင်နာဒါ၊ ပနားမား စသည့် နိုင်ငံများ)

ဟန်တင်တန်သည် ထိုသို့ ပုံစံလေးမျိုး ခွဲခြားပြရုံသာမက ပုံစံ တခုချင်းစီ အတွက် ဒီမိုကရေစီ အကူးအပြောင်း အောင်မြင်စေရန် လိုက်နာသင့်သည့် လမ်းညွှန်ချက်များလည်း ထည့်သွင်း အကြံပေးထားပါသည်။ အဆင်တူ ပြဿနာများအတွက် စံပြအဖြေကို ထုတ်ပေးထားသည်။ ဒီမိုကရေစီ ကူးပြောင်းမှု အောင်မြင်ရေးအတွက် မိမိတို့နိုင်ငံနှင့် လိုက်လျောညီထွေမည့် စံပြအဖြေကို အသင့်ယူသုံးနိုင်သည်။ သို့သော် ယနေ့ခေတ် ဒီမိုကရေစီ ကူးပြောင်းတိုင်းများကို ဤပုံစံလေးမျိုးတွင် ထည့်သွင်းကြည့်၍ ရ-မရ ဆိုသည်က မေးခွန်း ထုတ်စရာ ဖြစ်သည်။ အထက်တွင် ဆိုခဲ့သလိုပင် “ပုံစံဖွဲ့၍ တွေးခေါ်ခြင်း” သည် ခြောက်ပြစ်ကင်း သဲလဲစင်တော့ မဟုတ်။ ထောင်ချောက်များလည်း ရှိနေနိုင်သည်ကိုတော့ သတိပြုကြရမည် ဖြစ်သည်။

ဧရာ (မန္တလေး)

ဝါဇီမွာ ႐ုိက္ထုတ္စရာ မလိုတဲ့ အီးပိုက္ဆံ …

၂၀၀၈-ခု ကမ႓ာ့ စီးပြားပ်က္ကပ္ဆိုက္ေတာ့ ေငြတမ်ိဳး ေပၚလာခဲ့တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ အစိုးရေတြက ေငြအလံုးအရင္းနဲ႔ ဘဏ္ေတြကို ကယ္ၾက ဒါေပမယ့္ တကယ္ အထိနာတာက လူလတ္တန္းစား လူအမ်ားစု။ ဒီေတာ့ ဘဏ္ေတြ အစိုးရေတြရဲ႕ ခ်ဳပ္ကိုင္မႈ ကင္းတဲ့ ေငြေၾကးကို လူလတ္တန္းစား ပညာတတ္ေတြက စိတ္ကူးယဥ္ခဲ့ၾကတယ္။ သူ႔ကိုယ္သူ Satoshi Nakamoto လို႔ အမည္ ေပးထားတဲ့ (အခုအထိ ဘယ္သူမွန္း မသိရေသး) ဉာဏ္ႀကီးရွင္ တဦးက ၂၀၀၉-ခု ဇန္နဝါရီမွာ Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System ဆိုတဲ့ စာတမ္းတခု ေရးခဲ့တယ္။ လက္ေတြ႔လည္း သူကိုယ္တိုင္ ေဆာ့ဖ္ဝဲေရးၿပီး Bitcoin လို႔ေခၚတဲ့ cryptocurrency ကို ထုတ္ခဲ့တယ္။ စိတ္ကူးယဥ္ ဆန္ဆန္ စခဲ့တယ္လို႔ ေျပာႏိုင္ေပမယ့္ ဒီေန႔ အြန္လိုင္းေပၚက ေနရာအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ Bitcoin နဲ႔ ေဈးဝယ္လို႔ ရေနၿပီ။ စထုတ္တဲ့ အခ်ိန္က Bitcoin တခု တန္ဖိုးက ျပားဂဏန္းေလာက္ေတာင္ မတန္ေပမယ့္ ဒီေန႔ ေပါက္ေဈးအရ US$ 10866 တန္ေနၿပီ (ၿပီးခဲ့တဲ့ အပတ္ကမွ 7000 ေက်ာ္ပဲ ရွိေသး)။ Bitcoin လို အျခား cryptocurrency ေတြလည္း ထြက္လာၾကတယ္။ အခုဆိုရင္ IPO (initial public offering) လို ICO (Initial Curreency Offering) ဆိုတာေတာင္ ေပၚလာတယ္။

ပံုမွန္အားျဖင့္ ေငြအဝင္အထြက္ လယ္ဂ်ာ စာရင္းစာအုပ္ကို ဘဏ္ေတြက ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတယ္။ ဒီေတာ့ Bitcoin မွာ ဘဏ္ေတြရဲ႕ ထိန္းခ်ဳပ္မႈ ကင္းတယ္ဆိုေတာ့ ဘယ္မွာ သိမ္းသလဲလို႔ ေမးစရာ ရွိတယ္။ လယ္ဂ်ာကို တေနရာတည္းမွာ ထိန္းခ်ဳပ္ မထားဘဲ၊ ကြန္ပ်ဴတာေတြထဲမွာ ထားပါတယ္။ ဒီကြန္ပ်ဴတာေတြကို တခုနဲ႔ တခု ကြန္ရက္ (Peer-to-Peer Network) နဲ႔ ခ်ိတ္ထားတယ္။ လယ္ဂ်ာက ကြန္ပ်ဴတာ တလံုးထဲမွာ မရွိဘဲ၊ ကြန္ရက္ေပၚက ကြန္ပ်ဴတာ ေတြေပၚမွာ ရွိပါတယ္။ အခ်က္အလက္ေတြကို တိမ္ေပၚမွာ သိမ္းတယ္ (store on cloud) လို႔ ေျပာေလ့ရွိပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ တိမ္ဆိုတာ အျခားမဟုတ္ပါဘူး Google, Microsoft, Apples စတဲ့ Data Center ႀကီးေတြမွာပါ။ အခုကြန္ရက္ကေတာ့ အဲဒီလို ဗဟိုထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ Data Center ေတြေပၚမွာ သိမ္းတာ မဟုတ္ဘဲ အလံုးတိုင္းကို တလံုးနဲ႔ တလံုး ခ်ိတ္ထားတဲ့ ကြန္ပ်ဴတာေတြထဲမွာ distributed ledger အျဖစ္ ျဖန္႔ၿပီး သိမ္းထားတာပါ။

စာရင္းအင္းမွာ အဝင္အထြက္ စာရင္းတခုခု ေပ်ာက္သြားရင္ ျပႆနာရွိပါတယ္။ ဒီလို မျဖစ္ေအာင္ Blockchain လို႔ ေခၚတဲ့ နည္းစနစ္ကို အသံုးျပဳပါတယ္။ ေငြအဝင္အထြက္ စာရင္း ကို Block ထဲမွာ သိမ္းပါတယ္။ Block တခုနဲ႔ တခုကို Cryptographic Hash ေတြနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ထားပါတယ္။ ရွိပါတယ္။ Hash ဆုိတာက သခ်ၤာသေဘာနဲ႔ ေျပာရင္ one-way function တမ်ိဳးပါ။ x ဆိုတဲ့ ဂဏန္းကုိ ဆိုတဲ့ hash function ထဲထည့္ သြင္းလိုက္ရင္ y ဆိုတဲ့ ဂဏန္းရပါတယ္ ဆုိပါစို႔။ hash function က တလမ္းသြား ျဖစ္တဲ့ အတြက္ y ကေန x ျပန္ရဖို႔အတြက္ inverse function မရွိပါဘူး။ Block တခုရဲ႕ အစမွာ အရင္ Block ရဲ႕ hash ကို ထည့္ၿပီး ခ်ိတ္ထားတာပါ။ ဒီလို hash နဲ႔ ခ်ိတ္ထားတဲ့ လယ္ဂ်ာမွာ စာရင္း တခုခု ေပ်ာက္သြားရင္၊ ဒါမဟုတ္ အပိုတခု ဝင္လာရင္ အလြယ္တကူ စစ္လို႔ ရပါတယ္။ ေနာက္တခါ ဒီစာရင္းက ဘယ္ကလာသလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာအတြက္ အေရာင္းအဝယ္လုပ္သူက ဒစ္ဂ်စ္တယ္နည္းနဲ႔ လက္မွတ္ထိုးထားပါတယ္။

ေနာက္ျပႆနာတခုက ကြန္ပ်ဴတာ တလံုးနဲ႔ အျခားတလံုးမွာ ရွိတဲ့ လယ္ဂ်ာေတြက အၿမဲ တူေနေအာင္ ဘယ္လို လုပ္မလဲ ဆိုတဲ့ ျပႆနာပါ။ ဒီအတြက္ Consensus Algorithm ကို သံုးပါတယ္။ ဒါက ဗဟိုထိန္းခ်ဳပ္မႈ ကင္းတဲ့ မဲဆႏၵေပးနည္း၊ တင္ဒါေခၚနည္း မ်ိဳးပါဘဲ။ အေရာင္းအဝယ္ လုပ္ေတာ့မယ္ဆိုရင္ ဝန္ေဆာင္မႈေပးတဲ့ ကြန္ပ်ဴတာကေန ကိုယ္ရဲ႕ စာရင္းကို အထက္ကေျပာခဲ့တဲ့အတုိင္း Block တခုတည္ေဆာက္ၿပီး ကြန္ရက္ေပၚမွာ ရွိတဲ့ အျခား ကြန္ပ်ဴတာေတြ အားလံုးဆီကို ျဖန္႔ၿပီး ပို႔ေပးပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ အျခားဘယ္သူက ပို႔တာမရွိရင္ က်န္တဲ့ ကြန္ပ်ဴတာေတြက အဲဒီ Block ကို ယူၿပီး သူတို႔ရဲ႕ လယ္ဂ်ာမွာ ျဖည့္စြက္ရပါတယ္။ တကယ္လို႔ တခ်ိန္ထဲမွာ တျခား ကြန္ပ်ဴတာေတြကေန အျခားအေရာင္းအဝယ္ အတြက္ အျခား Block ကို ပို႔တယ္ဆိုရင္ Blockchian ရွည္တဲ့ စာရင္းကို အတည္ယူရပါတယ္။ မေအာင္ျမင္တဲ့သူက ေနာက္ဆံုး Blockchain ကို မူတည္ၿပီး ေနာက္တႀကိမ္ ျပန္ပို႔ရပါတယ္။

ဒါဆိုရင္ မၾကာခဏသြားၿပီး သူမ်ားနဲ႔ တိုက္ဆိုင္ေနရင္ ခဏခဏ ျပန္ပို႔ေနရမွာေပါ့လို႔ ေမးစရာ ရွိပါတယ္။ ဒီအတြက္ ကိုယ္ Block မွာ nonce လို႔ေခၚတဲ့ က်ပန္းကိန္း တခုထည့္ေပးရပါတယ္။ nonce အမ်ိဳးမ်ိဳး ထည့္စမ္းၿပီး ကိုယ့္ Block ရဲ႕ Hash ဂဏန္း အစမွာ 0 အလံုးေပါင္း (ဆိုပါစို႔) ၁၃ လံုး ရေအာင္ လုပ္ရပါတယ္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ဒီလိုလုပ္ ဖို႔ ၁၀ မိနစ္ၾကာပါတယ္။ ဒီလိုႀကိဳးစားထားတာကို Proof-of-work လို႔ သံုးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လြယ္လြယ္နဲ႔ တိုက္ဆိုင္မိဖို႔ ခက္ပါတယ္။ ဒီလိုႀကိဳးစားမႈ ရလဒ္အျဖစ္ ဝန္ေဆာင္မႈေပးသူေတြက Bitcoins အခ်ိဳ႕ရပါတယ္။ ဒီ Bitcoins က အေရာင္းအဝယ္ လုပ္သူဆီက ရတာမဟုတ္ပါဘူး။ ဒီ Bitcoin စနစ္ကေန ရတာပါ။ ေငြေၾကးရဲ႕ သေဘာက ရွားပါးမႈက အေရးႀကီးပါတယ္။ အခုလည္း ေ႐ႊတူးသလို ႀကိဳးစားပမ္းစား nonce ေတြရွာ Blockchain ေတြေဆာက္ေပးၿပီး Bitcoin တူးသူေတြကို miner ေတြလို႔ ေခၚပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ဝန္ေဆာင္မႈ ေပးသူေတြကေတာ့ အေရာင္းအဝယ္လုပ္သူဆီကလည္း Bitcoin နဲ႔ အခေၾကးေငြ ယူပါတယ္။

Bitcoin ကို ကိုယ့္ကြန္ပ်ဴတာကို အားကိုးၿပီး တူးယူရတာျဖစ္လို႔ အျခားေငြေၾကးေတြလို ဗဟိုဘဏ္ႀကီးေတြကေန ေငြေတြ ႐ိုက္ထုတ္စရာ မလိုေတာ့ပါဘူး။ ေခတ္သစ္ ေလာပန္ေလာင္းေတြက ေက်ာက္မတူးေတာ့ဘဲ Bitcoin တူးၾကပါလိမ့္မယ္။

စာဖတ္သူမ်ား

“စာ ဘယ်လို ဖတ်မလဲ” ဆိုတာကို ရေးထားတဲ့ စာအုပ်တွေ ရှိပါတယ်။ မြန်မာဘာသာနဲ့ ရေးထားတဲ့ စာအုပ် ဆိုရင်တော့ ဆရာဦးရွှေအောင် ရေးတဲ့ “စာဖတ်သူများ” ဆိုတဲ့ စာအုပ်ကို ညွှန်းချင်ပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာနဲ့ ဆိုရင်တော့ Mortimer Adler ရေးတဲ့ How to Read a Book ကို ညွှန်းရပါလိမ့်မယ်။ ဒီစာအုပ် နှစ်အုပ်ရဲ့ သဘောသဘာဝက သိပ်တော့ မတူလှပါဘူး။ ဒါပေမယ့် အဆင့် သုံးဆင့်ကို သုံးပြီး စာကို ဘယ်လို နားလည်သဘောပေါက်အောင် ဖတ်ရမလဲ ဆိုတာကို ညွှန်ပြသွားတာကတော့ သွားဆင်ပါတယ်။

“ဒီစာအုပ်က စာမဖတ်တတ်သေးသူတွေ အတွက် ရည်ရွယ်ပါတယ်။ ဒီလိုဆိုတော့ မရည်ရွယ်ပေမယ့်လည်း နည်းနည်း ရိုင်းရာကျမယ် တူတယ်” လို့ Mortimer Adler က သူ့စာအုပ်ကို စဖွင့်ပါတယ်။ သူကိုယ်တိုင် စာ ကောင်းကောင်း မဖတ်တတ်သေးတာကို ကိုလံဗီယာတက္ကသိုလ်မှာ ဆရာပြန်လုပ်တော့မှ သတိပြုမိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ စာကို ပုံသဏ္ဍာန်ပိုင်းအရ ခွဲခြမ်း စိတ်ဖြာပြီးဖတ်တဲ့ အဆင့် (structural or analytic stage)၊ စာတပုဒ်လုံးကို ခြုံပြီး ဆက်စပ် အဓိပ္ပါယ်ဖော်တဲ့ အဆင့် (interpretative or synthetic stage) နဲ့ နောက်ဆုံး အဖြစ် ဝေဖန်သုံးသပ်တဲ့ အဆင့် (critical or evaluative stage) ဆိုတဲ့ အဆင့်သုံးဆင့်နဲ့ ဖတ်ရှုပုံ ဖတ်ရှုနည်းတွေကို ပေးထားပါတယ်။ Mortimer Adler ပြောခဲ့တဲ့ အဆင့်သုံးဆင့်ကို လစ်ဘရယ်ပညာရေးက အခြေခံအရေးအဖတ် အဆင့် (grammar stage), ယုတ္တိနည်းကျ ဝေဖန်ပိုင်းခြားတဲ့ အဆင့် (logical stage) နဲ့ မိမိရဲ့ အမြင် မိမိရဲ့ ဝေဖန်သုံးသပ်ချက်တွေကို သူတပါးကို ပြန်ပြီး ရှင်းလင်း ဟောပြော တင်ပြတဲ့ အဆင့် (rhetoric stage) တွေနဲ့လည်း နှိုင်းယှဉ် လေ့လာကြည့်နိုင်ပါတယ်။

စာကို စနစ်တကျ ဖတ်တတ်အောင် သင်ယူလေ့ကျင့်ထားသူရဲ့ စိတ်က ဝေဖန်ပိုင်းခြားနိုင်စွမ်းကို လေ့ကျင့်ပြီး ဖြစ်စေတယ်။ အခြားသူတွေနဲ့ ဝေဖန်ဆွေးနွေးကြရာမှာလည်း သူတပါးအပေါ် နားလည်သည်းခံပြီး စာနာမှုအပြည့်နဲ့ ဆွေးနွေးနိုင်စွမ်း ရှိလာမယ်။ စာဖတ်ခြင်းနဲ့ စိတ်ကို ရင့်ကျက်စေပြီး၊ ဒီရင့်ကျက်တဲ့ စိတ်က သူ့ရဲ့ တွေးခေါ်မြော်မြင်မှုတွေကို လွတ်လပ်စေမယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ စာအုပ်ရဲ့ နိဂုံးမှာတော့ Mortimer Adler က သူ တည်းဖြတ်ပြီး Encyclopedia Britannica ကနေ ထုတ်ဝေခဲ့တဲ့ “Great Books of the Western World” စာစဉ်က ဂန္ထဝင်စာအုပ်တွေကို ဖတ်ဖို့ ညွှန်းခဲ့ပါတယ်။ ဒီစာအုပ်စာရင်းမှာ ဂရိခေတ်ကနေ စပြီး ဒီနေ့ခေတ် အထိ ကာလအတွင်း ထင်ရှားကျော်ကြားခဲ့တဲ့ ကဗျာ၊ ဝတ္ထု၊ ပြဇာတ်၊ သမိုင်း၊ အတွေးအခေါ်နဲ့ သိပ္ပံ စတဲ့ နယ်ပယ်စုံက စာအုပ် ၁၀၀ ကျော်လောက် ပါဝင်ပါတယ်။

ဆရာဦးရွှေအောင်ရဲ့ “စာဖတ်သူများ” စာအုပ်မှာတော့ မှော်ဘီ သာသနာ့ဝန်ဆောင်ကျောင်းတိုက် အရှင်ကုမာရ ရေးတဲ့ “ဗုဒ္ဓအလိုတော်ကျ ကျင့်သုံးနေထိုင်နည်း”၊ မဟာဂန္ဓာရုံဆရာတော် အရှင်ဇနကာဘိဝံသ ရေးတဲ့ “ရတနာ့ဂုဏ်ရည်”၊ “ကိုယ်ကျင့်အဘိဓမ္မာ” နဲ့ “အနာဂတ်သာသနာရေး” ဆိုတဲ့ စာအုပ်တွေကို ဖတ်ဖို့ မိတ်ဆက်ပေးထားတဲ့ အခန်းနဲ့ စဖွင့်ပါတယ် (တကယ်တော့ ဒီစာအုပ်က ခန်းဆက်ဆောင်းပါးတွေဖြစ်ပြီး ပထမဆုံး အခန်းက စာအုပ်ထုတ်တော့မှ ထည့်ရေးထားတာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်)။ ဒီတော့ ဘာသာရေး စာပေတွေကို ဘယ်လို ဖတ်မလဲဆိုတာကို အဓိကထား ရေးသားထားတယ်လို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းတွေမှာ သင်ကြားတဲ့ နေတ္တိနည်း၊ အလင်္ကာနည်း၊ ကျမ်းတက်နည်းတွေကို သုံးပြီး စာဘယ်လို ဖတ်ရမလဲဆိုတာ ရှင်းလင်းထားတာပါ။ ဘာသာရေး စာပေ ဖတ်ရှုနည်းကို အဓိက ရည်ရွယ်တယ် ဆိုပေမယ့်လည်း၊ ကဗျာ၊ ဝတ္ထုတွေ ဖတ်ရှုရာမှာလည်း ဒီနည်းလမ်းတွေကို သင့်သလို ယူသုံးသွားနိုင်တာကို တွေ့ရမှာပါ။

ဆရာဦးရွှေအောင်က စာဖတ်သူများကို စာကို နောက်ကလိုက်၍ ဖတ်သူ၊ စာကို ရင်ပေါင်တန်း၍ ဖတ်သူ၊ စာကို ရှေ့ကကြိုပြီး ဖတ်သူရယ်လို့ သုံးမျိုး ခွဲပြထားပါတယ်။ စာရဲ့ သဒ္ဒါအနက်ကိုသာ သိပြီး သဒ္ဒါအနက်အတိုင်းသာ ခံယူ ကျင့်သုံးသူတွေကို ပထမအဆင့်စာဖတ်သူ အမျိုးအစားမှာ ထည့်သွင်းထားပါတယ်။ ဒုတိယအဆင့် အနေနဲ့စာရေးသူရဲ့ စေတနာ၊ ရည်ရွယ်ချက်၊ နှလုံးသွင်းကို သိပြီး အဲဒီအတိုင်း ခံယူကျင့်သုံးသူတွေကို စာကို ရင်ပေါင်တန်း၍ ဖတ်သူလို့ သတ်မှတ်ပါတယ်။ တတိယအဆင့် ဖြစ်တဲ့ စာကို ရှေ့ကကြိုပြီး ဖတ်သူတွေကတော့ စာရေးသူရဲ့ စေတနာ၊ ရည်ရွယ်ချက်၊ နှလုံးသွင်းကို ထိုးဖောက်သိရုံသာမကဘဲ စာရဲ့ အနတ္တအနက်ကိုပါ သိမြင်နိုင်သူ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဆရာဦးရွှေအောင်က ဒီအဆင့် သုံးဆင့်ကို ဝါစ္စတ္ထ၊ လက္ချတ္ထ၊ ဗျင်္ဂျတ္ထ ဆိုတဲ့ အနက်သုံးမျိုးနဲ့ ရေးသွားတာကို တွေ့ရပါတယ်။ ဒီဝေါဟာရတွေကို ရသစာပေရဲ့ သဘောကို ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုတဲ့ မမ္မဋရဲ့ ကာဗျပကာသကျမ်းနှင့် ဝိသွနာထရဲ့ သာဟိတဒပ္ပဏ ဆိုတဲ့ ကျမ်းတွေမှာ တွေ့ရပါတယ်။ ဆရာဦးရွှေအောင် ကိုယ်တိုင်ကလည်း ကာဗျာပကာသကျမ်းနဲ့ သာဟိတဒပ္ပဏကျမ်း နှစ်စောင်ကို ပေါင်းပြီး “ရသစာပေ၏ ရသ” ဆိုတဲ့ အမည်နဲ့ စာအုပ် တအုပ်ရေးဖူးပါတယ်။ အဲဒီစာအုပ်မှာတော့ ဝါစ္စတ္ထကို တိုက်ရိုက်အနက်၊ လက္ချတ္ထကို တင်စားအနက်၊ ဗျင်္ဂျတ္ထကို သိဆက်အနက်လို့ ဘာသာပြန်သွားပါတယ် (အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန်ထားတဲ့ စာအုပ်တွေမှာတော့ ဒီအနက်သုံးမျိုးကို denoted meaning, indicated meaning, suggested meaning လို့ ပြန်ထားတာ တွေ့ဖူးပါတယ်)။ တိုက်ရိုက် အနက်ဆိုတာက စာမှာပါတဲ့ စကားတွေကို အဘိဓာန်မှာ ဖွင့်တဲ့အတိုင်း၊ သဒ္ဒါကျမ်းတွေက လမ်းညွှန်တဲ့အတိုင်း တိုက်ရိုက် နားလည်တာမျိုးပါ။ တင်စားအနက်ကတော့ စာမှာ တိုက်ရိုက်မလာပေမယ့် စာရေးသူရဲ့ စေတနာနဲ့ နှလုံးသွင်းကို ထောက်ပြီး သိရတဲ့ အနက်မျိုးပါ။ သိဆက်အနက်တော့ စာရေးသူ ရေးသားဖော်ပြထားတာအပြင် စာရေးသူ မြုတ်ထားတာတွေ၊ စာရေးသူ ပြောမသွားတာတွေကိုပါ ဆက်သွယ်ပြီး စာဖတ်သူ ရလိုက်တဲ့ အသိသဘောပါ။ စာဖတ်သူက သိဆက်အနက် တခုခု ရသွားအောင် ရေးနိုင်ပါမှလည်း စာက အနုပညာလက်ရာ မြောက်တယ်လို့ ရှေးပညာရှိတွေက သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။

ဒီတော့ စာတပုဒ်ကို ဖတ်တဲ့အခါ စာရေးသူ ဆိုလိုရင်းကို တကယ်သဘောမပေါက်ဘဲ စကားလုံးတွေ၊ ဝေါဟာရတွေမှာတင်ပဲ ပြီးသွားတဲ့ သူတွေလည်း ရှိတယ်။ စကားလုံးတွေကို ကျော်လွန်ပြီး စာရဲ့ အနက်သဘော၊ စာရေးသူရဲ့ နှလုံးသားကို မြင်နိုင်သူတွေလည်း ရှိတယ်။ အချို့စာဖတ်သူတွေကတော့ စာကို သဘောပေါက်ရုံသာမက လောကသဘာဝကိုပါ ထိုးထွင်း သိမြင်သွားပြီး၊ ဘဝ အပြောင်းအလဲကိုတောင် ဖြစ်စေနိုင်တယ်လို့ ဆိုရပါလိမ့်မယ်။

ကထာဝတၳဳအႏုဋီကာႏွင့္ Sophistical Refutations

စကားအေခ်အတင္ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးျခင္းနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ကထာဝတၳဳ အႏုဋီကာမွာ ဝါဒ၊ ဇပၸ၊ ဝိတ႑လို႔ ကထာသံုးမ်ိဳး ရွိေၾကာင္း ျပထားပါတယ္။

(၁) အမွန္တရားအတြက္ ခိုင္လံုတဲ့ အခ်က္အလက္၊ သင့္တင့္တဲ့ ယုတၱိေတြ သံုးၿပီး ေဆြးေႏြးျခင္းမ်ိဳး (ဝါဒ Discussion)
(၂) အမွန္တရားထက္ မိမိရဲ႕အဆို အႏိုင္ရေရးကို ဦးစားေပးၿပီး ကလိမ္ေစ့ ျငမ္းဆင္ ေဆြးေႏြးျခင္းမ်ိဳး (ဇပၸ Wrangling)
(၃) ကိုယ့္အယူအဆကိုေတာင္ ခိုင္မာေအာင္ မတည္ေဆာက္ႏိုင္ဘဲ သူတပါး အဆိုကို ကပ်က္ယပ်က္ ျဖစ္ေအာင္ အပ်က္သေဘာ ျငင္းပယ္ ေဆြးေႏြးျခင္းမ်ိဳး (ဝိတ႑ Cavil) တို႔ပါ။

မွန္ကန္တဲ့ ေဆြးေႏြးမႈမ်ိဳး (ဝါဒကထာ) က ပမာဏလို႔ ေခၚတဲ့ ခိုင္မာတဲ့ အသိဉာဏ္ရေၾကာင္းနဲ႔ အဝယဝယလို႔ ေခၚတဲ့ အဆင့္ ၅-ဆင့္ပါတဲ့ ယုတၱိဆင္ေျခကို အသံုးျပဳပါတယ္။ ကလိမ္ေစ့ ျငမ္းဆင္ ေဆြးေႏြးမႈမ်ိဳး (ဇပၸကထာ) နဲ႔ အပ်က္သေဘာ ျငင္းပယ္မႈမ်ိဳး (ဝိတ႑ကထာ) ေတြမွာေတာ့ တဖက္သား ေျပာလိုရင္းကို မယူဘဲ ကပ္ဖဲ့ၿပီး အျခားအဓိပၸါယ္ တမ်ိဳးကို ေကာက္ယူ ေဝဖန္ေဆြးေႏြးမႈ (ဆလ Quibble)၊ ဟုတ္ေယာင္ေယာင္ ဆင္ေျခေပးမႈ (ဇာတိ Specious argument) နဲ႔ အျပစ္တင္ထိုက္တဲ့ ဆင္ေျခအမွား (နိဂၢဟ႒ာနာနိ False Reasoning or logical fallacies) ေတြကို အသံုးျပဳပါတယ္။ ကထာဝတၳဳ အႏုဋီကာမွာ (ေဂါတမရေသ့ ျပဳစုခဲ့တဲ့ ႏ်ာယသုတၱက်မ္းမွာ လာတဲ့) နိဂၢဟ႒ာန ၂၂-မ်ိဳးကို ထုတ္ျပထားပါတယ္။ စကားအေခ်အတင္ ေဆြးေႏြးတဲ့ အခါမွာ တဖက္လူက ဒီလို ဆလ၊ ဇာတိ၊ နိဂၢဟ႒ာနေတြ သံုးလာမယ္ဆိုရင္ နည္းမွန္လမ္းမွန္နဲ႔ ေထာက္ျပၿပီး ေခ်ဖ်က္ရပါတယ္။ ဒီလို စကားအေခ်အတင္ ေျပာဆို ေဆြးေႏြးတဲ့ အတတ္ပညာေတြကို ေရွးနာလႏၵတကၠသိုလ္မွာလည္း သင္ၾကားပို႔ခ်ခဲ့ၾကပါတယ္။ နာလႏၵတကၠသိုလ္ရဲ႕ debate hall ကို ဝင္ခ်င္တယ္ရင္ အရင္ဆံုး ေက်ာင္းတံခါးေစာင့္ ဘုန္းႀကီးရဲ႕ စစ္ေဆးမႈကို ခံရတယ္လို႔ တ႐ုတ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္းရဲ႕ မွတ္တမ္းေတြမွာ ဖတ္ဖူးပါတယ္။ တိဘက္ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းေတြမွာ ဒီေန႔အထိ စကားအေခ် အတင္ေျပာဆိုတဲ့ အတတ္ပညာကို သင္ၾကားပို႔ခ်ၿပီး လက္ေတြ႕လည္း ေလ့က်င့္ၾကပါေသးတယ္။

ဒီေတာ့ ျမန္မာယဥ္ေက်းမႈနယ္မွာ Critical thinking တို႔၊ debating technique တို႔နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ေလ့လာသင္ၾကားမႈမ်ား ရွိသလားလို႔ ေမးလာရင္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းေတြမွာ သင္တဲ့ ကထာဝတၳဳကို ထုတ္ျပရမွာ ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္လည္း စာတတ္ခ်င္လွ်င္ ေနတၱိႏွင့္ ကထာဝတၳဳကို ေက်ညက္ေအာင္ေလ့လာဖို႔ လယ္တီဆရာေတာ္ ေလာင္းလ်ာ အရွင္ဉာဏဓဇကို ေယာမင္းႀကီး ဦးဘိုးလိႈင္က အႀကံေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ (ေနတၱိကေတာ့ Critical thinking ထက္ ပံုစံခ်ထားတဲ့ ေဘာင္ထဲကို သြင္းယူတဲ့ Pattern thinking ပိုဆန္ပါတယ္)။

အေနာက္တိုင္း ယဥ္ေက်းမႈမွာဆိုရင္ေတာ့ မ႐ိုးေျဖာင့္တဲ့ (ဒါမွမဟုတ္ လြဲမွားေနတဲ့) ေဆြးေႏြးေဝဖန္မႈေတြ အေၾကာင္းေတြကို အရစၥတိုတယ္က Sophistical Refutations ဆိုၿပီး က်မ္းတေစာင္ ဖြဲ႕ထားတာ ရွိပါတယ္။ False Reasoning ၁၃-မ်ိဳးကို ရွင္းျပထားပါတယ္။ နိဂၢဟ႒ာန ၂၂-မ်ိဳးနဲ႔ ႏိႈင္းယွဥ္ ေလ့လာၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။

ျမန္မာစာႏွင့္ John Okell

စကၤာပူမွာေနစဥ္က တ႐ုတ္ ဒါယကာ၊ ဒါယိကာမေတြကို ျမန္မာစာ သင္ေပးဖို႔ ရိပ္သာဆရာေတာ္က တာဝန္ ေပးခံရဖူးပါတယ္။ စာသင္ဖို႔ကို ဝါသနာထံုတာေၾကာင့္ တေၾကာင္း၊ ကိုယ္ေန႔စဥ္ေျပာေနတဲ့ စကားပဲေလ ျဖစ္မွာပါလို႔ ခပ္ေလွ်ာ့ေလွ်ာ့ ေတြးမိတာက တေၾကာင္း၊ “ရပါတယ္ ဘုရား” လို႔ လက္ခံခဲ့ပါတယ္။ အစည္းအေဝး အၿပီးမွာ ေကာ္မတီဥကၠ႒ လူႀကီးက “ျမန္မာစာက လြယ္တာမဟုတ္ဘူး။ ၾကည့္ဗ်ာ … တစ္နဲ႔ ႏွစ္ကို တစ္ခု၊ ႏွစ္ခုလို႔ အသံထြက္ေပမယ့္ သံုးက်ေတာ့ သံုးဂု (သံုးခု) လို႔ ျဖစ္သြားေရာ။ ကၽြန္ေတာ္ဆို မသင္တတ္ဘူး” လို႔ ဆိုလာပါတယ္။ “ေရးေတာ့ အမွန္၊ ဖတ္ေတာ့ အသံေပါ့ဗ်ာ” လို႔ပဲ ေျဖျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အျပန္လမ္း တေလွ်ာက္လံုး ငါဘယ္လို ရွင္းျပရပါ့မလဲလို႔ အေျဖရွာခဲ့ပါတယ္။ ျမန္မာတေယာက္ အေနနဲ႔ကေတာ့ ဒီကိစၥက အထူးသင္ေနစရာ မလိုေပမယ့္ ႏိုင္ငံျခားသား တေယာက္အတြက္ဆိုရင္ေတာ့ သိပ္လြယ္လွတာ မဟုတ္ပါဘူး။

အိမ္ျပန္ေရာက္ေပမယ့္ အေျဖက မထြက္ပါဘူး။ အင္တာနက္ေပၚမွာ ရွာၾကည့္ေတာ့လည္း မေတြ႕။ အဂၤလိပ္စာမွာလည္း but ကို /bət/ လုိ႔ အသံထြက္ေပမယ့္ put က် /pʊt/ ျဖစ္သြားတာပဲ မဟုတ္လားလို႔ ေျဖေတြးေပမယ့္ သိပ္ေတာ့ ဘဝင္မက်လွ ပါဘူး။ နည္းမွီလို႔ရလို ရျငား အဂၤလိပ္ဘာသာေဗဒနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ စာအုပ္ေတြမွာ ရွာၾကည့္ဖို႔ အနီးအနားက စာၾကည့္တိုက္ေတြကို ေျပးရပါတယ္။ ကံအားေလ်ာ္စြာပဲ ရည္ညႊန္းစာအုပ္ေတြ ထားတဲ့ အကန္႔မွာ လန္ဒန္တကၠသိုလ္က ျမန္မာစာပါေမာကၡ John Okell ရဲ႕ ျမန္မာစာ စာအုပ္ေတြကို ဆိုက္ဆုိက္ၿမိဳက္ၿမိဳက္ သြားေတြ႔ပါတယ္။

ျမန္မာစကားမွာ သံညင္းကေန သံျပင္း အျဖစ္ ေျပာင္းလဲတတ္ပံု voicing အေၾကာင္းကို ေလ့က်င့္ခန္းေတြနဲ႔ ရွင္းျပထားပါတယ္။ ျမန္မာစာ ဗ်ည္းအကၡရာဇယားမွာ ပထမနဲ႔ ဒုတိယတိုင္ေတြမွာ ရွိတဲ့ က၊ ခ၊ စ၊ ဆ စတဲ့ ဗ်ည္းေတြကို သံညင္း (voiceless အေဃာသ) လို႔ ေခၚပါတယ္။ တတိယနဲ႔ စတုတၳတိုင္မွာ ရွိတဲ့ ဂ၊ ဃ၊ ဇ၊ ဈ စတဲ့ ဗ်ည္းေတြကို သံျပင္း (voiced ေဃာသ) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ သံညင္းေတြကေန သက္ဆိုင္ရာ သံျပင္းအသံေတြ အျဖစ္ (ဥပမာ ခ ကေန ဃ၊ စ ကေန ဇ၊ ပ ကေန ဗ) ေျပာင္းတတ္ပါတယ္။ သူ႔ေရွ႕ကအသံေတြက glottal stop (-က္ -ခ္ -စ္ -တ္ -ပ္ စတဲ့) အသတ္သံ သံရပ္ေတြ ရွိေနရင္ေတာ့ ခၽြင္းခ်က္အျဖစ္ သံျပင္းေျပာင္းစရာ မလိုေတာ့ပါဘူး။ ေရွ႕သံက အသတ္သံျဖစ္ေပမယ့္ သံရပ္ (glottal stop) မဟုတ္ဘဲ မသတ္ နသတ္ စတဲ့ ႏွာသံ အသတ္၊ ညသတ္ ယသတ္ စတဲ့ သံရွည္ အသတ္သံဆိုရင္လည္း သံျပင္း ေျပာင္းရပါတယ္။ ဥပမာ “ေလးခု” ဆိုရင္ ေရွ႕က “ေလး” က glottal stop မဟုတ္တဲ့ အတြက္ ေနာက္က “ခု” ကေန သံျပင္း “ဂု” ေျပာင္းၿပီး “ေလးဂု” လို႔ အသံထြက္ပါတယ္။ (ခ ရဲ႕ သက္ဆိုင္ရာ သံျပင္းက ဃ ျဖစ္ရမွာ ျဖစ္ေပမယ့္ ျမန္မာေတြက ဂ-သံနဲ႔ ဃ-သံကို ကြဲေအာင္ ႐ြတ္ေလ့မရွိတဲ့ အတြက္ ေလးဂုလို႔ပဲ ထြက္ပါတယ္)။ တစ္ခု၊ ႏွစ္ခု စတာေတြမွာေတာ့ ေရွ႕သံက စသတ္သံ ျဖစ္ေနလို႔ ေနာက္သံ “ခု” ကို သံျပင္းေျပာင္းစရာ မလိုေတာ့ပါဘူး။ “ဆယ္ခု” ဆိုရင္ ေရွ႕သံက အသတ္ျဖစ္ေပမယ့္ glottal stop မဟုတ္လို႔ “ဆယ္ဂု” လို႔ ထြက္ပါတယ္။ John Okell ကို အေတာ္ေလး ေက်းဇူးတင္မိပါတယ္။ စကၤာပူရဲ႕ စနစ္က်လွတဲ့ စာၾကည့္တိုက္ေတြကိုလည္း ေက်းဇူးတင္မိပါတယ္။

ေနာက္တဆက္တည္း သူေရးတဲ့ Burmese/Myanmar Dictionary of Grammatical Form ဆိုတဲ့ စာအုပ္ကို ေတြရပါတယ္။ ျမန္မာစာမွာရွိတဲ့ ဝိဘတ္ေတြ၊ ပစၥည္းေတြ၊ ႀကိယာေထာက္ေတြရဲ႕ အဓိပၸါယ္နဲ႔ အသံုးအႏႈန္းကို အကၡရာဝလိစဥ္ၿပီး ရွင္းျပထားတဲ့ စာအုပ္ပါ။ ျမန္မာစာ သင္ခ်င္တဲ့ ႏိုင္ငံျခားေတြအတြက္သာမက၊ ကၽြန္ေတာ့လို ျမန္မာစာ အားနည္းသူေတြအတြက္ အေထာက္အပံ့ေကာင္း တခုပါ။

ျမန္မာအကၡရာ သံေပါက္ကဗ်ာ သမိုင္း

ဆရာႀကီး မင္းသုဝဏ္ ေရးသား ျပဳစုခဲ့တဲ့ ျမန္မာအကၡရာ သံေပါက္ကဗ်ာေလးရဲ႕ သမိုင္းပါ။ ေနာင္ေတာ့ အျခားဆရာတစ္ဦးကို ျပင္ေရးခိုင္းၿပီး သူငယ္တန္း ျပ႒ာန္းစာအုပ္ေတြမွာ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။

 

****

ထိုစေနေန႔က မိုးအေတာ္သည္းပါသည္။ ညေန ကၽြန္ေတာ္ အိမ္သို႔ ျပန္ေရာက္ေသာအခါ ကၽြန္ေတာ္၏ သားငယ္သည္ သံုးထပ္သား ေက်ာက္သင္ပုန္းတြင္ ေျမျဖဴႏွင့္ ေရးေနပါသည္။

“ေဟ့ လူေလး ဘာေတြမ်ား ေရးေနသလဲ” ဟု ကၽြန္ေတာ္က ေမးလိုက္သည္။

“ျမန္မာစာေတြ ေရးေနတယ္ အဘ ဖတ္ျပစမ္းပါ” ဟု ေျပာကာ ေက်ာက္သင္ပုန္းကို ျပပါသည္။ သူေရးထားေသာ စာလံုးမ်ားကို ျမင္ရေသာအခါ ကၽြန္ေတာ္ အံ့ၾသမိပါသည္။ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္မ်ားက သူ႔ကို သူ႔ေက်ာင္းတြင္ ေအဘီစီကိုသာ သင္ေပးခဲ့ပါသည္။ ယခု ေက်ာင္းဖြင့္သည္မွာ ရက္အနည္းငယ္သာ ရွိေသးသည္။ ျမန္မာစာလံုးမ်ားကို ေရးေနေလၿပီ။ ဘာစာ လံုးေတြပါလိမ့္။ ကၽြန္ေတာ္ လွမ္းၾကည့္လိုက္ၿပီးလွ်င္ “ဆ၊ မ၊ တ ေပါ့ကြ - လူေလးက ျမန္မာစာေတြကိုေတာင္ ေရးေနၿပီလား …၊ ကိုင္း ဖတ္ျပစမ္းပါ” ဟု ကၽြန္ေတာ္က တုန႔္ျပန္ ေမးခြန္းထုတ္လိုက္ပါသည္။ ထိုအခါ လူေလးက ေရးထားသည္ကို ဖ်က္ပစ္ၿပီးေနာက္ ဆလိမ္အကၡရာကို ျပန္ေရးၿပီးလွ်င္ “ဆ-ဆရာႀကီး ေခါင္းေလာင္းတီး” ဟု ဆိုျပပါသည္။ ကၽြန္ေတာ္၏ ဝမ္းသာျခင္း အားရျခင္းတို႔ကား အတိုင္း မသိေတာ့ေပ။ ေညာင္းညာသည္ကိုမွ် သတိမရ။ လူကေလးအနားတြင္ ထိုင္ကာ “ကိုင္း ကႀကီးက စၿပီး ေရးစမ္းပါဦး” ဟု ခိုင္းမိသည္။ ထိုအခိုက္အနားတြင္ ရွိေနေသာ သမီးေထြးကလည္း အားက်မခံ ဝင္လာကာ “ခ်ိဳခ်ိဳလည္း ေရးတတ္တယ္ အဘ” ဟု ေက်ာက္သင္ပုန္းကို လုေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အျခား ေက်ာက္သင္ပုန္းတစ္ခု ရွာေပးကာ “ကဲ တစ္ေယာက္စီ ေရးၾက၊ အဘ ၾကည့္ေနမယ္” ဟု ေျပာလိုက္ေသာအခါ သူတို႔ ေမာင္ႏွမႏွစ္ဦးသည္ ဂုဏ္တုဂုဏ္ၿပိဳင္ ေအာ္ဟစ္ သီဆိုကာ ေရးၾကပါသည္။

“က - ကစြန္းပင္၊ ေရမွာ ႐ႊင္။ ခ - ခရမ္းသီး၊ ဓားႏွင့္လွီး”

ဤသို႔ ဆိုၾက ေရၾကရာ ဆယ့္ေလး ငါးလံုးကို အမွားမပါ အထစ္အေငါ့ မရွိ၊ ဆိုတတ္ ေရးတတ္ေနသည္ကို ေတြ႔ရပါသည္။ ထိုမွ်တိုေတာင္းလွေသာ ကာလအတြင္း ထိုမွ် လိုလိုခ်င္ခ်င္၊ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါးႏွင့္ ထိုမွ်ေသာ အကၡရာတို႔ကို တတ္ၾကသည့္အတြက္ ထိုအကၡရာသံေပါက္ကေလးမ်ားကို ေရးသားသူ ကၽြန္ေတာ့္မွာ ဝမ္းသာလံုး ဆို႔မိသည္ဆိုလွ်င္ အျပစ္တင္ဖြယ္ ရွိလိမ့္မည္ မဟုတ္ဟု ယူဆမိပါသည္။ ထိုမွ်မကေသး ထိုအကၡရာ သံေပါက္ကေလးမ်ား ျဖစ္ေပၚလာရပံု အထုပၸတၱိကိုပင္ လူသိရွင္ၾကား ေျပာျပခ်င္လာမိပါေတာ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ …

ကၽြန္ေတာ္သည္ ငယ္ရာမွ ႀကီးလာရသူ တစ္ေယာက္ျဖစ္သည့္အတိုင္း ကေလးဘဝက စာသင္ခဲ့ရသည့္ အခက္အခဲ ဒုကၡတို႔ကို မေမ့ႏိုင္ေသးပါ။ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းတြင္ နေမာဗုဒၶါယက စ၍ ႏႈတ္တိုက္ သင္ခဲ့ရပံုတို႔မွာ စိတ္ဆင္းရဲစရာပင္ မဟုတ္ခဲ့ေစကာမူ စိတ္ေပ်ာ္စရာကား မဟုတ္ခဲ့ပါ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ေက်ာင္းသားဘဝသည္ အလိုက္အထိုက္အားျဖင့္ ေပ်ာ္စရာပင္ ျဖစ္ခဲ့ေစကာမူ သင္နည္းစနစ္၊ သင္ရေသာ စာအုပ္၊ ေနရေသာ ေက်ာင္းအေဆာက္အအံုတို႔ကို အျခား ေခတ္မီစနစ္၊ ေခတ္မီစာအုပ္၊ ေခတ္မီေက်ာင္းတို႔ႏွင့္ ယွဥ္လုိက္ပါမူ မ်ားစြာ ေအာက္က်ေနာက္က် ျဖစ္လွ်က္ရွိပါသည္။ ထိုအစြဲမွာ ကၽြန္ေတာ့အား အၿမဲလိုလိုပင္ ႏိႈးေဆာ္တိုက္တြန္းလွ်က္ ရွိပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္လည္း ေက်ာင္းသားလူငယ္တို႔၏ ဘဝ ၾကည္သာရႊင္ပ်ရွိႏိုင္ေအာင္ သူတို႔အဖို႔ သီခ်င္းမ်ား၊ ပံုဝတၳဳမ်ားကို ကၽြန္ေတာ္ ႀကံစည္ေရးသားခဲ့ပါသည္။ ထိုသို႔ ေရးသားသည့္ စာတို႔တြင္ ဤအကၡရာသံေပါက္မ်ားလည္း ပါဝင္ေနပါသည္။

သကၠရာဇ္အားျဖင့္ဆိုေသာ္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္က ဇြန္လအတြင္းတြင္ ကၽြန္ေတာ္သည္ တကၠသိုလ္ဝင္ စာေမးပြဲ စစ္ေဆးရန္ ဖ်ာပံုၿမိဳ႕သို႔ သြားရပါသည္။ ထိုအခါက ဖ်ာပံု ရာဇဝတ္ဝန္မွာ ယခုအခါ ရန္ကုန္ ရဲမင္းႀကီး ျဖစ္ေနေသာ ဦးခင္ေမာင္ေမာင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဦးခင္ေမာင္ေမာင္မွာ ကၽြန္ေတာ္၏ တပည့္အရင္း ျဖစ္သည္က တစ္ေၾကာင္း၊ စာေမးပြဲကိစၥႏွင့္ သြားရာတြင္ လံုၿခံဳမႈအတြက္ အရပ္ထဲတြင္ မတည္းခိုခ်င္သည္က တစ္ေၾကာင္းတို႔ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္သည္ လူပ်ိဳႀကီး ဦးခင္ေမာင္ေမာင္ဆီတြင္ တည္းခိုပါသည္။ ကံအားေလ်ာ္စြာ ဖ်ာပံု အေရးပိုင္ မစၥတာေရာဘတ္မိုး (Mr. Robert Mole) သည္လည္း ဦးခင္ေမာင္ေမာင္ႏွင့္ အတူေနလ်က္ ရွိေနပါသည္။ မိုးဆိုသူက ဗိုလ္ခ်ဳပ္တို႔ႏွင့္ အတူ ကြယ္လြန္ရွာေသာ ဦးအုန္းေမာင္၊ စစ္အတြင္းက ရခိုင္ စစ္မ်က္ႏွာတြင္ ဆံုးရွာသူ မစၥတာဗင္ဝိုက္၊ ယခုပညာေရးဝန္ႀကီးဌာန အတြင္းဝန္ ဦးဘေက်ာ္တို႔ႏွင့္ အတူ ေအာက္စ္ဖို႔ဒ္ တကၠသိုလ္တြင္ ဘီစီအက္အတန္း တက္ခဲ့သူျဖစ္သျဖင့္ ကၽြန္ေတာ္ႏွင့္လည္း တကၠသိုလ္တစ္ခုတည္း ေနခဲ့သူ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ သံုးေယာက္သားမွာ အလုပ္သိမ္း၍ အိမ္ျပန္ေရာက္ေသာအခါ မ်ား၌ ေရွးေဟာင္းေႏွာင္းျဖစ္မ်ားကို ေျပာကာ အားရဝမ္းသာျဖစ္လ်က္ ရွိၾကပါသည္။

တစ္ခုေသာ နံနက္ ကၽြန္ေတာ္ စာေမးပြဲစစ္ရာ ေက်ာင္းသို႔ သြားခါနီးတြင္ ကၽြန္ေတာ့္ ဝါသနာကို သိေသာ မိုးက အဂၤလိပ္ ကဗ်ာစာအုပ္ တစ္အုပ္ကို လွမ္းေပး၍ စာေမးပြဲ စစ္တုန္း အပ်င္းေျပ ဖတ္ဖို႔ေပါ့ဟု ေျပာလိုက္ပါသည္။ ကၽြန္ေတာ္လည္း စာအုပ္ကို လွမ္းယူကာ ကေသာကေမ်ာ ထြက္ခဲ့ပါသည္။ စာေမးပြဲ ေမးခြန္းမ်ား ေပးအၿပီး၍ စာေမးပြဲေစာင့္သူတို႔ကို ေနရာတက် စီစဥ္ကာ စိတ္ခ်ရေသာအခါက်မွ မိုး ေပးလိုက္ေသာ စာအုပ္ကို ၾကည့္မိရာ၊ ေဝၚလတာ ဒီလမဲယား (Walter de la Mare) တည္းျဖတ္သည့္ “Nursery Rhymes for Certain Times” ေခၚ စာအုပ္ ျဖစ္ေနသည္ကို ေတြ႔ရပါသည္။ လူပ်ိဳႀကီး အေရးပိုင္က ကေလးေခ်ာ့ သီခ်င္းစာအုပ္ကို ရွာရွာေဖြေဖြ ဖတ္တတ္ပေလဟု ေတြးကာၿပံဳးမိပါသည္။ ဒီလမဲယားမွာ ကၽြန္ေတာ္ ႀကိဳက္ေသာ အဂၤလိပ္ စာဆိုေက်ာ္တစ္ဦး ျဖစ္သျဖင့္ သူ ေရြးခ်ယ္ တည္းျဖတ္ ထားေသာ ကဗ်ာတို႔မွာလည္း ကၽြန္ေတာ့္ အႀကိဳက္ႏွင့္ အေတာ္ပင္ တိုက္ဆိုင္လ်က္ ရွိပါသည္။ ထိုကဗ်ာတို႔တြင္ “Tom Thumb’s Alphabets” ေခၚ ငလက္မ၏ အကၡရာ သံေပါက္မ်ားလည္း ပါဝင္ေနပါသည္။ ထိုသံေပါက္မ်ားကို ဖတ္ရင္း စာေမးပြဲ ေျဖေနေသာ ေက်ာင္းသားကေလးမ်ားကို လွမ္း၍ ၾကည့္မိပါသည္။ စာေမးပြဲ အခက္အခဲတို႔ေၾကာင့္ သူတို႔၏ မ်က္ႏွာကေလးမ်ားမွာ ညိႇးငယ္ ႏြမ္းလ် ေနသည္ကို သတိျပဳမိပါသည္။ ေနာက္ေပါက္ ကေလးမ်ားလည္း စာသင္ရ အခက္အခဲတို႔ကို ေတြ႔ၾကရပါဦးမည္။ သို႔ေသာ္ ထိုလာလတၱံ႔ေသာ ကေလးမ်ားအတြက္ ေပ်ာ္စရာ အကၡရာသံေပါက္ကေလးမ်ားကို စီကံုး ေရးသားရလွ်င္ မေကာင္းေပဘူးလား ဟူေသာ အေတြး ဝင္လာပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္သည္ စကၠဴစကေလး တစ္ခုေပၚတြင္ …

“ကႀကီး - ကဆုန္၊ မိုးမႈန္မႈန္၊ ခေခြး - ခေမာက္၊ မိုးမေၾကာက္” စသည္ျဖင့္ စတင္ေရးသား မိပါသည္။ ဇြန္လမိုးသည္ ခဏခဏ ႐ြာလ်က္ ရွိပါသည္။ စာေမးပြဲစစ္ရာ ေက်ာင္းမွ လွမ္းေမွ်ာ္ ၾကည့္လိုက္လွ်င္ ျမစ္ဝကၽြန္းေပၚ လယ္ကြင္းမ်ားကို ေရေဖြးေဖြးႏွင့္ ေတြ႔ရပါသည္။ လယ္ကြင္းသည္ လယ္သမားကို ၫႊန္ျပ၍ လယ္သမားသည္ ခေမာက္ကို လက္ညိႇဳးထိုးကာ ခေမာက္သည္ တၿဖိဳင္ၿဖိဳင္ ႐ြာလ်က္ရွိေသာ မိုးကို သတိရေစပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “ကႀကီး - ကဆုန္၊ မိုးမႈန္မႈန္” စသည္တုိ႔ကို ေရးမိျခင္း ျဖစ္ပါေတာ့သည္။ ထိုေန႔ အဖို႔ ေက်ာင္းမွ ျပန္လာေသာအခါ ကၽြန္ေတာ့္တြင္ စာေမးပြဲတာဝန္ အျပင္ အကၡရာ သံေပါက္ေရးဖို႔ တာဝန္သစ္ကိုလည္း ထမ္းေဆာင္ခဲ့ပါသည္။

ညစာ ထမင္းဝိုင္းတြင္ လူခ်င္းဆံုမိေသာအခါ ကၽြန္ေတာ္က မိုးအား ေျပာပါသည္။

“မစၥတာမိုး၊ ခင္ဗ်ားမွာ ယုဒသန္ရဲ႕ ျမန္မာ-အဂၤလိပ္ အဘိဓာန္မ်ား ရွိပါသလား”

“ရွိပါတယ္။ ဘာလုပ္ခ်င္လို႔လဲ”

“ကၽြန္ေတာ့ကို ခဏငွားစမ္းပါ၊ ကေလးကဗ်ာ ေရးခ်င္လုိ႔ပါ”

“ကေလးကဗ်ာ ေရးဖို႔အတြက္ အဘိဓာန္ လိုေသးသလား”

“လိုတာေပါ့ဗ်ာ၊ ခင္ဗ်ား ငွားလိုက္တဲ့ ကေလးကဗ်ာ စာအုပ္ထဲက အကၡရာ သံေပါက္ကေလးမ်ိဳး ေရးမလို႔၊ ကေလးေတြအတြက္ လြယ္ကူတဲ့ စကား၊ ေပ်ာ္စရာေကာင္းတဲ့ စကား၊ သူတို႔ ဘဝနဲ႔ နီးစပ္တဲ့ စကား၊ လက္ဟန္ ေျခဟန္နဲ႔ ဆိုလို႔ရတဲ့ စကားေတြကို ေ႐ြးရေအာင္ အဘိဓာန္ လိုတာေပါ့၊ ေနာက္ၿပီး ကႀကီးခေခြးနဲ႔ ေရးရမွာမို႔ အဘိဓာန္နဲ႔ လုပ္မွ ျဖစ္မယ္။”

ထိုအခါ မိုးသည္ သူ႔အဘိဓာန္ကို ထုတ္ေပးပါသည္။ မိုးသည္ ေအာက္စ္ဖို႔ဒ္ တကၠသိုလ္မွာ ေနစဥ္ကပင္ ရာဇဝင္ဆရာ မစၥတာဟာေဗ သင္ေပးလိုက္သျဖင့္ ျမန္မာစာကို တတ္ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာျပည္ ေရာက္ေသာအခါ ဆက္လက္ ဆည္းပူးျပန္သျဖင့္ စာကို အေတာ္အတန္ တတ္လာ၍ စကားေျပာကိုကား အေတာ့ကို တတ္ေနသူ ျဖစ္ပါသည္။ သူ႔အဘိဓာန္ကို ရေသာအခါ ကၽြန္ေတာ္သည္ အိပ္ခန္းထဲတြင္ စကားလံုးမ်ားကို လွန္ေလွာရွာေဖြ၍ မွတ္တမ္း တင္ထားပါသည္။ ေနာက္တစ္ေန႔ စာေမးပြဲခန္းသို႔ ေရာက္ျပန္ေသာအခါ လြန္ခဲ့သည့္ ေန႔က ေရးထားသည္တုိ႔ကို ဖ်က္ပယ္၍ အသစ္ ေရးျပန္ပါသည္။ ထိုသံေပါက္ အသစ္တို႔ကား “က - ကစြန္းပင္ ေရမွာ႐ႊင္” စသျဖင့္ ျဖစ္လာပါေတာ့သည္။ ထိုေန႔ ညေန အိမ္ျပန္ေရာက္၍ သံုးေယာက္သား ဆံုမိျပန္ေသာအခါ ကၽြန္ေတာ္၏ စြန္႔စားခ်က္ သံေပါက္မ်ား ဝရန္တာတြင္ ဖတ္ျပပါသည္။ သံေပါက္ တစ္ပုဒ္မွတပါး အားလံုးကို မိုးႏွင့္ ခင္ေမာင္ေမာင္တုိ႔က သေဘာက် အတည္ျပဳၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း “ဆ - ဆရာႀကီး ေခါင္းကို ၿဖီး” ဆိုသည့္ အပုဒ္ကိုမူ ခင္ေမာင္ေမာင္က သဘာဝ မက်ဟု ဆိုကာ “ဆ - ဆရာႀကီး ေခါင္းေလာင္းတီး” ဟု ျပင္ေပးပါသည္။ ေကာင္းေပစြ။ အာဂ ပုလိပ္ပါတကား။ တုိင္းျပည္ ၿငိမ္ဝပ္ပိျပားေရးကို ေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္႐ံုမက ၿငိမ္ဝပ္ပိျပားေရး၏ အေၾကာင္းရင္း တစ္ရပ္ျဖစ္ေသာ ကဗ်ာကိုလည္း နားလည္ပါေပသည္။ လူပ်ိဳႀကီးျဖစ္လ်က္ႏွင့္ သားသည္ အေဖ ကၽြန္ေတာ့္ကိုလည္း ေက်ာသြားေလၿပီ။ ထိုသို႔ျဖင့္ အေရးပိုင္၊ ရာဇဝတ္ဝန္၊ ေက်ာင္းဆရာ သံုးဦးသားတို႔ စုေပါင္း ေမြးထုတ္လိုက္ေသာ ျမန္မာအကၡရာ သံေပါက္မ်ားသည္ ဇြန္လမိုးထဲတြင္ ဖ်ာပံုကြင္းထဲ၌ ေကာက္ပင္မ်ားႏွင့္အတူ ေပၚေပါက္ခဲ့ပါသည္။ ဤသို႔ ျပဳရ ျမတ္ပုညေၾကာင့္ ပုဒိအာႏွင့္ ျပည့္စံုရပါလို၏။ ဤေကာင္းမႈ၏ အက်ိဳးကို မိဘ ႏွစ္ပါးႏွင့္တကြ သတၱဝါအေပါင္းအားလည္း အမွ်ေပးေဝပါ၏။ အမွ်ယူၾကပါေစလို။

မင္းသုဝဏ္
(႐ႈမဝမဂၢဇင္း၊ ၾသဂုတ္လ၊ ၁၉၅၃)

Of Studies - Francis Bacon

Francis Bacon (1561-1626) ၏ “of Studies” အက္ေဆးကို ဆရာျမသန္းတင့္၏ ျမန္မာဘာသာျပန္ႏွင့္ တြဲဖက္ေဖာ္ျပထားပါသည္။

*****
Studies serve for delight, for ornament, and for ability.
စာေပေလ့လာျခင္းသည္ စိတ္ႏွလံုးကို ၾကည္ႏူးေစ၏။ အဆင္အယင္ကို ျဖစ္ေစ၏။ အရည္အခ်င္းကို တုိးေစ၏။

Their chief use for delight, is in privateness and retiring; for ornament, is in discourse; and for ability, is in the judgment, and disposition of business.
စာေပကို ေလ့လာဖတ္႐ႈျခင္းျဖင့္ အထီးတည္း ေနထိုင္စဥ္ႏွင့္ အနား ယူစဥ္တြင္ စိတ္ႏွလံုးကို ၾကည္ႏူး ေစႏုိင္ပါသည္။ စာေပကို ဖတ္႐ႈျခင္းျဖင့္ စကားေျပာရာတြင္ အဆင္အယင္ ျဖစ္ေစပါသည္။ စာေပကို ဖတ္႐ႈျခင္းျဖင့္ ဆံုးျဖတ္ခ်င့္ခ်ိန္ျခင္းႏွင့္ အလုပ္တုိ႔ကို စီမံခန္႔ခဲြျခင္းျပဳရာတြင္ အရည္အခ်င္းတုိ႔ကို တုိးတက္ ေစႏုိင္ပါသည္။

For expert men can execute, and perhaps judge of particulars, one by one; but the general counsels, and the plots and marshalling of affairs, come best, from those that are learned.
တတ္ပြန္ေၾကညက္သည့္ ပုဂၢိဳလ္မ်ားမွာမူ စီမံခန္႔ခြဲႏုိင္ၾကပါသည္။ အေသးစိတ္ အခ်က္အလက္တုိ႔ကိုလည္း တစ္ခုခ်င္း ႏိႈင္းခ်ိန္စဥ္းစားတတ္ၾကပါသည္။ သို႔ရာတြင္ သာမန္လူမ်ားမွာမူကား တုိင္ပင္ ႏွီးေႏွာရပါသည္။ အႀကံအစည္မ်ား၊ အရာကိစၥတုိ႔ကို စီမံပံုမ်ားသည္ ပညာရွိတို႔ထံမွသာ အေကာင္းဆံုး ရရွိတတ္ပါသည္။

To spend too much time in studies is sloth; to use them too much for ornament, is affectation; to make judgment wholly by their rules, is the humor of a scholar.
စာေပေလ့လာမႈတြင္ အခ်ိန္ကို မ်ားစြာအသံုးခ်ျခင္းသည္ ေလးလံထိုင္းမႈိင္းေစပါသည္။ ထိုအဆင္ အယင္အတြက္ စာေပေလ့လာမႈကို အလြန္အမင္း ျပဳလုပ္ျခင္းသည္ ပလႊားဟန္ေဆာင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ စာေပ ေလ့လာမႈတုိ႔ကိုခ်ည္း အားကိုး၍ ဆံုးျဖတ္ႏိႈင္းခ်ိန္ စဥ္းစားျခင္းသည္ ပညာရွိတုိ႔ကို ရယ္ဖြယ္ ျဖစ္တတ္ပါသည္။

They perfect nature, and are perfected by experience: for natural abilities are like natural plants, that need proyning, by study; and studies themselves, do give forth directions too much at large, except they be bounded in by experience.
စာေပေလ့လာမႈသည္ သဘာဝကို ျပည့္စံုေအာင္လုပ္ေပးၿပီး၊ အေတြ႔အႀကံဳက တစ္ဖန္ျပန္၍ စာေပေလ့လာမႈကို ျပည့္စံုေအာင္ လုပ္ေပးပါသည္။ သဘာဝ အရည္အခ်င္းတုိ႔သည္ သဘာဝ ေပါက္ေသာ သစ္ပင္မ်ားႏွင့္ တူပါသည္။ အပင္တုိ႔မွ အကိုင္းအခက္တုိ႔ကို ခုတ္ထြင္ရွင္းလင္းရန္ လုိသကဲ့သုိ႔ သဘာဝ အရည္အခ်င္းတို႔ကိုလည္း ေလ့လာမႈျဖင့္ ခုတ္ထြင္ ရွင္းလင္းပစ္ရန္ လုိပါသည္။ ေလ့လာမႈသည္ သူ႔ပင္ကိုယ္ သက္သက္အတုိင္း ဆုိလွ်င္ ေထြျပားလွသည့္အတြက္ ထုိေလ့လာမႈကို အေတြ႔အႀကံဳျဖင့္ ထိန္းကြပ္ေပးရန္ လုိပါသည္။

Crafty men contemn studies, simple men admire them, and wise men use them; for they teach not their own use; but that is a wisdom without them, and above them, won by observation.
ေကာက္က်စ္စဥ္းလဲသူတုိ႔သည္ ေလ့လာမႈကို ႐ႈတ္ခ် ျပစ္တင္ ၾကပါသည္။ ႐ိုးသားသူတုိ႔ကား ေလ့လာမႈကို ႏွစ္သက္ သေဘာက်ၾကပါသည္။ ပညာရွိသူတုိ႔ကား ေလ့လာမႈကို အသံုး ခ်ၾကပါသည္။ ေလ့လာမႈမ်ားသည္ သူတို႔ကို အသံုးျပဳရန္ သင္ၾကားျခင္း မျပဳပါ။ သို႔ရာတြင္ ေလ့လာမႈမရွိဘဲ စဥ္းစားဆင္ျခင္ ဆံုးျဖတ္ႏုိင္ၿပီဆုိလွ်င္ကား ထုိအရာသည္ ဉာဏ္ပညာ မည္ပါသည္။

Read not to contradict and confute; nor to believe and take for granted; nor to find talk and discourse; but to weigh and consider.
ျငင္းခံုရန္ႏွင့္ ျငင္းပယ္ရန္ စာဖတ္ျခင္း မျပဳပါေလႏွင့္။ ယံုၾကည္ရန္ႏွင့္ သူမ်ား ေျပာသမွ်ကို လက္ခံရန္လည္း စာဖတ္ျခင္း မျပဳပါေလႏွင့္။ စကားႀကီး စကားက်ယ္ ေျပာရန္ႏွင့္ ေဆြးေႏြးရန္လည္း စာဖတ္ျခင္း မျပဳပါေလႏွင့္။ ႏိႈင္းခ်ိန္ရန္ႏွင့္ ေတြးေတာရန္ အတြက္သာ စာဖတ္ျခင္း ျပဳပါေလ။

Some books are to be tasted, others to be swallowed, and some few to be chewed and digested; that is, some books are to be read only in parts; others to be read, but not curiously; and some few to be read wholly, and with diligence and attention.
အခ်ဳိ႕စာအုပ္တုိ႔သည္ ျမည္းစမ္းၾကည့္ရန္ ျဖစ္၏။ အခ်ဳိ႕ကား မ်ဳိခ်ရန္ ျဖစ္၏။ အနည္းငယ္ေသာ စာအုပ္တုိ႔မွာ သာလွ်င္ ေၾကညက္ေအာင္ ဝါး၍ အစာေခ်ရန္ ျဖစ္၏။ တစ္နည္း ေျပာရလွ်င္ အခ်ဳိ႕ေသာ စာအုပ္တုိ႔သည္ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းမွ်သာ ဖတ္ရန္ ျဖစ္၏။ အခ်ဳိ႕စာအုပ္မ်ားကား သာမန္ဖတ္႐ံုသာ ျဖစ္၏။ အနည္းငယ္ေသာ စာအုပ္တုိ႔သာလွ်င္ လံု႔လ၊ ဝီရိယ၊ သတိ အာ႐ံုစိုက္မႈ တို႔ျဖင့္ အျပည့္အစံု ဖတ္ရန္ ျဖစ္ေပ၏။

Some books also may be read by deputy, and extracts made of them by others; but that would be only in the less important arguments, and the meaner sort of books, else distilled books are like common distilled waters, flashy things.
အခ်ဳိ႕စာအုပ္မ်ားကား ကိုယ္စားျဖင့္သာ ဖတ္အပ္ေသာ စာအုပ္မ်ား ျဖစ္၏။ အျခားသူမ်ား ထုတ္ႏႈတ္ေပးေသာ အခ်က္မ်ားကိုသာ ဖတ္အပ္၏။ သို႔ရာတြင္ ထုိစာမ်ဳိးမွာ အေရးမႀကီးေသာ အေၾကာင္းမ်ားႏွင့္ ညံ့ဖ်င္းေသာ စာအုပ္မ်ားသာ ျဖစ္သင့္၏။ ေပါင္းခံ စာအုပ္မ်ားသည္ ေပါင္းခံေရကဲ့သုိ႔ပင္ ဟိတ္ဟန္မ်ားေသာအရာ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။

Reading maketh a full man; conference a ready man; and writing an exact man.
စာဖတ္ျခင္းသည္ ျပည့္ဝေသာ လူတစ္ေယာက္ ျဖစ္ေစ၏။ တုိင္ပင္ႏွီးေႏွာ ျခင္းသည္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ လူတစ္ေယာက္ ျဖစ္ေစ၏။ စာေရးျခင္းသည္ တိက်ေသာ လူတစ္ေယာက္ ျဖစ္ေစ၏။

And therefore, if a man write little, he had need have a great memory; if he confer little, he had need have a present wit: and if he read little, he had need have much cunning, to seem to know, that he doth not.
ထုိ႔ေၾကာင့္ စာေရးနည္းသူ တစ္ေယာက္ျဖစ္လွ်င္ ႀကီးေသာ မွတ္ဥာဏ္ရွိဖို႔ လုိပါသည္။ ေဆြးေႏြး တုိင္ပင္မႈ နည္းလွ်င္ ဇဝနဥာဏ္ရွိ ဖို႔လုိပါသည္။ စာဖတ္ျခင္း နည္းလွ်င္ ပါးနပ္မႈ ရွိဖို႔ လုိပါသည္။

Histories make men wise; poets witty; the mathematics subtile; natural philosophy deep; moral grave; logic and rhetoric able to contend. Abeunt studia in mores [studies develop into habits].
ရာဇဝင္မ်ားသည္ လူမ်ားကို ပညာရွိေစပါသည္။ ကဗ်ာဆရာမ်ားကား လူမ်ားကို ဇဝနဉာဏ္ ထက္သန္ ေစပါသည္။ သခ်ၤာဆရာမ်ားသည္ လူမ်ားကို ႏူးညံ့သိမ္ေမြ႔ေစပါသည္။ ဒႆနပညာသည္ လူကို ေလးနက္ေစပါသည္။ နီတိပညာသည္ လူကို တည္ၾကည္ေစပါသည္။ ယုတၱိေဗဒႏွင့္ ႏႈတ္မႈပညာသည္ လူကို ယွဥ္ၿပိဳင္ ႏိုင္ေစပါသည္။

Nay, there is no stond or impediment in the wit, but may be wrought out by fit studies; like as diseases of the body, may have appropriate exercises.
ဇဝနဉာဏ္တြင္ အတားအဆီး အရပ္အတန္႔ ဟူ၍ မရွိပါ။ ေလ့လာမႈေၾကာင့္သာ ပ်က္စီး သြားႏုိင္ပါသည္။ ကိုယ္ခႏၶာတြင္ ျဖစ္ေသာ ေရာဂါတုိ႔ အတြက္ သင့္ေလ်ာ္ေသာ ေလ့က်င့္ခန္းမ်ား ရွိသည့္ နည္းတူ ျဖစ္ပါသည္။

Bowling is good for the stone and reins; shooting for the lungs and breast; gentle walking for the stomach; riding for the head; and the like.
ေဘာလံုး လွိမ့္ကစား ျခင္းသည္ ေက်ာက္တည္ျခင္းႏွင့္ အေၾကာမ်ားအတြက္ ေကာင္းပါသည္။ ေသနတ္ ပစ္ျခင္းသည္ အဆုတ္ႏွင့္ ရင္ဘတ္အတြက္ ေကာင္းပါသည္။ ျဖည္းညင္းစြာ လမ္းေလွ်ာက္ျခင္းသည္ ဝမ္းဗိုက္အတြက္ ေကာင္းပါသည္။ ျမင္းစီးျခင္းသည္ ေခါင္းစသည္တုိ႔ အတြက္ ေကာင္းပါသည္။

So if a man's wit be wandering, let him study the mathematics; for in demonstrations, if his wit be called away never so little, he must begin again.
ထုိ႔ေၾကာင့္ လူတစ္ေယာက္၏ စိတ္သည္ အတည္မေန ေထြျပားလ်က္ ရွိပါက သခ်ၤာကို ေလ့လာသင့္ပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ သခ်ၤာ တြက္ရာတြင္ စိတ္အာ႐ံုကို စုစည္းျခင္း မျပဳႏိုင္ပါက အစမွ ျပန္ထြက္ရမည္ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။

If his wit be not apt to distinguish or find differences, let him study the Schoolmen; for they are cymini sectores [hairsplitters, literally cumin-seed sorters].
သူ႔စိတ္သည္ ျခားနားခ်က္ကို မခဲြျခားႏိုင္ပါက သို႔မဟုတ္ မေတြ႔ပါက ေက်ာင္းဆရာကို အတုယူသင့္ပါသည္။

If he be not apt to beat over matters, and to call up one thing to prove and illustrate another, let him study the lawyers' cases. ျပႆနာမ်ားကို မေျဖရွင္းႏုိင္လွ်င္ အရာဝတၳဳတစ္ခုကို သက္ေသမထုတ္ႏုိင္လွ်င္ ေရွ႕ေန၏ အမႈတြဲမ်ားကို ေလ့လာသင့္ပါသည္။

So every defect of the mind, may have a special receipt.
ထို႔ေၾကာင့္စိတ္၏ ခြၽတ္ယြင္းခ်က္အတုိင္းအတြက္ အထူးေျဖေဆး တစ္ခုစီ ရွိတတ္ၾကသည္သာ ျဖစ္ပါသည္။

ျမသန္းတင့္
(ေပဖူးလႊာ မဂၢဇင္း၊ ဩဂုတ္ ၂၀၁၀)

Trip to Rocky Mountains (June 21, 2017)

Living at Colorado right next to the Rocky Mountains means it is a great place for adventurous people as it creates opportunities like hiking for them. I live in Longmont, Colorado which is about an hour drive to the entrance of the Rocky Mountain National Park. The park is known for its high altitude roads and the scenic view.

Even though my family were not very adventurous, my elder brother who happened to be in Colorado for two weeks was very enthusiastic of driving in America. In fact, my father had just planned this trip a day before we went there. It was our first time visiting the park since we arrived in August and probably the first I have ever been so high up with a car. My whole family were excited as we only got this chance because my brother was here since my father was only an amateur driver.

On the way to the park, we drove through Estes Park, which is another tourist attraction in Colorado that we visited a few months ago. After about 10 minutes driving past Estes Park, we finally reached the entrance to the Rocky Mountain National Park. The entrance fee was $20 per car and to be honest I thought it was expensive. The ranger gave us a map as well so we could have a look at the popular places to go since the place was just enormous.

Along the way, there were several pull-offs for car to pull over and take in the scenery. We stopped at most of the pull-offs to take picture and just enjoy the breeze. One thing that amazed me was that there were still ice from winter even though it was already June which was the start of summer. We reached the highest point of the trail after about 30 minutes and its was a staggering 13,000 feet high which is about a third of a plane’s cruising altitude.

We descended after taking some pictures and arrived in a small town called Grand Lake because of the huge lake as the name suggests. We had a picnic by the beach and after taking a rest we decided to head back home.

I was thinking about having a nap in the car but then my father suggested that he will drive back home. I knew I could not sleep for fear of my life and I had to be alert all the way back home since we were still in the mountains area. The drive back home was fine although nerve-wrecking and I could feel my legs shaking when I reached home.

We took a shower and lay down on our beds to rest while posting our pictures on social media to share our experience to our friends. I knew I would not be going on a road trip for another period time so I treasured my memories from our road trip to Rocky Mountain National Park.

Confession of a Buddhist Atheist

ဘာသာမဲ့ ဗုဒ္ဓဝါဒီ တစ်ဦး၏ ဖွင့်ဟဝန်ခံချက် (Confession of a Buddhist Atheist) စာအုပ်သည် ၂၀၁၀-ခုနှစ်က Stephen Batchelor ရေးသားထုတ် ဝေခဲ့သော စာအုပ်ဖြစ်သည်။ Atheism ဟူသည် a = without + theos = God/gods မှ ဆင်းသက်လာ၍ တိုက်ရိုက်အားဖြင့် ဘုရားမဲ့ဝါဒဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ ဗုဒ္ဓဝါဒနှင့် ဘုရားမဲ့ဝါဒ တွဲဖက် ဖော်ပြခြင်းသည် သိပ် အထူးအဆန်း မဟုတ်။ သုတ္တန်ဒေသနာ အတော်များများတွင် ဗုဒ္ဓက ဖန်ဆင်းရှင်ဝါဒ (ဣဿနိမ္မိတဝါဒ) ၏ အဓိပ္ပါယ်မဲ့ပုံ ခပ်ထေ့ထေ့ သရော်ဝေဖန်ထားသည်ကို တွေ့နိုင်သည်။ သို့သော် Atheism သည် ထာဝရဘုရားကို မယုံကြည်မှု သက်သက်မျှ မဟုတ်ဘဲ၊ တမလွန်ဘဝ၊ ကောင်းကင်ဘုံ၊ ငရဲ၊ နိဗ္ဗာန်တို့ကိုပါ လက်မခံသော အယူအဆဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် “ထာဝရဘုရားမဲ့ဝါဒ” ဆိုသည်ထက် “ဘာသာမဲ့ဝါဒ” ဆိုက ပိုမှန်ပါလိမ့်မည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အဆုံးအမ အတော်များများကို (အထူးသဖြင့် သတိပဋ္ဌာန်တရား၊ သစ္စာလေးပါးတရား) လက်ခံ သဘောကျကြသော်လည်း၊ သံသရာနှင့် ကံတရားကို နားလည်လက်ခံနိုင်စွမ်း မရှိသော၊ အရှေ့တိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာနိုင်ငံများမှ ဘာသာရေးထုံးတမ်းစဉ်လာများကို လက်ခံလိုက်နာလိုခြင်း မရှိသော အနောက်တိုင်းသားတို့ အကြားတွင် ဤစာအုပ်က အတော်လေး ရေပန်းစားသွားခဲ့သည်။ Secular Buddhism ဟူသော အမည်ဖြင့် ဂိုဏ်းဂဏ တစ်ခု ပေါ်ထွန်းလာခဲ့သည်။

“ဘာသာမဲ့ ဗုဒ္ဓဝါဒီ တစ်ဦး၏ ဖွင့်ဟဝန်ခံချက်” သည် စတီဗင်ဘက်ချ်လာ၏ ဘဝဖြစ်စဉ်နှင့် အတွေးအမြင်များကို ပုဂ္ဂလိကရှုထောင့်မှ ဇာတ်ကြောင်းပြန်ပြောသလို ရေးထားသော စာအုပ်ဖြစ်သည်။ “ဖွင့်ဟဝန်ခံချက်” ဟု ဆိုသည့်အတိုင်း သူ ဖြတ်သန်းခဲ့ရသော တိဘက်ရဟန်းတော်ဘဝ၊ ဇင်ရဟန်းတော်ဘဝ ဖြစ်စဉ်များကို ပြန်ပြောရင်း ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်းတော်တဦး ဖြစ်ပါလျှက် တမလွန်ဘဝနှင့် ကမ္မနိယာမတို့ အပေါ် ဘဝင်မကျ၊ လက်မခံနိုင်သည့် သူ့၏ အဖြစ်ကို ဝန်ခံထားသည်။ လူဝတ်လဲပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ ပိဋကတ်စာပေများကို လေ့လာခဲ့သည်။ ပိဋကတ်စာပေများတွင် မဟာလူသားဗုဒ္ဓ (Historical Buddha) ကို ရှာဖွေခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓသည် ဗြာဟ္မဏဝါဒကဲ့သို့ အခြားသော ဘာသာတရားတစ်ခုကို ထူထောင်ရန် ရည်ရွယ်ခြင်း မဟုတ်ဘဲ၊ အသိဉာဏ်ပွင့်လင်းနိုးကြားမှု ဟူသည့် လူ့ယဉ်ကျေးမှုတရပ်ကို ထူထောင်ရန် ဖြစ်သည်ဟူသော ရှုထောင့်မှ ရေးသား ပုံဖော်ထားသည်။ သတင်းစာ စက္ကူ၊ ဓာတ်ပုံ၊ အဝတ်စ စသဖြင့် တိုလီမုတ်စတို့ကို ဖြတ်ညှပ်ကပ် ပုံဖော်ထားသည့် collage ခေါ် ပို့စ်မော်ဒန် အနုပညာပုံစံမျိုးဖြင့် ဗုဒ္ဓ၏ ဘဝဖြစ်စဉ်များကို သူ့အတွေးအမြင်များ၊ သူ့ ဘဝဖြစ်စဉ်များနှင့် ဟိုတစ ဒီတစ ရောစပ်၍ ရေးသားထားခြင်း ဖြစ်သည်။

ဗုဒ္ဓခေတ် အိန္ဒိယယဉ်ကျေးမှုတွင် မတွေ့နိုင်သည့် ဗုဒ္ဓ၏ ဝိသေသထူးခြားသည့် ဓမ္မတို့ကို အောက်ပါအတိုင်း သတ္ထုချ ပြသည်။

• ဣဒပစ္စယတာ (အကြောင်းကို စွဲမှီ၍ ဖြစ်ရသည်ဟူသည့် ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်သဘောတရား) အခြေခံမူ (The principle of this-conditionality, condition-arising)
• အရိယသစ္စာလေးပါးဟူသည့် လုပ်ငန်းစဉ် (The process the four Noble Truths)
• သတိပဋ္ဌာန်ဘာဝနာ ကျင့်စဉ် (The practice of mindful awareness)
• မိမိကိုယ် မိမိ ကိုးစားအားထားမှု စွမ်းအား (The power of self-reliance)

ဤတရားလေးပါးတို့သည် ဗုဒ္ဓ မြော်မြင်သည့် ယဉ်ကျေးမှုသစ်၊ လူဘောင်သစ်၏ အခြေခံ အဆောက်အအုံပင် ဖြစ်သည်ဟု စတီဗင်ဘက်ချ်လာက ဆိုသည်။

စာအုပ်၏ အခန်းတခန်းတွင် အင်္ဂလိပ်ရဟန်းတော် ဘိက္ခုဉာဏဝီရ၏ အကြောင်းနှင့် ထိုရဟန်းတော်ရေးသားသည့် “Clearing the Path” နှင့် “Notes on Dhammma” စာအုပ်တို့မှ ဗုဒ္ဓဝါဒအား Existential Phenomenology ရှုထောင့်မှ ချဉ်းကပ်ပုံကို ထုတ်နှုတ်ရေးသားထားသည်။ ဘိက္ခုဉာဏဝီရ၏ ငယ်နာမည်သည် Harold Musson ဖြစ်၍ နောင်တွင် ဘိက္ခုဉာဏမောဠိ ဖြစ်လာမည့် Osbert Moore နှင့် ခင်မင်ရင်းနှီးသော အခန်းဖော် မိတ်ဆွေဖြစ်သည်။ Harold Musson သည် ဆေးရုံတက်စဉ် ဖတ်မိသော Julius Evola's The Doctrine of Awakening စာအုပ်ကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာကို စိတ်ဝင်စား သွားခဲ့သည်။ ထိုစာအုပ်ကို အီတလီဘာသာမှ အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ပင် ပြန်ခဲ့သည်။ နောင်တွင် လူ့ဘောင်လောကကို ငြီးငွေ့နေသော Harold Musson နှင့် Osbert Moore တို့သည် သီရိလင်္ကာသို့ သွားရောက်ကာ ရဟန်းပြုခဲ့ကြသည်။ ဘိက္ခုဉာဏမောဠိသည် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်၊ အဋ္ဌသာလိနီ၊ သမ္မောဟဝိနောဒနီ၊ မဇ္ဈိမနိကာယ်၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ်၊ နေတ္တိ၊ ပေဋကောပဒေသ၊ ပါတိမောက္ခ စသည့် ပါဠိတော်၊ အဋ္ဌကထာများကို အင်္ဂလိပ် ဘာသာပြန်ခဲ့၍၊ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓစာပေလောကတွင် ထင်ရှားသော ရဟန်းတော်တစ်ပါး ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဘိက္ခုဉာဏဝီရကမူ အဘိဓမ္မာနှင့် အဋ္ဌကထာအဖွင့်များကို လက်မခံဘဲ သုတ္တန်နှင့် ဝိနည်းကိုသာ ဓမ္မအစစ် အဖြစ် လက်ခံထားသူ ဖြစ်သည်။ သို့သော် ဘိက္ခုဉာဏဝီရက ကံနှင့် ဘဝသစ်ဖြစ်ခြင်းကိုမူ သုတ္တန် ပိဋကတ်တွင် ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း လက်ခံသည်။ ထိုထက်ပို၍ ရှင်းလင်း သက်သေပြမှုမျိုးကို လက်မခံ။ အထူးသဖြင့် သိပ္ပံနည်းကျ သို့မဟုတ် ယုတ္တိဗေဒနည်းဖြင့် ရှင်းလင်းချက်များကို လုံးဝ လက်မခံ။ ကံနှင့် ဘဝသစ်ဖြစ်ခြင်း သာမဟုတ်၊ ဗုဒ္ဓ၏ တရားတော်တခုလုံးကို သိပ္ပံရှုထောင့်မှ ချည်းကပ်ပါက အမှန်တကယ် နားလည်နိုင်မည်မဟုတ် ခံယူထားသည်။ ကံနှင့် ဘဝသစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အရှိကို အရှိအတိုင်း ဖော်ပြခြင်းသာဖြစ်သည်။ ဘာကြောင့်ကံတွေ အကျိုးပေးရသည်၊ ဘာကြောင့် ဘဝသစ်ဖြစ်ရသည်ကို စဉ်းစားတွေးခေါ်နေရန် မလိုတော့၊ ရှင်းပြနေရန် မလိုတော့ဟု ယူဆသည်။ “အကယ်၍များ မိမိ၏ အယူအဆများသည် သုတ္တန်ဒေသနာတို့နှင့် ကွဲလွဲနေပါက သုတ္တန်ဒေသနာတို့က မှန်၍ မိမိမှားသည်။ ဤသည်မှာ သုတ္တန်ဒေသနာတို့အပေါ် မိမိ၏ သဘောထားပင် ဖြစ်သည်” ဟု ဘိက္ခုဉာဏဝီရက အတိအလင်း ဆိုခဲ့သည်။

ဘိက္ခုဉာဏဝီရ၏ စာများကို စတီဗင်ဘက်ချ်လာက သဘောကျသည်။ ယခင်က သူရေးသားခဲ့သည့် Alone with Others: An Existential Approach to Buddhism (1994) နှင့် Buddhism Without Beliefs: A Contemporary Guide to Awakening (1997) ဟူသည့် စာအုပ်များတွင် ဘိက္ခုဉာဏဝီရ၏ လောင်းရိပ် မကင်းပုံကို တွေ့နိုင်သည်။ ရှေးဘဝ နောက်ဘဝတို့သည် ရှိသည်ဟု သက်သေ မပြနိုင်သလို၊ မရှိဟုလည်း သက်မပြနိုင်ဟူသည့် Agnosticism ရှုထောင့်မျိုးမှ တင်ပြခဲ့သည်။ သို့သော် ယခု Confession of a Buddhist Atheist စာအုပ် တွင်မူ ဘိက္ခုဉာဏဝီရက “တမလွန်ဘဝ၊ နတ်ဘုံ၊ ဗြဟ္မာဘုံ၊ ကံတရား” တို့ကို သံသယဖြင့် ဆန်းစစ်ဝေဖန်မှု မပြုနိုင်သည့် အပေါ် အားမရသလို ဝေဖန်ထားသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဗုဒ္ဓက ရှေးဘဝ နောက်ဘဝကို မဟောခဲ့၊ ဘာသာတရား အသစ်တခုကို ဖန်တီးရန် မရည်ရွယ်ခဲ့၊ လူ့ယဉ်ကျေးမှု လူ့ဘောင် အသစ်တခု ဖန်တီးရန်သာ အားထုတ်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု စတီဗင်ဘက်ချ်လာက ကောက်ချက် ချလိုက်သည်။

စင်စစ် ဗုဒ္ဓဝါဒကို မျက်ကန်းယုံကြည်မှု၊ နာမ်ဝါဒ၊ ဂမ္ဘီရဝါဒ၊ သဿတဝါဒ အစွဲအလမ်းများဖြင့် ချည်းကပ်၍ မရနိုင်သလို၊ သံသယဝါဒ၊ ရုပ်ဝါဒ၊ သိပ္ပံဝါဒ၊ ဥစ္ဆေဒဝါဒ အစွဲအလမ်းများဖြင့်လည်း ချည်းကပ်၍ မရနိုင်။ ဗုဒ္ဓဝါဒကို မျက်မှောက်ဘဝရှုထောင့် Secularism သက်သက်မှ ချည်းကပ်ခြင်းဖြင့် လက်ရှိဘဝကို အကောင်းဆုံး နေထိုင်သွားနိုင်မည့် ဘဝနေနည်းကို ရနိုင်သည်မှန်သော်လည်း၊ ဗုဒ္ဓဝါဒ၏ အနှစ်သာရ ဖြစ်သည့် သံသရာမှ လွတ်မြောက်ရာ ဒုက္ခခပ်သိမ်း ချုပ်ငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော ပန်းတိုင်မှ လွဲချော်သွားမည် ဖြစ်သည်။

ပညာေရးႏွင့္ဆိုင္ေသာ အေတြးမ်ား

Education ကို ျမန္မာတို႔က “ပညာေရး” ဟု ဘာသာျပန္သည္။ အိႏၵိယတို႔ကမူ “သိကၡာ Śikṣā” ဟု ဘာသာျပန္သည္။ “သိကၡာ” သည္ ဟိႏၵဴ၊ ပါဠိ၊ သကၠတ ဘာသာစကားတြင္ “သင္ယူျခင္း၊ ေလ့က်င့္ျခင္း” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ဗုဒၶသာသနာတြင္ သိကၡာကို သီလသိကၡာ၊ သမာဓိသိကၡာ၊ ပညာသိကၡာဟု အဆင့္သံုးဆင့္ ပိုင္း၍ ျပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “သိကၡာ” ဟူသည္ မိမိ၏ သႏၲာန္တြင္ ကိုယ္က်င့္တရား၊ စူးစိုက္တည္ၾကည္မႈႏွင့္ အမွန္ကို ထိုးထြင္းသိျမင္ႏိုင္သည့္ ပညာတို႔ကို အဆင့္ဆင့္ ေလ့က်င့္ သင္ယူရသည့္ ျဖစ္စဥ္ တရပ္ပင္ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာတို႔က Education ကို ပညာေရးဟု ဘာသာျပန္ သံုးစြဲျခင္းသည္ သိကၡာသံုးပါး အနက္ ေခါင္ကို ကိုင္၍ ေျပာလုိက္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။

သို႔ေသာ္ ယေန႔ေခတ္တြင္ ပညာေရးဟု ဆိုလိုက္လွ်င္ ပညာေရး၏ က်ယ္ေျပာေလးနက္သည့္ အဓိပၸါယ္မ်ားထက္ စာသင္ေက်ာင္းမ်ား၊ စာေမးပြဲရလဒ္မ်ား၊ ဘြဲ႔လက္မွတ္မ်ားကိုသာ ေျပးျမင္တတ္ၾကသည္။ ဘြဲ႔လက္မွတ္မ်ားသည္ အလုပ္အကိုင္ အခြင့္အလမ္းမ်ားကို ဖန္တီးေပးႏိုင္၍ ပညာေရးသည္ ဘဝေအာင္ျမင္မႈအတြက္ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္မႈမ်ိဳး ျဖစ္သည္ဟု ဆိုျခင္းသည္ လံုးဝ မွားယြင္းေနသည္ဟု မဆိုႏိုင္ေသာ္လည္း၊ ရာႏႈန္းျပည့္ေတာ့ မမွန္။ ပညာေရးသည္ အသိဉာဏ္စြမ္းရည္ (cognitive skills) ထက္ျမက္ေအာင္ ျပဳစုပ်ိဳးေထာင္ရန္ သာမက၊ ကိုယ္က်င့္ စ႐ိုက္ေကာင္းမ်ားကို ေလ့က်င့္ ပ်ိဳးေထာင္ေပးသည့္ စာရိတၱပညာေရး (character education) လည္း လိုအပ္ပါသည္။ ပညာေရးကို ေက်ာင္းသင္ခန္းစာ သက္သက္အျဖစ္သာ ႐ႈျမင္ျခင္းသည္ ပညာေရး တခုလံုးကို လႊမ္းၿခံဳ မျမင္ဘဲ၊ အစိတ္အပိုင္းေလးတခုကိုသာ ကြက္၍ ျမင္ျခင္းႏွင့္ တူသည္။

စာရိတၱပညာေရး ဟူသည္ အသစ္အဆန္းေတာ့ မဟုတ္။ ေရွးယခင္က အေနာက္တုိင္း ခရစ္ယာန္ သာသနာျပဳေက်ာင္းမ်ားတြင္ ျဖစ္ေစ၊ အေရွ႕တိုင္းမွ ျဗဟၼဏပညာေရး၊ ဗုဒၶဘာသာပညာေရးႏွင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္ပညာေရးတို႔တြင္ ျဖစ္ေစ စာရိတၱပညာေရးသည္ ပညာေရး၏ ႏွလံုးသည္းပြတ္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ၁၉-ရာစုေႏွာင္းပိုင္းႏွင့္ ၂၀-ရာစုကာလ ေခတ္ပညာေက်ာင္းမ်ား ထြန္းကားလာမွသာ စာရိတၱပညာေရးဖက္တြင္ ေပါ့ေလ်ာ့လာခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ပညာမည္မွ် တတ္ပါေစ ကိုယ္က်င့္သီလ မရွိပါက လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြက္ အႏၲရာယ္ျပဳႏိုင္သည္။ ကိုယ္က်င့္သီလ ေကာင္းမြန္ေသာ္လည္း အသိပညာမရွိ ျပန္လွ်င္လည္း လိုရာပန္းတိုင္သို႔ ေရာက္ႏိုင္မည္ မဟုတ္။ ေသာဏဒ႑သုတ္မွ ပုဏၰား၏ စကားျဖင့္ဆိုရလွ်င္ “လက္တဖက္ကို အျခားလက္တဖက္ျဖင့္ ေဆးေၾကာရသလို၊ သီလကို ပညာႏွင့္ စင္ၾကယ္ေအာင္ ေဆးေၾကာရ၍ ပညာကို သီလျဖင့္ စင္ၾကယ္ေအာင္ ေဆးေၾကာရပါသည္”။

ယေန႔ေခတ္ ပညာေရးနယ္ပယ္တြင္ စာရိတၱ (character) ဟူေသာ ေဝါဟာရကို Moral character ႏွင့္ Performance character ဟု ထပ္မံ၍ ခြဲလာၾကသည္။ Moral character သည္ ကိုယ္ခ်င္းစာနာမႈ၊ ၾကင္နာသနားမႈ၊ မိမိကိုယ္တုိင္ႏွင့္ သူတဖက္သားအား ေလးစားမႈ၊ တရားမွ်တမႈစသည့္ ပတ္ဝန္းက်င္ႏွင့္ ဆက္ဆံရာတြင္ အေရးပါသည့္ အရည္အခ်င္းမ်ား ျဖစ္သည္။ Performance character သည္ မိမိ၏ စိတ္ခံစားမႈ အေလွ်ာက္ အလွ်င္စလို မတုန္႔ျပန္ျခင္း၊ စိတ္ရွည္သည္းခံျခင္း၊ အလုပ္တခုတြင္ ၾကာရွည္ အာ႐ံုစူးစိုက္ထားႏိုင္ျခင္း၊ အလြယ္တကူျဖင့္ အ႐ႈံးမေပးျခင္း၊ ဇြဲလံု႔လရွိျခင္း စသည့္ အလုပ္တခုကို ၿပီးေျမာက္ေအာင္ျမင္ရန္ ေဆာင္႐ြက္ရာတြင္ အေရးပါသည့္ အရည္အခ်င္းမ်ား ျဖစ္သည္။ အၾကမ္းဖ်ဥ္းအားျဖင့္ အသိဉာဏ္ စြမ္းရည္တို႔ (Cognitive skills) ကို ပညာအုပ္စုတြင္ ထည့္သြင္း၍၊ Moral characters တုိ႔ကို သီလအုပ္စု၊ Performance characters တို႔ကို သမာဓိအုပ္စုတြင္ ထည့္သြင္းႏိုင္ပါသည္။ သမာဓိအုပ္စုတြင္ ဝီရိယ၊ သတိ၊ သမာဓိဟူသည့္ အရည္အေသြးမ်ား ပါဝင္ေနသည္။

၂၀-ရာစု ေက်ာင္းမ်ားတြင္ ဗဟုသုတႏွင့္ အသိဉာဏ္စြမ္းရည္ကိုသာ အဓိကထား သင္ၾကားေပးၾကၿပီး၊ စာရိတၱပညာေရးက မဆိုသေလာက္သာ ပါတတ္သည္။ စာရိတၱပညာေရးတြင္လည္း ကိုယ္က်င့္တရားႏွင့္ ျပည္သူနီတိကဲ့သို႔ သီလပိုင္းဆိုင္ရာ တန္ဖိုးမ်ားကိုသာ သင္ၾကားေပးၿပီး၊ အလုပ္တခုကို ၿပီးေျမာက္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ရာတြင္ လုိအပ္သည့္ Performance characters ကို တခုတ္တရ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးျခင္းမ်ိဳး မရွိခဲ့။ ခရီးသြားဟန္လြဲ ပါသြားသည္သာ ရွိသည္။ ထို႔သို႔ ျဖစ္ရျခင္းသည္လည္း ဗဟုသုတႏွင့္ အသိဉာဏ္စြမ္းရည္ ထက္ျမက္၍ Intelligence Quotient (IQ) ေကာင္းသူတို႔ကသာ ဘဝတြင္ ေအာင္ျမင္သူမ်ား ျဖစ္လာမည္ဟု ယူဆခဲ့ၾက၍ ျဖစ္သည္။

၁၉၉ဝ-ခုႏွစ္ Daniel Goleman ၏ Emotional Intelligence စာအုပ္ထြက္လာၿပီးေနာက္ပိုင္းတြင္မူ Emotional Quotient (EQ) ဟူေသာ ေဝါဟာရကအေတာ္ေလး ေရပန္းစားလာခဲ့သည္။ စာသင္ေက်ာင္းမ်ား၊ အလုပ္ခြင္မ်ားတြင္ Emotional Intelligence ကို မိတ္ဆက္ေပးလာၾကသည္။ ခ်ီကာဂိုတကၠသိုလ္မွ စီးပြားေရး ႏိုဘယ္လ္ဆုရွင္ James Heckman ၏ လတ္တေလာ သုေတသနျပဳခ်က္မ်ားအရ ဘဝေအာင္ျမင္မႈအတြက္ IQ က ၁ ရာခိုင္ႏႈန္း ၂ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ်သာ အေထာက္အကူျပဳသည္။ ပ်င္းစရာေကာင္းသည့္ အလုပ္မ်ိဳး၊ ဆုလဒ္ရမည္မဟုတ္သည့္ အလုပ္မ်ိဳးကို စိတ္ရွည္ရွည္ထား၍ လုပ္ႏိုင္သည့္ ဇြဲ၊ တာဝန္သိစိတ္၊ မိမိကုိယ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မႈစသည့္ ဉာဏ္ရည္ႏွင့္ မဆိုင္သည့္ အရည္အခ်င္းေတြက (non-cognitive skills) က ပို၍ အေရးပါေၾကာင္းေတြ႔ရွိခဲ့သည္။ ပင္ဆာေဗးနီးယား တကၠသိုလ္မွ စိတ္ပညာရွင္ Angela Duckworth ကလည္း IQ ကုိယ္တိုင္က စိတ္အားထက္သန္မႈနဲ႔ ဇြဲလံု႕လတုိ႔ေပၚမွာ မူတည္ေနေၾကာင္းကို တင္ျပခဲ့သည္။ ထိုသို႔ေသာ သုေတသနမ်ား ထြက္လာၿပီးေနာက္ပိုင္း အေမရိကန္တြင္ Performance character ကို ဦးစားေပးသည့္ ေက်ာင္းမ်ား အလ်ိဳအလ်ိဳ ထြက္ေပၚလာသည္။

ျမန္မာျပည္မွာလည္း သီလသိကၡာ၊ သမာဓိသိကၡာ၊ ပညာသိကၡာဟူသည့္ သိကၡာသံုးပါး အခ်ိဳးညီညီ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးႏိုင္မည့္ ပညာေရးစနစ္မ်ိဳး ေပၚထြန္းလာေစလိုပါသည္။

ဧရာ (မႏၲေလး)

စာညႊန္း
1. Paul Tough, How Children Succeed: Grit, Curiosity, and the Hidden Power of Character (2012)
2. Matthew Davidson and Thomas Lickona, Smart and Good: Integrating Performance Character and Moral Character in Schools (2007)

The Land of 10,000 Lakes သို႔ အလည္တေခါက္

စကၤာပူမွာေနစဥ္ကတည္းက ကိုဧရာက ဒီကို အလုပ္ကိစၥနဲ႔ လာရေလ့ရွိပါတယ္။ အဲ့ဒီအခါေတြ ကတည္းက ဒီမွာေရာက္ေနတဲ့ သူငယ္ခ်င္းက အလည္လိုက္လာဖို႔ ေခၚေလ့ရွိပါတယ္။ အေၾကာင္းမညီညြတ္လို႔ မေရာက္ျဖစ္ခဲ့ဘူး။ ဒီႏိုင္ငံကို ေျပာင္းလာရေတာ့ transit ဝင္ရတဲ့ ေလဆိပ္မို႔၊ သည္ႏိုင္ငံရဲ႕ေျမမွာ ပထမဦးဆံုးေျခခ်ရတဲ့ အမွတ္တရၿမိဳ႕ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ Minneapolis and Saint Paul ၿမိဳ႕ႀကီးႏွစ္ၿမိဳ႕ ဆက္ေနသမို႔ Twin Cities လို႔ ေခၚတဲ့ Minnesota ျပည္နယ္ရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္ကို ရယ္ပါ။

ေလဆိပ္ Taxi stand မွာ အျဖဴေရာင္အငွားယာဥ္ေတြ ညီညီညာညာ ရပ္ထားပံုက ၾကည့္လို႔ပင္ ေကာင္းေသးရဲ႕။ ကိုယ့္အလွည့္က်တဲ့ ဂိတ္နံပါတ္က ကားဆီသြား…တည္းခိုမည့္ ေဟာ္တယ္ နာမည္နဲ႕ လိပ္စာ ေရးထားတဲ့ စာရြက္ပိုင္းေလးကို ဒရိုင္ဘာကို ေပးလိုက္ေတာ့ (ကိုယ့္ English အသံထြက္ကိုယ္မယံုၾကည္လို႔၊ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ထားရတာပါ။) သူက ေဟာ္တယ္နာမည္ကို ကားရဲ႕ GPS စက္မွာရိုက္ထည့္ေပမည့္ လမ္းၫႊန္က ထြက္မလာဘူး။ သူ စက္မွာ ဟိုစမ္းဒီစမ္းလုပ္ေနခ်ိန္၊ ကိုယ့္စိတ္ထဲ ဝင္လာတဲ့ အေတြးက “မအူမလည္ သားအမိမို႔ လူလည္က်ၿပီး အေဝးႀကီး လွည့္ပတ္ေခၚသြားၿပီးမွ ပိုက္ဆံပိုေတာင္းေတာ့မလား” ရယ္ပါ။ လိပ္စာနဲ႔ ေဟာ္တယ္နားက ထင္ရွားတဲ့ Mall of America ဆိုတဲ့ နာမည္ကို အသံမာမာနဲ႔ ေျပာလိုက္မိပါတယ္။ ခဏအၾကာမွာပဲ လိုရာခရီးကို ေရာက္ပါတယ္။ ကားဆရာက ေဟာ္တယ္နာမည္ကို ေမာ့ၾကည့္ရင္း ႏႈတ္က “ ေအာ္ ….” ဆိုၿပီး၊ ေရရြတ္လိုက္မွ…. ကိုယ္ေရးေပးလိုက္တဲ့ စာရြတ္မွာ ေရွ႕ဆံုးက အကၡရာ ႏွစ္လံုး မပါတာ သတိထားမိပါတယ္။ သူတပါးစိတ္ကို တပ္အပ္သိႏိုင္တဲ့ ပါဝါမရွိပါပဲ၊ ဆိုမာလီလူမ်ိဳး ကားဆရာေလးရဲ႕ ညိဳမိႈင္းမႈိင္း ဟန္ပန္အသြင္ အျပင္ပန္းကိုၾကည့္ၿပီး၊ ကိုယ့္အမွားကို သူ႔အမွား ထင္၊ စိတ္ထဲက စြပ္စြဲမိတဲ့ အျဖစ္ကို ေနာင္တရမိပါတယ္။

ကိုဧရာအလုပ္ကေန ျပန္လာေတာ့ ညေနစာစားဖို႔ အခ်ိန္ေစာေသးလို႔ Mall of America အထဲမွာပဲရွိတဲ့ Sea Life Minnesota Aquarium ကို ဝင္ၾကည့္ၾကပါတယ္။ ညေနစာကို Forest Gump ရုပ္ရွင္ထဲက Theme ကို ယူၿပီး ဖြင့္ထားတဲ့ Bubba Gump Shrimp Co. ဆိုင္မွာ စားၾကတယ္။

မိမိကိုးကြယ္ရာ ဘာသာတရားရဲ႕ ျမတ္စြာဘုရားႏွင့္ သံဃာေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးေနထိုင္ရာ ေက်ာင္းမ်ားကို ဒီႏိုင္ငံေရာက္ၿပီးမွစ ၉ လၾကာသိတိုင္ မေရာက္ျဖစ္ခဲ့ရာက၊ သူငယ္ခ်င္း ဇနီးေမာင္ႏွံက လိုက္ပို႔ေပးလို႔ Chisago ၿမိဳ႕ရွိ သီတဂူဓမၼဝိဟာရကို ေရာက္ခဲ့ရပါတယ္။ လက္ရွိသံဃာေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးေနရာ ေက်ာင္းေဆာင္မွာ ဘုရားဆင္းတုေတာ္ကို တဝႀကီး ဦးခ်၊ သီတင္းသံုး သံဃာ သံုးပါးကို တပါးစီ သီလဂုဏ္၊ သမာဓိဂုဏ္၊ ပညာဂုဏ္တို႔ကို ရည္မွန္းၿပီး ဦးသံုးႀကိမ္စီခ်ပါတယ္။ ေဆာက္လက္စ သံဃာေဆာင္မွာ အၿပီးသတ္လုၿပီျဖစ္ၿပီး၊ ေရွ႕လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား အျဖစ္ ေစတီ သိမ္ေက်ာင္း၊ ကားပက္ကင္ေနရာ၊ သစ္ပင္ပန္းမာလ္ ဥယ်ာဥ္တည္ေဆာက္ေရးလုပ္ငန္းမ်ား က်န္ရွိေနေသးေၾကာင္း ၾကည္ႏူးစြာ သာဓုေခၚရင္း သိခဲ့ရပါတယ္။

ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းက အျပန္မွာ ေရွးဦးမစြက ေနခဲ့ၾကတဲ့ ဌာေနတိုင္းရင္းသားတို႔ရဲ႕ ဘာသာစကား နာမည္ဆန္းဆန္းနဲ႔Minnehaha Fall ေရတံခြန္ ရွိရာ ပန္းၿခံမွာ လမ္းေလွ်ာက္ၾကပါတယ္။ (မီနီဟားဟား ဆိုတာ ဟားတိုက္ေနတဲ့ ေရေတြလုိ႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္)။ ေရတံခြန္က ေရေတြ အားပါးတရ ခုန္ေပါက္က်ေနပံုကို သေဘာက်မိေတာ့ သူငယ္ခ်င္းက Spring မို႔ ဒီလို ေရက်တာ၊ Fall တုန္းက ေရစီးက ေႏွးေႏွးေလး၊ Winter ဆို ေရေတြက ခဲသြားေရာ…တဲ့။ ငယ္စဥ္က စာထဲသင္ခဲ့ရတဲ့အတိုင္း ေႏြဦး၊ ေႏြ၊ ေဆာင္းဦး၊ ေဆာင္း ဟူေသာ ရာသီဥတုေလးမ်ိဳးႏွင့္ အကြ်မ္းဝင္ဖို႔ရန္ အသစ္အသစ္မ်ားကို လက္မခံလိုေတာ့ေသာ မွတ္ဉာဏ္ထဲ တြန္းတြန္းထိုးထိုး ထည့္လိုက္ရျပန္ပါတယ္။ နာမည္သာက်န္ခဲ့ၿပီး လူမ်ိဳး ေပ်ာက္ရတဲ့ အျဖစ္သနစ္ထဲက “ကိုလံဘတ္တို႔ ေရာဂါေတြ သယ္လာၾကလို႕ေလ၊ သူတို႔ကေတာ့ ေရာဂါပိုးေတြနဲ႔ ယဥ္ပါးေနၿပီး ဌာေနတိုင္းရင္းသားေတြကေတာ့ ပါလာတဲ့ ေရာဂါပိုးေတြေၾကာင့္ ေသေၾကပ်က္ဆီးၾကရတယ္” လို႔ အေၾကာင္းအခ်က္တခုကို ကိုဧရာက ေျပာျပပါတယ္။ သြားရင္းလာရင္း ကားလမ္းေဘးမွာ ေကာင္းကင္ဓာတ္ႀကိဳးနဲ႔ သြားတဲ့ METRO လို႔ ေခၚတဲ့ ရထားကိုေတြ႔ေတာ့ ဒီရထားလမ္းပိုင္း အသစ္က ၂၀၀၂ခုႏွစ္က ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ Jesse Ventura ျပည္သူေတြဆီက အခြန္ေကာက္ၿပီး ေဆာက္လုပ္ခဲ့တာ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ခရီးသြားလာေရးမွာ ကိုယ္ပိုင္ကားကိုသာ အသံုးမ်ားတာမို႔ ေဆာက္လုပ္စဥ္က အသံုးမဝင္သည့္ေနရာ ပိုက္ဆံပံုေအာသံုးတယ္ဆိုၿပီး ျပည္သူမ်ားက ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ကို ၿငိဳျငင္ခဲ့ၾကေသးေၾကာင္း သူငယ္ခ်င္းက ရွင္းျပပါတယ္။

ေနာက္တေန႔မွာေတာ့ METRO ရထား BLUE Line ကို မိသားစု စီးၾကည့္ပါတယ္။ ရထား၊ ကား တေနကုန္ ၾကိဳက္သေလာက္စီး လက္မွတ္ကို $3.50 နဲ႔ ဝယ္ပါတယ္။ လက္မွတ္စစ္ဂိတ္ကိုလည္း မျဖတ္ရသလို၊ လက္မွတ္စစ္တဲ့လူကို ေမွ်ာ္ေပမည့္လည္း ေပၚမလာပါဘူး။ ပလက္ေဖာင္းမွာ ရပ္ထားတဲ့ ရထားတြဲနားေရာက္ေတာ့၊ တံခါးႀကီးက ခပ္တည္တည္ပိတ္ေနလို႔၊ ဆယ္မိနစ္တစီးက်ထြက္တဲ့ ေနာက္တစီးကို ေစာင့္စီးရေတာ့မယ္ ထင္မိပါတယ္။ တေအာင့္ေနေတာ့ ရထားကလည္း မထြက္ေသးပါဘူးဆိုၿပီး တံခါးမွာ ခလုတ္လို႔ ထင္ရတဲ့ LED မီးလံုးေလးေတြ လင္းေနတဲ့ အဝိုင္းေလးကို ႏွိပ္လိုက္ေတာ့မွ ေရႊတံခါးႀကီး ပြင့္သြားပါတယ္။ အဲ့ဒီေတာ့မွ “ဟုတ္တယ္… ဟုတ္တယ္… ဥေရာပက ရထားေတြဆိုလည္း ခလုတ္ႏွိပ္မွ တံခါးပြင့္တာ… အရမ္းေအးတဲ့ ေဒသေတြဆိုေတာ့ တံခါးက အၿမဲ ပိတ္ထားတယ္” လို႔ ကိုဧရာက ဆိုပါတယ္။ ေအာ္…သူ႔အရပ္နဲ႔ သူ႔ဇာတ္ အေျခအေနၾကည့္ က တတ္ရပါတယ္။

ရထားတြဲေတြမွာ Siemens တံဆိပ္ကိုေတြ႔ရတယ္။ ‘ရ’ ရထားႀကီး ေပ်ာ္ေပ်ာ္စီးၿပီး ဘယ္ကို သြားၾကမလဲ။ သမိုင္းအခ်က္အလက္ေတြကို စိတ္ဝင္စားတဲ့ သူတို႔သားအဖက Fort Snelling ဆိုတဲ့ Historic Site ကို ေရြးလိုက္ၾကပါတယ္။ ကိုယ္တိုင္ကေတာ့ ဘယ္ကို သြားခ်င္တယ္၊ ဘာလုပ္ခ်င္တယ္ ဆိုတာမ်ိဳးထက္ ေရာက္တဲ့အရပ္မွာ ေပ်ာ္ေအာင္ က်င့္ေနတတ္ခဲ့ပါၿပီ။ ရထားေပၚမွာလည္း စီးသူ ၿဖိဳးတိုးေျဖာက္ေတာက္ပါပဲ။ Mall of America ဘူတာကေန စစီးလာရာ ေလဆိပ္ဘူတာမွာပဲ အတက္အဆင္း အနည္းငယ္မ်ားပါတယ္။ Fort Snelling ဘူတာေရာက္ေတာ့ ဆင္းလိုက္ၾကတယ္။ ဘတ္စ္ကား စီးရဦးမယ္တဲ့။ မွတ္တိုင္မွာ ေရးထားတဲ့ အခ်ိန္ဇယားအတိုင္းေရာက္လာတဲ့ ဘတ္စ္ကားမွာေတာ့ ဒရိုင္ဘာထိုင္ခံုေဘးမွာ လက္မွတ္စစ္ပံုးေလးပါတယ္။

Memorial Day ပိတ္ရက္ရွည္ကာလမို႔ ကေလးေတြကို အပန္းေျဖ ဗဟုသုတေလ့လာေရးခရီးအျဖစ္ မိဘေတြက လိုက္ပို႔ၾကလို႔ လူအေတာ္ေလး စည္ကားေနပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ နီးပါးက ခံတပ္ကို ထိန္းသိမ္းျပဳျပင္ထားမႈေတြကို ေလ့လာခြင့္ရခဲ့ပါတယ္။ အခန္းတခန္းမွာ စစ္သားေတြက စစ္တိုက္သြားၾကတဲ့အခါ ခံတပ္မွာက်န္ခဲ့တဲ့ မိန္းမေတြက လက္နက္ေတြ လုပ္ရတဲ့အေၾကာင္း၊ ေရွးတုန္းက သံုးခဲ့တဲ့ ပန္းပဲဖိုနဲ႔ သံေခ်ာင္းေတြ ထုရိုက္ သရုပ္ျပေနပါတယ္။ ေနာက္တခန္း ဝင္ၾကည့္လိုက္ေတာ့ ေကာင္မေလးတေယာက္က ဒါက ေပါင္မုန္႔ဖုတ္တဲ့အခန္း၊ မီးမေမႊးရေသးဘူး… ခဏေန ငါက စစ္သား သြားလုပ္ရဦးမွာ… လို႔ ရွင္းျပပါတယ္။ အလယ္က ကြင္းျပင္က်ယ္ႀကီးမွာ စစ္ေရးျပေတာ့ ေပါင္မုန္႔ဖုတ္တဲ့ စစ္သား ဝတုတ္မေလး ပါလာပါတယ္။ ေသနတ္ေတြ ပစ္ျပ၊ အေျမႇာက္ေတြ ေဖာက္ျပဆိုေတာ့ ကေလးေတြ သေဘာက်ၾကပါတယ္။ Archaeology ျပခန္းမွာ အခု ျပသထားတဲ့ ပစၥည္းေတြကို တခ်ိန္က ဘယ္ေနရာမွာ ဘယ္လို အသံုးျပဳခဲ့ၾကေပလိမ့္မယ္ဆိုတာကို ေနာက္ေၾကာင္းျပန္ ေျပာျပပံုမ်ိဳးနဲ႔ စိတ္ဝင္စားေအာင္ ရိုက္ျပထားတဲ့ ဇာတ္လမ္းတိုေလးရဲ႕ အဆံုးသတ္ပံုေလးက “သင္တို႔ အခု စြန္႔ပစ္လိုက္တဲ့၊ ဒါမွမဟုတ္ ေပ်ာက္ရွသြားတဲ့ ပစၥည္းေတြကို ေနာင္ႏွစ္ေပါင္းတစ္ရာေလာက္က်ရင္ ဒီလိုပဲ ေလ့လာၾကဦးမွာပါ” တဲ့ ဘယ္ေလာက္မ်ား သံေဝဂ ရစရာေကာင္းလိုက္ပါလဲ။

အျပန္မွာ စီးရမည့္ ဘတ္စ္ကားၾကီးက ေရွ႕တင္ ဂိတ္ထိုးလို႔။ စီးမည့္သူကလည္း ကိုယ္တို႔ မိသားစု သံုးေယာက္တည္း။ ကားဒရိုင္ဘာႀကီးက ဆယ္မိနစ္ေနမွ ထြက္ပါမယ္ ေျပာၿပီး သူ႔ေန႔လယ္စာ ေပါင္မုန္႔နဲ႔ က်ဴနာငါးစည္သြတ္ဘူးကို ကားထဲမွာတင္ စားေနေလရဲ႕။ ကိုယ္တို႔လည္း ကားအျပင္ထြက္ေစာင့္ေနလိုက္တယ္။ ေန႔လည္စာ စားၿပီး၊ ကားဆရာႀကီးလည္း ေျမပဲလို အေစ့အဆံထုတ္ေလးကို ပါးစပ္နဲ႔ကိုက္ျဖတ္ေဖာက္ၿပီး ကိုယ့္လက္ထဲ ေလာင္းထည့္ေပးမလိုလုပ္လို႔ “စားပါ..စားပါ…” လို႔ေျပာလိုက္ရတယ္။ ေဘးက စီးမိုးျမင္ေနရတဲ့ Mississippi ျမစ္ထဲ ဆန္တက္လာေနတဲ့ “ေဟာ ဟိုမွာ ကႏူး ကႏူး… ေဟာ ဟိုမွာ စပိဘုတ္” နဲ႔ ျပပါတယ္။ မီးခိုျပာမ်က္လံုး မုတ္ဆိပ္က်င္စြယ္ ျဖဴစြတ္စြတ္ေတြနဲ႔ အဖိုးႀကီးကို “မင္းေရာ ကႏူးစီးေလ့ရွိလား …” ေမးေတာ့၊ “ဟာ…စီးတာေပါ့… ေျမာက္ပိုင္းကို တက္သြားၿပီး၊ အဲ့ဒီမွာ ငါ့သမီးရွိတယ္..သူမွာ ဘုတ္ေတြရွိတယ္” ဆိုၿပီး ေျပာျပပါတယ္။ လံုးေစ့ပတ္ေစ့ေတာ့ နားမလည္ပါဘူး။ ကိုယ့္မ်က္လံုးေတြကေတာ့ သူေျပာေနတာကို စိတ္ဝင္စားေၾကာင္းျပရတာေပါ့။

ေနာက္တေနရာ Minneapolis Institute of Arts ကို ရထားတတန္၊ ဘတ္စ္ကားတတန္စီးၿပီး သြားၾကျပန္တယ္။ အေရွ႕ေတာင္အာရွ၊ အာရွ၊ အာဖရိက၊ ဥေရာပ၊ အေမရိက စတဲ့ ကမ႓ာအႏွံအျပားက ေက်ာက္ဆစ္၊ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု အႏုလက္ရာေတြကို အခန္းခန္း အကန္႔ကန္႔ခြဲၿပီး စနစ္တက် ျပသထားပါတယ္။ ျမန္မာျပည္က ယြန္းထည္ေတြနဲ႔ မက်ည္းသီးကမၼဝါစာေတြကို ျပထားတာေတြ႕ရသလို၊ ျမန္မာ့လက္ရာ ဘုရားဆင္းတုေတာ္ကိုလည္း ဖူးေျမာ္ခဲ့ရပါတယ္။ တေခတ္တခါက လူေတြဟာ သူတို႔ စြမ္းႏိုင္သေလာက္ လူ႔အျဖစ္ကို ျပသသြားမႈေတြကို ဂုဏ္ယူၾကည္ႏူးခံစားခြင့္ ဘဝမွာ တခါတရံလိုအပ္ပါတယ္။ သူတို႔ကို အားက်ရင္း၊ ကိုယ္တိုင္လည္း လူသားအျဖစ္ ဘယ္ေလာက္ အစြမ္းျပႏိုင္မလဲ ဖ်စ္ညႇစ္ထုတ္ၾကည့္ခ်င္စိတ္ ေပၚလာေစပါတယ္။

ေနာက္တေန႔မွာေတာ့ ျပန္ရမည့္ေန႔ ျဖစ္ပါတယ္။ မျပန္ခင္ အခ်ိန္ရသေလာက္ ရထား အစအဆံုးေလွ်ာက္စီးၾကည့္ခ်င္ပါေသးသတဲ့။ GREEN Line ကို အဆံုးထိစီးဖို႔ လိုက္သြားရင္း State Capitol ဘူတာေရာက္ေတာ့ ဆင္းလိုက္ပါတယ္။ Minnesota ျပည္နယ္ရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္ရံုးရွိရာ ပန္းျခံႀကီးထဲ ခဏလမ္းေလွ်ာက္ေတာ့ အျခားျပည္နယ္ေတြက လာေရာက္ေလ့လာ လည္ပတ္သူေတြ ေတြ႔ခဲ့ရပါတယ္။

ရထားအစီးေကာင္းေနတာနဲ႔ ေလယာဥ္ခ်ိန္မွီေအာင္ အေျပးတပိုင္းသြားခဲ့ရတာလည္း အမွတ္တရပါ။ ေလယာဥ္က ခပ္နိမ့္နိမ့္သာ ပ်ံသန္းတာမို႔ စိမ္းစိုသာယာလွပတဲ့ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္ေတြကို အေပၚစီးကေန ျမင္ခြင့္ရခဲ့ပါတယ္။ ေကာင္းကင္ျပာမွာ အျဖဴေရာင္ တိမ္အဆုပ္အဆုပ္ေတြကလည္း ကိုယ့္ႏိုင္ငံက တိမ္ေတြ အတိုင္း ဟိုတစု ဒီတစု ၾကည္စင္လို႔ပါပဲ။

Colorado ကို ေရာက္ေတာ့ ႏွင္းေပ်ာက္ၾကားဝတ္စံုကို ဝတ္ရံုထားတဲ့ ေတာင္တန္းႀကီးေတြက ျမဴခိုးေမွာင္ေမွာင္ေနာက္မွာ စူးရဲရဲ ေနလံုးနီႀကီးကို ထမ္းပိုးလို႔…။

ဘဝဆိုတာ ဒီလိုပါပဲ… သတၱေလာက၊ ၾသကာသေလာက၊ သခၤါရေလာက တို႔ တခုနဲ႔တခု အျပန္အလွန္ေက်းဇူးျပဳေနၾကတဲ့အထဲ က်င္လည္ရတာပါပဲ။