ေၾကာက္တတ္ဖို႔ လိုပါသည္ (၂)

“ေၾကာက္တတ္ဖို႔ လိုပါသည္”က ဖတ္ဖူးသမွ်ေတြထဲကေန အာဂမယုတၱိ, သဘာ၀ယုတၱိထုတ္ၿပီး ကိုယ့္ကိုကိုယ္ အားေပးဖို႔ ေတြးထား, ေရးထားတဲ့စာကို ျပန္လည္မွ်ေ၀တာပါ။ ဒီပိုစ့္အတြက္ ထပ္မံ ျဖည့္စြက္ခ်င္တာအခ်ိဳ႕ ရွိလာပါတယ္။

ပထမအခ်က္က “ေၾကာက္တတ္ဖို႔အတြက္ သတၱိ လိုပါေသးလား” ဆိုတဲ့ ေမးခြန္းပါ။ မွန္မွန္ကန္ကန္ ေၾကာက္တတ္ဖို႔အတြက္ သတၱိလိုပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ‘သတၱိ’ ဆိုတဲ့ စကားကို ရဲရင့္မႈ (courage) ဆိုတာထက္ ပိုၿပီးက်ယ္ျပန္႔တဲ့ အရည္အခ်င္း (capacity) လို႔ နားလည္ ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ ေၾကာက္တတ္ဖို႔အတြက္ လိုတဲ့ သတၱိကို ေတမိဇာတ္ေတာ္မွာ ၾကက္သီးထေလာက္ေအာင္ ေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။ ေတမိမင္းသားက ငရဲကိုေၾကာက္ၿပီး မင္းမျဖစ္လိုတဲ့အတြက္ ဆြံ႔အ, နားထိုင္းသလို ေနဖို႔ဆံုးျဖတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို ခိုင္မာစြာရပ္တည္ႏိုင္ဖို႔ အရည္အေသြးေတြ အမ်ားႀကီးလိုပါတယ္။ အေလာင္းေတာ္ဟာ အ႐ြယ္အလိုက္ ကစားစရာ, စားစရာ, ကေခ်သည္စတာေတြရဲ့ ဖ်ားေယာင္း ေသြးေဆာင္မႈေတြကို မမက္ေမာပဲ၊ မီး, ေႁမြ, ဓားသံလ်က္ စတာေတြနဲ႔ ၿခိမ္းေျခာက္မႈေတြအားလံုးကို မေၾကာက္လန္႔ပဲ သည္းခံပါတယ္။ ဒီလို ေသြးေဆာင္မႈ, ၿခိမ္းေျခာက္မႈတို႔ကို သည္းခံ တြန္းလွန္ႏိုင္တဲ့ “ခႏၲီ” နဲ႔ မိမိ ရည္မွန္းခ်က္အတိုင္း ေျဖာင့္ေျဖာင့္သြားႏိုင္ေအာင္ ေသြးေဆာင္မႈ, ၿခိမ္းေျခာက္မႈေတြကို လ်စ္လ်ဴ႐ႈႏိုင္တဲ့ “ဥေပကၡာ”တို႔ဟာ ျမင့္ျမတ္တဲ့ ကိစၥေတြကို ေဆာင္႐ြက္သူေတြအတြက္ မရွိမျဖစ္လိုအပ္တဲ့ အရည္အေသြးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္မေလ်ာ့ အားမေပ်ာ့ပဲ မိမိရဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္, ရည္မွန္းခ်က္ေပၚမွာ ခိုင္မာစြာရပ္တည္ျခင္းဟာ “အဓိ႒ာန္” ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ရည္မွန္းခ်က္ေတြရဖို႔ အတြက္ စြန္႔လႊတ္ အနစ္နာခံသင့္တာကိုလည္း ခံရပါတယ္။ ဒါကို “ေနကၡမ” လို႔ေခၚပါတယ္။ မွန္မွန္ကန္ကန္ ေၾကာက္ဖို႔အတြက္ ဒီအရည္အေသြး သတၱိေလးမ်ိဳးကို ေလ့က်င့္ ေပးဖို႔လိုပါလိမ့္တယ္။

ဒုတိယျဖည့္စြက္ခ်င္တာက ဘာေၾကာင့္ လူေတြဟာ ငွက္ငယ္ထက္ ဂဠဳန္ကို ေၾကာက္ၾကသလဲ၊ အနာဂတ္ ေဘးဆိုးေတြထက္ နီးရာ ဓားကို သိပ္ေၾကာက္ၾကရသလဲဆိုတဲ့ အခ်က္ပါ။ အေရာင္းသြက္ စာအုပ္တစ္အုပ္ျဖစ္တဲ့ Freakonomics မွာေဆြးေႏြးထားတာကို ျပန္ေ၀မွ်ခ်င္ပါတယ္။ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မႈ ႏွိမ္နင္းေရးနဲ႔ ႏွလံုးေရာဂါ တိုက္ဖ်က္ေရး ရန္ပံုေငြေတြအတြက္ လြတ္ေတာ္မွာ တင္ျပၿပီး မဲခြဲမယ္ဆိုပါစို႔။ ႏွလံုးေရာဂါနဲ႔ ေသသူဦးေရဟာ အၾကမ္းဖက္တုိက္ခိုက္ခံရလို႔ ေသသူဦးေရထက္ အမ်ားႀကီးမ်ားေပမယ့္၊ အမတ္အမ်ားစုဟာ အၾကမ္းဖက္ႏွိမ္နင္းမႈ ရန္ပံုေငြအတြက္ပဲ မဲေပးၾကပါလိမ့္မယ္။ ဘာေၾကာင့္ပါလဲ။ ဒီေနရာမွာ Risk = hazard + outrage ဆိုၿပီး ညီမွ်ျခင္းခ် ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ အၾကမ္းဖက္တိုက္မႈေၾကာင့္ ေသရတာဟာ ၾကမ္းတမ္းပါတယ္။ အထိတ္တလန္႔ရွိပါတယ္။ လက္ငင္းရင္ဆိုင္ရမွာပါ။ အဆီမ်ားတဲ့ အစားအစာေတြစားလို႔ ႏွလံုးေသြးေၾကာပိတ္ၿပီး ေသတာကေတာ့ ယဥ္ပါတယ္။ ခ်က္ခ်င္းလည္း မေသပါဘူး။ အုတ္ေအာ္ေသာင္းနင္းမျဖစ္ပဲ တိတ္တိတ္ေလး ေသသြားၾကမွာပါ။ အဆီမ်ားတဲ့ အစားအေသာက္ေတြက hazard အႏၲရာယ္ပိုမ်ားေပမဲ့ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္ခံရတာေလာက္ outrage ၾကမ္းတမ္းမႈ မရွိပါဘူး။ “လူေတြက အႏၲရာယ္သိပ္မရွိေပမယ့္ ၾကမ္းတမ္းမႈမ်ားတဲ့ ကိစၥေတြကို သိပ္ေၾကာက္ၾက, အေရးတယူလုပ္တတ္ၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ အႏၲရာယ္ႀကီးၿပီး ၾကမ္းတမ္းမႈမရွိတဲ့ ကိစၥေတြကိုေတာ့ ခပ္ေပါ့ေပါ့ သေဘာထားလိုက္ၾကတယ္” လို႔ Peter Sandman က ညီမွ်ျခင္းရဲ့အဓိပၸါယ္ကို ရွင္းျပပါတယ္။

ယဥ္ေက်းမႈေတာ္လွန္ေရးအတြင္း တ႐ုတ္ျပည္မွာ လူေပါင္း သန္း-၃၀ ေလာက္ အငတ္ေဘးဆိုက္ၿပီးေသခဲ့ၾကပါတယ္။ ေျမာက္ကိုရီးယားမွာလည္း ၁၉၉၆-၉၉ အတြင္း သန္းနဲ႔ခ်ီၿပီး အငတ္ေဘးဆိုက္ၿပီးေသခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျပည္သူေတြဟာ ဘာမွ မလုပ္ႏိုင္ခဲ့ၾကပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ဒီအႏၲရာယ္ေတြရဲ႕ အေၾကာင္းတရားေတြ စတင္သေႏၶတည္ေနခ်ိန္မွာ outrage factor သိပ္မႀကီးေသးလို႔ပါ။ အဆီမ်ားတဲ့ အစားအစာေတြလို တမွ်င္းမွ်င္း တျဖည္းျဖည္း အႏၲရာယ္ေပးလို႔ပါ။ က်န္းမာေရးသမားေတြက ႏွလံုးေရာဂါရဲ့ အႏၲရာယ္ကို ကာကြယ္ဖို႔ outrage factor မ်ားေအာင္ ေျခာက္ေပးရပါတယ္။ ပတ္၀န္းက်င္ ထိမ္းသိမ္းေရးသမားေတြကလည္း ကမၻာႀကီးပူေႏြးလာတာတို႔, အိုဇံုးလႊာေပါက္တာတို႔နဲ႔ ၿခိမ္းေျခာက္ၿပီး outrage factor တက္လာေအာင္ ႀကိဳးပမ္းၾကပါတယ္။ ေရေႏြးအိုးထဲက ဖားတစ္ေကာင္လို တမွ်င္းမွ်င္းနဲ႔ မေသရေလေအာင္ သတိေပး ေနၾကတာပါပဲ။

ဧရာ (မႏၲေလး)

စာၫႊန္း။
၁။ ဦးေ႐ႊေအာင္ - ဗုဒၶ ေလာကသားတို႔၏ အႏိႈင္းမဲ့ေက်းဇူးရွင္
၂။ Steven D. Levitt & Stephen J. Dubner – Freakonomics
၃။ Peter Sandman – Risk Communication