အာဟာရပစၥည္း
အာဟာရပစၥေယာတိ -
၁။ ကဗဠီကာေရာ အာဟာေရာ ဣမႆ ကာယႆ အာဟာရပစၥေယန ပစၥေယာ။
၂။ အ႐ူပိေနာ အာဟာရာ သမၸယုတၱကာနံ ဓမၼာနံ တံသမု႒ာနာနၪၥ ႐ူပါနံ အာဟာရပစၥေယန ပစၥေယာ။
အာဟာရဟူေသာ ပုဒ္သည္ တိုက္႐ိုက္အားျဖင့္
“ေဆာင္ျခင္း” ဟုအနက္ရ၍၊ အိမ္အား ၿပိဳလဲမသြားေစရန္ တိုင္တို႔ျဖင့္ က်ားကန္ေပးသကဲ့သို႔ ေထာက္ပံ့ထားျခင္းမ်ိဳးကို ဆိုလိုသည္။ တဖန္ အာဟာရဟူေသာ ပုဒ္သည္ အစားအစာတို႔ကို
၀ါးၿမိဳျခင္း (အေဇၩာဟရိတ) ဟူေသာ အနက္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေန၏။
ကဗဠီကာရ (အလုပ္အေလြျပဳ၍ ၀ါးၿမိဳအပ္ေသာ အစားအစာ - ၾသဇာ႐ုပ္)၊
ဖႆ (အာ႐ံုႏွင့္ ေတြ႔ထိမႈ)၊
ေစတနာ (ေစ့ေဆာ္မႈ)၊
၀ိညာဏ္ (သိမႈ) ဟူ၍ အာဟာရ ၄-မ်ိဳးရွိသည္။ အစားအစာသည္ ႐ုပ္ကိုယ္အား ေထာက္ပံ့၏၊ ဖႆသည္ အာ႐ံုကို ထိေတြ႔ျခင္းအားျဖင့္္ ေ၀ဒနာတို႔ကို ျဖစ္ေစသည္၊ ေစတနာသည္ ကုသိုလ္ အကုသုိလ္ကံတို႔ကို အားထုတ္ ဆည္းပူးျခင္းအားျဖင့္ ဘ၀ကုိ ေဆာင္၏။ ၀ိညာဏ္သည္ သိျခင္းအားျဖင့္ နာမ္႐ုပ္တို႔ကို ျဖစ္ေစ၏။ ကဗဠီကာရဟူေသာ အစားအစာသည္ ႐ုပ္အာဟာရျဖစ္၍ ဖႆ၊ ေစတနာ၊ ၀ိညာဏ္ဟူေသာ က်န္သံုးပါးသည္ နာမ္အာဟာရမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။
ကဗဠီကာရဟူေသာ အစားအစာတြင္ ပါ၀င္ေသာ ၾသဇာ႐ုပ္သည္ ဤ႐ုပ္တရား အစုအေ၀း ႐ူပကာယအား အာဟာရပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသည္။ ဤတြင္ ျပင္ပမွ စားသံုးလိုက္ေသာ ၾသဇာ႐ုပ္တို႔ကိုသာမက၊ ကိုယ္တြင္း ႐ုပ္အစဥ္တြင္ ကံ၊ စိတ္၊ ဥတု၊ အာဟာရတို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ ႐ုပ္ကလာပ္ အသီးသီးတို႔ရွိ ၾသဇာ႐ုပ္မ်ားကိုလည္း ထည့္သြင္းယူရ၏။
၁။ ကဗဠီကာေရာ အာဟာေရာ - အစားအစာ အာဟာရသည္၊
ဣမႆ ကာယႆ - ဤ႐ုပ္တရား အစုအေ၀းအား၊
အာဟာရပစၥေယန ပစၥေယာ - ေထာက္ပံ့၍ (အာဟာရပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
ဖႆ၊ ေစတနာ၊ ၀ိညာဏဟူေသာ ႐ုပ္မဟုတ္သည့္ နာမ္အာဟာရမ်ားသည္ ယင္းတို႔ႏွင့္ အတူျဖစ္ဖက္ နာမ္႐ုပ္တရားတို႔အား အာဟာရပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသည္။
၂။ အ႐ူပိေနာ အာဟာရာ - ႐ုပ္မဟုတ္ေသာ အာဟာရမ်ားသည္၊
သမၸယုတၱကာနံ ဓမၼာနံ - ယွဥ္ဖက္တရားတို႔အား၎၊
တံ သမု႒ာနာနၪၥ ႐ူပါနံ - ထိုယွဥ္ဖက္တရားတို႔ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ ႐ုပ္တို႔အား၎၊
အာဟာရပစၥေယန ပစၥေယာ - ေထာက္ပံ့၍ (အာဟာရပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
အာဟာရပစၥည္းသည္ -
(၁) ႐ုပ္အာဟာရတို႔က ႐ူပကာယအား ေက်းဇူးျပဳေသာ
ကဗဠီကာရာဟာရ ပစၥည္း
(၂) နာမ္အာဟာရတို႔က ယွဥ္ဖက္တရားႏွင့္ အတူျဖစ္ဖက္ ႐ုပ္တို႔အား ေက်းဇူးျပဳေသာ
(အ႐ူပ)
သဟဇာတာဟာရ ပစၥည္းဟု ႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။
႐ုပ္အာဟာရမ်ားသည္ ပစၥဳပၸန္တြင္ ထင္ရွားတည္ရွိေနေသာ ႐ုပ္တရားတို႔က အျခား႐ုပ္တရားတို႔ကို ေက်းဇူးျပဳျခင္းျဖစ္၍ အတၳိပစၥည္းတြင္ အက်ံုး၀င္၏။ ႐ုပ္အာဟာရမ်ားသည္ ျဖစ္ဆဲအခိုက္တြင္ အာဟာရပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳႏိုင္ျခင္း မရွိေသးဘဲ၊ တည္ဆဲအခိုက္သို႔ေရာက္မွသာ အာဟာရပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳႏိုင္သျဖင့္ သဟဇာတပစၥည္းတြင္မူ တိုက္႐ုိက္အား ထည့္သြင္း၍ မရေသာ္လည္း သြယ္၀ိုက္ေသာအားျဖင့္ နာမ္အာဟာရမ်ားနည္းတူ သဟဇာတပစၥည္းတြင္ ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပေလ့ရွိသည္။
ဣႃႏၵိယပစၥည္း
ဣႃႏၵိယပစၥေယာတိ -
၁။ စကၡဳႃႏၵိယံ စကၡု၀ိညာဏဓာတုယာ တံသမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ။
၂။ ေသာတိႃႏၵိယံ ေသာတ၀ိညာဏဓာတုယာ တံသမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ။
၃။ ဃာနိႃႏၵိယံ ဃာန၀ိညာဏဓာတုယာ တံသမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ။
၄။ ဇိ၀ွိႃႏၵိယံ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏဓာတုယာ တံသမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ။
၅။ ကာယိႃႏၵိယံ ကာယ၀ိညာဏဓာတုယာ တံသမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ။
၆။ ႐ူပဇီ၀ိတိႃႏၵိယံ ကဋတၱာ႐ူပါနံ ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ။
၇။ အ႐ူပိေနာ ဣႃႏၵိယာ သမၸယုတၱကာနံ ဓမၼာနံ တံသမု႒ာနာနၪၥ ႐ူပါနံ ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ။
“ဣႃႏၵိယ” ဟူသည္ ျမင္ျခင္း, ၾကားျခင္းစေသာ သက္ဆိုင္ရာ ကိစၥမ်ား၌ “
အစိုးရျခင္း” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ျမင္ျခင္းကိစၥတြင္ မ်က္စိအၾကည္ဓာတ္ (စကၡဳပသာဒ၊ စကၡာယတန) သည္ ပဓာနက်၏။ ျမင္ျခင္းကိစၥတြင္ မ်က္စိအၾကည္ဓာတ္ ၏ အင္အားအလိုက္သာ ျမင္ၾကရသည္။ ဤသည္ကိုပင္ စကၡဳပသာဒသည္ ျမင္ျခင္းကိစၥအား အစိုးရသည္ဟုဆို၏။ စကၡဳပသာဒကိုပင္ စကၡဳေႁႏၵ (စကၡဳႃႏၵိယ = စကၡဳ + ဣႃႏၵိယ) ဟု လည္းေခၚသည္။ မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာ၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္ဟူေသာ ႐ုပ္အၾကည္ဓာတ္ ၅-ပါးတို႔သည္ ဣေႁႏၵဟူေသာ အမည္ရသည္။ စိတ္သည္ အာ႐ံုသိျခင္းကိစၥတြင္ ပဓာနျဖစ္၍ မနိေႁႏၵ (မနိႃႏၵိယ = မန + ဣႃႏၵိယ) မည္၏။ ဤသို႔အားျဖင့္ ဆိုင္ရာဆိုင္ရာ ကိစၥမ်ားတြင္ အစိုးရေသာတရား ၂၂-ပါးအား အဘိဓမၼာေဒသနာတြင္ ဣေႁႏၵ ၂၂-ပါးအျဖစ္ ေဟာၾကားထား၏။ ထိုသို႔ေသာ ဣေႁႏၵတို႔က ဆိုင္ရာဆိုင္ရာ ႐ုပ္နာမ္တရားတို႔အား အစုိးရျခင္း သေဘာျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳျခင္းသည္ ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသည္ မည္၏။
ဣႃႏၵိယပစၥည္းသည္ (၁)
၀တၳဳပုေရဇာတိႃႏၵိယ ပစၥည္း (၂)
႐ူပဇီ၀ိတိႃႏၵိယ ပစၥည္း (၃)
(အ႐ူပ) သဟဇာတိႃႏၵိယ ပစၥည္းဟု သံုးမ်ိဳး ရွိသည္။
ပသာဒ႐ုပ္ ၅-ပါးဟူေသာ ဣေႁႏၵ ၅-ပါးတို႔သည္ ယင္းတို႔အား တည္မွီ၍ ျဖစ္ေသာ ပၪၥ၀ိညာဏ္စိတ္မ်ားႏွင့္ ယွဥ္ဖက္ ေစတသိက္တို႔အား အစုိးရျခင္း သေဘာျဖင့္ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳ၏။ ဤသို႔ေက်းဇူးျပဳျခင္းသည္ အရင္ျဖစ္ႏွင့္ေသာ ၀တၳဳ႐ုပ္မ်ားက ပၪၥ၀ိညာဏ္ စိတ္ေစတသိက္တို႔အား တည္ရာမွီရာအျဖစ္ ေက်းဇူးျပုျခင္းျဖစ္၍ ၀တၳဳပုေရဇာတ နိႆယပစၥည္းႏွင့္ တူ၏။ ထို႔ေၾကာင့္
၀တၳဳပုေရဇာတိႃႏၵိယ ပစၥည္း ဟုလည္း ေခၚသည္။
၁။ စကၡဳႃႏၵိယံ - မ်က္စိအၾကည္ဟူေသာ စကၡဳေႁႏၵသည္
စကၡဳ၀ိညာဏဓာတုယာ - ျမင္သိစိတ္အား(၎)၊
တံ သမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ - ထိုျမင္သိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔အား၎၊
ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ - အစိုးရသည္ ျဖစ္၍ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
၂။ ေသာတိႃႏၵိယံ - နားအၾကည္ဟူေသာ ေသာတိေႁႏၵသည္
ေသာတ၀ိညာဏဓာတုယာ - ၾကားသိစိတ္အား(၎)၊
တံ သမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ - ထိုၾကားသိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔အား၎၊
ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ - အစိုးရသည္ ျဖစ္၍ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
၃။ ဃာနိႃႏၵိယံ - ႏွာေခါင္းအၾကည္ဟူေသာ ဃာနိေႁႏၵသည္
ဃာန၀ိညာဏဓာတုယာ - နံသိစိတ္အား(၎)၊
တံ သမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ - ထိုနံသိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔အား၎၊
ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ - အစိုးရသည္ ျဖစ္၍ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
၄။ ဇိ၀ွိႃႏၵိယံ - လွ်ာအၾကည္ဟူေသာ ဇိ၀ွိေႁႏၵသည္
ဇိ၀ွါ၀ိညာဏဓာတုယာ - အရသာသိစိတ္အား(၎)၊
တံ သမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ - ထိုအရသာသိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔အား၎၊
ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ - အစိုးရသည္ ျဖစ္၍ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
၅။ ကာယိႃႏၵိယံ - ကိုယ္အၾကည္ဟူေသာ ကာယိေႁႏၵသည္
ကာယ၀ိညာဏဓာတုယာ - ေတြ႔ထိသိစိတ္အား(၎)၊
တံ သမၸယုတၱကာနၪၥ ဓမၼာနံ - ထိုေတြ႔ထိသိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔အား၎၊
ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ - အစိုးရသည္ ျဖစ္၍ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
အဘိဓမၼာေဒသနာအရ “ဣႃႏၵိယ” ဟု အမည္ရေသာ ႐ုပ္ ၈-မ်ိဳးရွိသည္။ အထက္တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ ပသာဒ႐ုပ္ ၅-ပါး၊ မိန္းမ ေယာက္်ား အမူအရာ အသြင္အျပင္တို႔အား အစိုးရသည့္ ဣတၳိႃႏၵိယ ႏွင့္ ပုရိသိႃႏၵိယ ဟူေသာ ဘာ၀႐ုပ္ ၂-ပါး၊ ကမၼဇ႐ုပ္ အစဥ္အား ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း ကိစၥ၌ အစိုးရေသာ ႐ုပ္သက္ေခၚ ႐ူပဇီ၀ိတိႃႏၵိယ ၁-ပါးတို႔ ျဖစ္သည္။ ပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသည္ဆိုရာတြင္ အက်ိဳးတရားတို႔အား
ျဖစ္ေစျခင္း (ဇနန)၊
တည္တံ့ေစျခင္း (ဥပတၳမၻန)ႏွင့္ (႐ုပ္အစဥ္၊ နာမ္အစဥ္)
အစဥ္မျပတ္ေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း (အႏုပါလ) ဟူ၍ သံုးမ်ိဳးရွိသည္။ ဤတြင္ ဘာ၀႐ုပ္ ၂-ပါးသည္ က်ားမ အသြင္အျပင္ အမူအရာတို႔ကို အစိုးရသည္ မွန္ေသာ္လည္း၊ ျဖစ္ေစျခင္း တည္ေစျခင္း ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းဟူေသာ ပစၥယသတၱိမ်ားအနက္ မည္သည့္သတၱိျဖင့္မွ် ေက်းဇူးျပဳျခင္း မရွိသျဖင့္ ဣႃႏၵိယပစၥည္း မထိုက္ေပ။ ႐ူပဇီ၀ိတိႃႏၵိယ (႐ုပ္သက္) သည္ ကလာပ္တူ ကမၼဇ႐ုပ္တရားတို႔အား အသက္ရွင္သန္မႈတြင္ အစိုးရကာ ေစာင့္ေရွာက္ေပးျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသည္။
၆။ ႐ူပဇီ၀ိတိႃႏၵိယံ - (႐ုပ္သက္) ႐ူပဇီ၀ိတိေႁႏၵသည္
ကဋတၱာ႐ူပါနံ - ကမၼဇ႐ုပ္တို႔အား
ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ - အစိုးရသည္ ျဖစ္၍ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
သုတၱန္ေဒသနာတို႔တြင္
သဒၶါ၊ ၀ီရိယ၊သတိ၊ သမာဓိ၊ ပညာ ဟူေသာ ေစတသိက္တရား ၅-ပါးအား ေဗာဓိပကၡိယတရား ၃၇-ပါးတြင္ သြင္းကား ဣေႁႏၵ ၅-ပါးဟူေသာ အမည္ျဖင့္ ေဟာၾကားေလ့ရွိသည္။ အဘိဓမၼာေဒသနာ၌ ဤတရား ၅-ပါး အပါအ၀င္ နာမ္ဣေႁႏၵ ၁၅-ပါးအား ေဟာၾကားထားသည္။
သုခ၊ ဒုကၡ၊ ေသာမနႆ၊ ေဒါမနႆ၊ ဥပကၡာဟူေသာ ေ၀ဒနာ ၅-ပါးတို႔သည္ သက္ဆိုင္ရာ ခံစားမႈတို႔တြင္ အစိုးရသျဖင့္ ဣေႁႏၵ မည္၏။ စိတ္ (မန) သည္ အာ႐ံုသိျခင္း၌ အစိုးရ၍၊ ဇီ၀ိတိေႁႏၵ ေစတသိက္သည္ အတူယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း၌ အစိုးရ၍
မနိေႁႏၵႏွင့္ ဇီ၀ိတိေႁႏၵ မည္၏။ တဖန္ ေလာကုတၱရာ မဂ္ဖိုလ္ပညာတို႔အား ပညိေႁႏၵမွ သီးျခားခြဲထုတ္၍ “မသိဖူးေသးသည္တို႔ကို သိရန္ အားထုတ္အံ့” ဟူ၍ ပထမဆံုးရအပ္ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ဉာဏ္ (
အနညာတညႆာမီတိေႁႏၵ)၊ ေသာတာပတၱိမဂ္ျဖင့္ သိၿပီးေသာ သစၥာေလးပါးကိုပင္ ထပ္၍ သိေသာ အထက္မဂ္ဉာဏ္ ၃-ပါးႏွင့္ ေအာက္ဖိုလ္ဉာဏ္ ၃-ပါးဟူေသာ (
အညိေႁႏၵ)၊ သိျခင္းကိစၥ အဆံုးသို႔ ေရာက္ၿပီျဖစ္ေသာ အရဟတၱဖိုလ္ (
အညတာ၀ိေႁႏၵ) တို႔ကိုလည္း ထုတ္၍ ေဟာၾကားထား၏။ ဤ နာမ္ဣေႁႏၵ ၁၅-ပါးတို႔က ယွဥ္ဖက္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔ႏွင့္ တကြ၊ အတူျဖစ္ဖက္ ႐ုပ္တရားတို႔အား အစိုးရသည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳျခင္းသည္
သဟဇာတိႃႏၵိယ ပစၥည္း မည္၏။
၇။ အ႐ူပိေနာ ဣႃႏၵိယာ - ႐ုပ္မဟုတ္ေသာ ဣေႁႏၵတရားတို႔သည္
သမၸယုတၱကာနံ ဓမၼာနံ - ယွဥ္ဖက္တရားတို႔အား (၎)၊
တံသမု႒ာနာနၪၥ ႐ူပါနံ - ထိုယွဥ္ဖက္တရားတို႔ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ ႐ုပ္တို႔အား၎၊
ဣႃႏၵိယပစၥေယန ပစၥေယာ - အစိုးရသည္ ျဖစ္၍ (ဣႃႏၵိယပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။
႐ူပဇီ၀ိတိေႁႏၵသည္ တည္ဆဲအခိုက္ေရာက္မွသာ ကမၼဇ႐ုပ္တို႔အား ေက်းဇူးျပဳႏိုင္၍ သဟဇာတပစၥည္းအုပ္စုတြင္ မ၀င္ေသာ္လည္း၊
သြယ္၀ိုက္ေသာအားျဖင့္ သဟဇာတိႃႏၵိယအုပ္စုတြင္ ထည့္ႏိုင္၏။ ပုေရဇာတိႃႏၵိယ၊ ႐ူပဇီ၀ိတိႃႏၵိယႏွင့္ သဟဇာတိႃႏၵိယ ၃-မ်ိဳးလံုးတို႔သည္ ျဖစ္တည္ဆဲ ဣေႁႏၵတရားတို႔က ပစၥဳပၸန္ စိတ္ ေစတသိက္၊ ႐ုပ္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳျခင္း ျဖစ္၍ အတၳိပစၥည္း၊ အ၀ိဂတပစၥည္းတြင္ အက်ံဳး၀င္ၾကသည္။
****
ယခုအထိ ေဖာ္ျပခဲ့သမွ်တြင္
သဟဇာတပစၥည္း ၁၅-မ်ိဳး စံုၿပီျဖစ္သည္။ သဟဇာတပစၥည္းသည္ နိႆယ၊ အတၳိ၊ အ၀ိဂတပစၥည္းတို႔တြင္ အက်ံုး၀င္၏။ တဖန္ အညမည၊ သမၸယုတၱ၊ ၀ိပါက၊ ေဟတု၊ စ်ာန၊ မဂၢ ပစၥည္းအားလံုးသည္ သဟဇာတပစၥည္းတြင္ အက်ံုး၀င္ျပန္၏။ ၀ိပၸယုတၱ၊ ကမၼ၊ အဓိပတိ၊ အာဟာရ၊ ဣႃႏၵိယပစၥည္းတို႔၏ တစိတ္တပိုင္းသည္ သဟဇာတတြင္ အက်ံဳး၀င္၏။
ဆက္ရန္ ...
