ပ႒ာန္း ပစၥယနိေဒၵသ မိတ္ဆက္ - ၁၂ (နတၳိပစၥည္း၊ ၀ိဂတပစၥည္း၊ ၀ီထိစိတ္မ်ား)

နတၳိပစၥည္း

နတၳိပစၥေယာတိ -

သမနႏၲရနိရုဒၶါ စိတၱေစတသိကာ ဓမၼာ ပဋဳပၸႏၷာနံ စိတၱေစတသိကာနံ ဓမၼာနံ နတၳိပစၥေယန ပစၥေယာ။

စိတ္အား ေရအယဥ္ႏွင့္ ႏိႈင္းယွဥ္၍ (နဒီေသာေတာ ၀ိယ ဟု) ေဖာ္ျပေလ့ရွိၾကသည္။ တသြင္သြင္ စီးဆင္းေနေသာ ျမစ္ေရသည္ တရစပ္ ေျပာင္းလဲေနေသာ္လည္း၊ တစ္သားတည္း တစပ္တည္းသဖြယ္ ထင္ရ၏။ စိတ္အယဥ္သည္လည္း စိတ္တစ္ခု ခ်ဳပ္ၿပီး ေနာက္စိတ္ အသစ္တစ္ခု အဆက္မျပတ္ ျဖစ္ေပၚေနသျဖင့္ စိတ္တခုတည္းကပင္ အာ႐ံု အမ်ိဳးမ်ိဳးအား ေျပာင္း၍ သိေနသလိုပင္ ထင္ရ၏။ ေရွ႕စိတ္ခ်ဳပ္သည္၏ အျခားမဲ့၌ ေနာက္စိတ္ ျဖစ္၍ လည္းေကာင္း၊ ေနာက္စိတ္သည္ ေရွ႕စိတ္ႏွင့္ သဘာ၀အားျဖင့္ အလားတူ၍ လည္းေကာင္း ဤသို႔ တစပ္တည္း ထင္ရျခင္း ျဖစ္သည္။ ေရွ႕စိတ္မရွိပါမွ ေနာက္စိတ္ ျဖစ္ေပၚခြင့္ရသျဖင့္ ေရွးအျခားမဲ့တြင္ ခ်ုပ္သြားေသာ (သမနႏၲရ နိရုဒၶါ) စိတ္သည္ ေနာက္တဖန္ အလားတူျပန္ျဖစ္ေသာ (ပဋဳပၸႏၷာနံ - ပဋိ + ဥပၸႏၷာနံ) စိတ္အား မရွိသည္ျဖစ္၍ ျဖစ္ခြင့္ေပးေသာ သေဘာအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသည္ မည္၏။

သမနႏၲရနိရုဒၶါ - ေကာင္းစြာ ေရွးအျခားမဲ့၌ ခ်ဳပ္သြားေသာ
စိတၱေစတသိကာ ဓမၼာ - စိတ္ေစတသိက္ တရားတို႔သည္
ပဋဳပၸႏၷာနံ - အလားတူ တဖန္ျပန္၍ ျဖစ္ေသာ (ပစၥဳပၸန္)
စိတၱေစတသိကာနံ ဓမၼာနံ - စိတ္ေစတသိက္ တရားတို႔အား
နတၳိပစၥေယန ပစၥေယာ - မရွိသည္ျဖစ္၍ (နတၳိပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။

**** ****

၀ိဂတပစၥည္း

၀ိဂတပစၥေယာတိ -
သမနႏၲရ၀ိဂတာ စိတၱေစတသိကာ ဓမၼာ ပဋဳပၸႏၷာနံ စိတၱေစတသိကာနံ ဓမၼာနံ ၀ိဂတပစၥေယန ပစၥေယာ။

၀ိဂတပစၥည္းသည္ နတၳိပစၥည္းႏွင့္ အတူတူပင္ ျဖစ္၏။ အေၾကာင္းတရားတို႔ ခ်ဳပ္ပ်က္၍ ကင္းမဲ့ေသာအခါမွ အက်ိဳးတရားတို႔ ျဖစ္ေစႏိုင္ျခင္းကို ဆိုလိုသည္။ အေၾကာင္းတရားတို႔ ျဖစ္တည္ဆဲ၌သာ အက်ိဳးတရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳေသာ အတၱိပစၥည္း၊ အ၀ိဂတပစၥည္းတို႔ႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဖက္ ျဖစ္ေလသည္။ နတၳိႏွင့္ ၀ိဂတပစၥည္းသည္ ေရွ႕စိတ္ေစတသိက္တို႔က ေနာက္အျခားမဲ့တြင္ ျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တို႔ကို ေက်းဇူးျပဳျခင္းျဖစ္၍ အနႏၲရပစၥည္းအုပ္စုတြင္ ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပေလ့ရွိ၏။

သမနႏၲရ၀ိဂတာ - ေကာင္းစြာ ေရွးအျခားမဲ့၌ ကင္းမဲ့သြားေသာ
စိတၱေစတသိကာ ဓမၼာ - စိတ္ေစတသိက္ တရားတို႔သည္
ပဋဳပၸႏၷာနံ - အလားတူ တဖန္ျပန္၍ ျဖစ္ေသာ (ပစၥဳပၸန္)
စိတၱေစတသိကာနံ ဓမၼာနံ - စိတ္ေစတသိက္တရားတို႔အား
၀ိဂတပစၥေယန ပစၥေယာ - ကင္းသည္ျဖစ္၍ (၀ိဂတပစၥည္းျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳသည္။

**** ****

၀ီထိစိတ္မ်ား

နတၳိပစၥည္းႏွင့္ ၀ိဂတပစၥည္းတြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည့္အတိုင္း စိတ္ေစတသိက္တို႔သည္ ေရွ႕စိတ္တို႔ ခ်ဳပ္ပ်က္ၿပီးမွ ေနာက္စိတ္ေစတသိက္တို႔ ျဖစ္ခြင့္ရွိ၏။ “မည္သို႔ေသာ စိတ္၏ အျခားမဲ့၌ မည္သို႔ေသာ စိတ္တို႔ျဖစ္ခြင့္ ရွိသည္” ဟူေသာ ျဖစ္ၿမဲသေဘာအား စိတၱနိယာမဟု ေခၚသည္။ စိတ္တို႔သည္ စိတၱနိယာမအတိုင္း သက္ဆိုင္ရာ ကိစၥအလိုက္၊ သက္ဆိုင္ရာ အမ်ိဳးဇာတ္အလိုက္ အစီအစဥ္အတုိင္း ျဖစ္ေပၚ ေနၾကေလသည္။

ဥပမာအားျဖင့္ မ်က္စိျဖင့္ အဆင္းကို ျမင္သိမႈျဖစ္ေပၚသည္ဆိုရာတြင္ ႏွလံုးသြင္းဆင္ျခင္စိတ္၊ ျမင္သိစိတ္၊ လက္ခံစိတ္၊ စံုစမ္းစိတ္၊ ျပ႒ာန္းစိတ္၊ ေဇာစိတ္၊ ေနာက္လိုက္စိတ္စသျဖင့္ သက္ဆုိင္ရာ ကိစၥမ်ားကို အသီးသီးေဆာင္႐ြက္ၾကသည့္ စိတ္မ်ား အစီအစဥ္အလိုက္ ျဖစ္ေပၚေနၾကသည္။ ဤသို႔ေသာ သိစိတ္ျဖစ္စဥ္အား ၀ီထိ ဟုေခၚသည္။ အာ႐ံုအသစ္မ်ားကို သိသည့္ ၀ီထိစိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚျခင္း မရွိေသာအခါတြင္၊ ဘ၀အစ ပဋိသေႏၶအခါက ယူခဲ့ေသာ မူရင္းအာ႐ံုအေဟာင္းကို သိသည့္ ဘ၀င္စိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚေနၾကသည္။ စိတ္အစဥ္ ျပတ္မသြားေစရန္ ဘ၀၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုအျဖစ္ ျဖစ္ေပၚေနေသာ စိတ္မ်ားျဖစ္၍ ဘ၀င္စိတ္ဟု ေခၚေၾကာင္း ၀ိပါကပစၥည္းတြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ အဘိဓမၼာအဖြင့္က်မ္းမ်ားတြင္ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္ႏွင့္ စုတိစိတ္ သံုမ်ိဳးတို႔အား ၀ီထိမုတ္ (၀ီထိမုတၱ - စိတ္ျဖစ္စဥ္မွ လြတ္ေနေသာ) စိတ္မ်ား ဟုေခၚသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဘ၀ျဖစ္ဆဲကာလတြင္ ဘ၀င္စိတ္မ်ား ျဖစ္လိုက္၊ ၀ီထိစိတ္မ်ား ျဖစ္လိုက္ျဖင့္ တလွည့္စီျဖစ္ေပၚေနၾက၏။ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ မ်ားေသာအခါ ၀ီထိစိတ္တို႔ အျဖစ္ပိုမ်ား၍၊ အိပ္ေပ်ာ္ေနေသာအခါတို႔တြင္ ၀ီထိစိတ္တို႔ အျဖစ္က်ဲသြားၿပီး၊ အိပ္မက္ပင္ ျမင္မက္ျခင္းမရွိဘဲ အိပ္ေမာက်ေနေသာအခါတြင္ ဘ၀င္စိတ္တို႔ခ်ည္း ျဖစ္၍ ေနေလေတာ့သည္။

၀ီထိစိတ္တို႔အား အၾကမ္းအားျဖင့္ ပၪၥဒါြရ၀ီထိႏွင့္ မေနာဒြါရ၀ီထိဟု ႏွစ္မ်ိဳး ခြဲျခားႏိုင္၏။ တဖန္ အာ႐ံု၏ ထင္ရွားမႈ အနည္းအမ်ား အလိုက္လည္း စိတ္ျဖစ္စဥ္တို႔ အနည္းငယ္ ကြာျခားမႈ ရွိျပန္သည္။ ၀ီထိစိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚေသာအခါတြင္ တရစပ္ျဖစ္ပ်က္ေနေသာ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္အား ျဖတ္၍ ျဖစ္ေပၚၾကရျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ဘ၀င္စိတ္အစဥ္အား ျဖတ္၍ အာ႐ံုအသစ္သို႔ လည္ေစရန္ လွည့္ေပးေသာစိတ္အား အာ၀ဇၨန္း (ႏွလံုးသြင္းဆင္ျခင္စိတ္) ဟုေခၚသည္။ အာ႐ံုအသစ္သည္ ပစၥဳပၸန္ ပၪၥာ႐ံုတစ္ပါးပါးျဖစ္ပါက ပၪၥဒါြရာ၀ဇၨန္းစိတ္ျဖစ္၍၊ ေတြးႀကံစရာ အာ႐ံုမ်ားျဖစ္ပါက မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ျဖစ္သည္။

အာ၀ဇၨန္းစိတ္တို႔က ဘ၀င္စိတ္အလ်ဥ္အား ျဖတ္ေတာက္လိုက္ျခင္းျဖစ္၍ အာ၀ဇၨန္းစိတ္တုိ႔ မျဖစ္မီ ဘ၀င္စိတ္အား ဘ၀ဂၤုပေစၧဒ (ဘ၀ဂၤ + ဥပေစၧဒ - ျဖတ္) ဟု ေခၚသည္။ ထိုသို႔ ဘ၀င္အလ်ဥ္ မျပတ္မီတြင္ ျဖစ္ေပၚေသာ ဘ၀င္စိတ္တို႔သည္ အာ႐ံုအသစ္၏ ႐ိုက္ခတ္မႈေၾကာင့္ တုန္လႈပ္သြားသျဖင့္ ဘ၀ဂၤစလန (ဘ၀ဂၤ + စလန - တုန္လႈပ္) ဟု ေခၚသည္။ အရွိန္နည္းသြား၍ ရပ္ေတာ့မည့္ ဂ်င္သည္ တုန္လႈပ္သကဲ့သို႔ ျဖစ္ေလသည္။ ဒြါရ အသီးသီးသို႔ အာ႐ံုအသစ္ က်ေရာက္လာၿပီးေနာက္ (ဘ၀င္စိတ္ လႈပ္ျခင္းမျဖစ္မီ) ေက်ာ္လြန္သြားေသာ ဘ၀င္စိတ္တို႔အား အတီတဘ၀ဂၤ (အတီတ - လြန္သြားေသာ + ဘ၀ဂၤ) ဟုေခၚသည္။ ဤသို႔အားျဖင့္ အာ၀ဇၨန္းစိတ္ မတိုင္မီတြင္ အတီတဘ၀ဂၤ၊ ဘ၀ဂၤစလနႏွင့္ ဘ၀ဂုၤပေစၧဒ ဟူေသာ ဘ၀င္စိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚၾကသည္။

ဘ၀င္လႈပ္ျခင္း၊ ဘ၀င္ရပ္ျခင္း၊ အာ႐ံုအသစ္အား ႏွလံုးသြင္းဆင္ျခင္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ၿပီးေနာက္ အာ႐ံုသိမႈျဖစ္ေပၚ၏။ ျမင္သိမႈ ျဖစ္စဥ္ဆိုပါက ဘ၀ဂၤစလန၊ ဘ၀ဂၤုပေစၧဒ၊ ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ စကၡဳ၀ိညာဏ္ဟူေသာ အစီအစဥ္အတုိင္း ျဖစ္၏။ ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨန္းဟူေသာ ႀကိယာမေနာဓာတ္သည္ ဘ၀င္စိတ္ကယူခဲ့ေသာ အာ႐ံုမွ အဆင္းအာ႐ံုသို႔ ေျပာင္း၍ယူေစရန္ ၾကားခံ စိတ္ပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ဘ၀င္စိတ္ေနာင္ ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨန္း ျဖစ္ရာတြင္ မွီရာ၀တၳဳမေျပာင္းေသာ္လည္း၊ အာ႐ံုအသစ္သို႔ ေျပာင္းသြား၏။ ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨန္းေနာင္ စကၡု၀ိညာဏဓာတ္ျဖစ္ရာတြင္ အာ႐ံုေျပာင္းလဲမႈ မရွိဘဲ၊ မွီရာ၀တၳဳ႐ုပ္ ေျပာင္းလဲသြားသည္။

စကၡဳ၀ိညာဏ္စေသာ ပၪၥ၀ိညာဏ္စိတ္မ်ားသည္ အတိတ္ကံေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ၀ိပါက္စိတ္မ်ား ျဖစ္၏။ ၀ိပါက္စိတ္တို႔ျဖစ္သည့္ အားေလွ်ာ္စြာ ဗ်ာပါရကင္း၍ ၿငိမ္သက္ေသာ သေဘာရွိသည္ျဖစ္၍ အာ႐ံုအား ျမင္သည္ဆို႐ံု၊ သိသည္ ဆို႐ံုမွ်သာ သိျခင္းျဖစ္၏။ ထို႔သို႔ ပၪၥ၀ိညာဏ္စိတ္ျဖစ္ၿပီးေနာက္ အာ႐ံုအား လက္ခံယူသည့္ သမၸဋိစၧိဳင္းစိတ္ ျဖစ္သည္။ ဤသမၸဋိစၧိဳင္းဟူေသာ ၀ိပါက္ မေနာဓာတ္သည္ ပၪၥ၀ိညာဏ္စိတ္က သိေသာ အာ႐ံုကိုပင္ဆက္၍ ယူကာ၊ ဟဒယ၀တၳဳအား အမွီျပဳ၍ ျဖစ္မည့္ ေနာက္စိတ္အစဥ္တို႔အတြက္ မွီရာ၀တၳဳ ေျပာင္းလဲေပးသည့္ ၾကားခံစိတ္ တစ္မ်ိဳးပင္ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေနာက္ သႏၲီရဏစိတ္ ေခၚ အာ႐ံုအား စံုစမ္းသည့္ ၀ိပါက္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္၊ ၀ုေ႒ာစိတ္ (ေ၀ါ႒ပန) ေခၚ အာ႐ံုအား (ဣ႒ာ႐ံု၊ အနိ႒ာ႐ံုအားျဖင့္) ေကာင္းဆိုး ပိုင္းျခားဆံုးျဖတ္သည့္ ႀကိယာမေနာ၀ိညာဏဓာတ္တုိ႔ ျဖစ္ၾကသည္။

ယခုအထိ ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ စိတ္အစဥ္မွ ပၪၥဒြါရ၀ဇၨန္း၊ စကၡဳ၀ိညာဏ္ (ပၪၥ၀ိညာဏ္စိတ္)၊ သမၸဋိစၧိဳင္း၊ သႏၲီရဏ၊ ၀ုေ႒ာစိတ္တို႔သည္ အဟိတ္၀ိပါက္ သို႔မဟုတ္ အဟိတ္ႀကိယာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ၀ိပါက္၊ ႀကိယာဟူေသာ အဗ်ာကတစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည့္ အားေလ်ာ္စြာ ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္ကံတို႔ မျဖစ္ၾကေသး။ အဟိတ္စိတ္မ်ားျဖစ္ၾက၍ ေဟတုပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳျခင္း မခံရ၍၊ အေျခအျမစ္ ခိုင္ေသာ စိတ္မ်ားလည္း မဟုတ္ၾကေသးေပ။ အာ႐ံုအား ဆံုးျဖတ္သည့္ ၀ုေ႒ာစိတ္ ေနာင္ေရာက္မွ၊ လိႈင္းလံုးသဖြယ္ အရွိန္အဟုန္ႏွင့္ အာ႐ံု၏ အရသာကို အျပည့္အ၀ခံစားသည့္ ေဇာစိတ္ (ဇ၀န) ၇-ႀကိမ္ ျဖစ္ေပၚေလသည္။ ဤေဇာစိတ္မ်ားသည္ ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္ကံ ေျမာက္ေသာ စိတ္မ်ားပင္ ျဖစ္၏။ (ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ကို အၿပီးတိုင္ ပယ္ၿပီးေသာ ရဟႏၲာပုဂၢိဳလ္တို႔တြင္မူ ႀကိယာေဇာစိတ္မ်ားသာ ျဖစ္ၾကသည္။)

မေနာဒြါရတြင္ျဖစ္ေသာ ေတြးႀကံသိစိတ္အစဥ္ျဖစ္ေပၚရာတြင္မူ သမၸဋိစၧိဳင္း၊ သႏၲီရဏ၊ ၀ုေ႒ာစေသာ စိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚရန္ မလိုဘဲ၊ မေနာဒြါရ၀ဇၨန္းေနာက္တြင္ ေဇာ ၇-ႀကိမ္ ျဖစ္ၾက၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မေနာဒြါရ၀ဇၨန္းစိတ္ႏွင့္ ၀ုေ႒ာစိတ္တုိ႔သည္ သေဘာတူသည္ဟု ဆိုႏိုင္ေလသည္။ အရွိန္အဟုန္ႏွင့္သြားေသာ ေလွသေဘၤာတို႔ေနာက္၌ ေရအလ်ဥ္တို႔ လိုက္ပါကဲ့သို႔၊ ေဇာစိတ္ ၇-ႀကိမ္၏ ေနာက္တြင္ ထိုအာ႐ံု၏ အရသာကို ဆက္လက္ခံစားေသာ တဒါ႐ံုစိတ္ (တဒါရမၼဏ) ၁-ႀကိမ္၊ ၂-ႀကိမ္ ျဖစ္တတ္၏။ ထို႔ေနာက္ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္တို႔ ျပန္လည္ ျဖစ္ေပၚၾကေလသည္။

**** ****

ဆက္ရန္ ...