"ဗာလ" ဆိုတာ ဘယ်လိုလူမျိုးလဲလို့ သိနိုင်မယ့် ဗာလလက္ခဏာတွေကို အင်္ဂုတ္တရနိကာယ် တိကနိပါတ် ဗာလဝဂ်မှာ ဟောထားတာ ရှိပါတယ်။
အသိလွယ်ဆုံး ခွဲခြားနည်းကတော့ ကာယဒုစရိုက် ၃-ပါး ကို ပြုလေ့ရှိသူ၊ ဝစီဒုစရိုက် ၄-ပါးကို ဆိုလေ့ရှိသူ၊ မနောဒုစရိုက် ၃-ပါးကို ကြံလေ့ရှိသူကို လူမိုက်လို့ သတ်မှတ်တာပါပဲ။
"ဗာလ" အဓိပ္ပါယ်သတ်မှတ်ချက် အချို့ (အထူးသဖြင့် ငါးရာ့ငါးဆယ် ဇာတ်တော်ထဲက အကိတ္တိရသေ့ရဲ့ မှတ်ချက်က) စိတ်ဝင်စားဖို့ ကောင်းပေမယ့် လူမိုက်ဋီကာ ဆက်မဖွင့်တော့ပါဘူး။ ထုတ်ထားဖူးတဲ့ မှတ်စုအချို့ကိုပဲ စိတ်ဝင်စားသူတွေအတွက် မူရင်းအတိုင်း မျှဝေလိုက်ပါတယ်။
▬▬▬▬▬
★ ဗာလာနန္တိ ဗလန္တိ အဿသန္တီတိ ဗာလာ, အဿသိတပဿသိတမတ္တေန ဇီဝန္တိ, န ပညာဇီဝိတေနာတိ အဓိပ္ပါယော (√bal = to live) - အသက် ရှုရှိုက်နေရုံမျှ အသက်ရှင်သော သူ၊ ပညာဖြင့် အသက်မရှင်သော သူကို လူမိုက်ဟု ခေါ်သည်။ (မင်္ဂလသုတ် အဋ္ဌကထာ)
★ ဣမေ ဟိ သတ္တာ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဉ္စဒသဝဿကာ တာဝ “ကုမာရကာ ဗာလာ” တိ ဝုစ္စန္တိ - မွေးကင်းစမှသည် ၁၅-နှစ်အထိကို ငယ်ရွယ်နုပျိုသော လူငယ်၊ ကလေးသူငယ်ဟု ခေါ် (ဥဒါန်းအဋ္ဌကထာ)
★ ကာယဒုစရိုက် ဝစီဒုစရိုက် မနောဒုစရိုက် သုံးပါးတို့နှင့် ပြည့်စုံသောသူသည် လူမိုက်မည်၏ (အံ.၃.၂၊ လက္ခဏသုတ်)
★ လူမိုက်ဟူသည် မကောင်းသော အကြံကို ကြံလေ့ရှိသည် (ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ)၊ မကောင်းစကားကို ဆိုလေ့ရှိသည်၊ မကောင်းသော အမှုကို ပြုလေ့ရှိသည် (ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ)။ (အံ.၃.၃၊ စိန္တီသုတ်။ မ.၃.၂၄၆၊ ဗာလပဏ္ဍိသုတ်)
★ မိမိ အပြစ်ကို အပြစ်ဟု မမြင် (အစ္စယံ အစ္စယတော န ပဿတိ)၊ အပြစ်ကို အပြစ်ဟု မြင်သော်လည်း တရားသဖြင့် မကုစား (အစ္စယံ အစ္စယတော ဒိသွာ ယထာကမ္မံ နပ္ပဋိကရောတိ)၊ သူတပါးတို့က အပြစ်ကို ဝန်ခံပြောကြားသည်ကိုလည်း တရားသဖြင့် မခံယူ (ပရဿ အစ္စယံ ဒေသန္တဿ ယထာဓမ္မံ နပ္ပဋိဂ္ဂဏှာတိ) - ထိုသူသည် လူမိုက်မည်၏။
★ မသင့်လျော်သော အကြောင့်အားဖြင့် ပုစ္ဆာကို မေးမြန်းတတ်သည် (အယောနိသော ပဥှံ ကတ္တာ ဟောတိ)။ မသင့်လျော်သော အကြောင်းအားဖြင့် ပုစ္ဆာကို ဖြေကြားတတ်သည် (အယောနိသော ပဥှံ ဝိဿဇ္ဇေတာ ဟောတိ)။ သူတပါးက သင့်လျော်သော အကြောင့်အားဖြင့် ပြည့်စုံ ပြေပြစ်စွာ ဖြေဆိုအပ်သည်ကို ဝမ်းမြောက်ချီးမွမ်းခြင်း မပြု (ပရဿ ယောနိသော ပဥှံ ဝိဿဇ္ဇိတံ ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ သိလိဋ္ဌေဟိ ဥပဂတေဟိ နာဗ္ဘနုဗောဒိတာ ဟောတိ)။ (အံ.၃.၅၊ အယောနိသောသုတ်)
★ လူမိုက်သည် ဉာဏ်ဖြင့် မစိစစ် မသက်ဝင်ဘဲ (အနနုဝိစ္စ အပရိယောဂါဟေတွာ) ကဲ့ရဲ့ထိုက်သည်ကို ချီးမွမ်း၍၊ ချီးမွမ်းထိုက်သည်ကို ကဲ့ရဲ့သည်။ မကြည်ညိုထိုက်သည်ကို ကြည်ညို၍၊ ကြည်ညိုထိုက်သည်ကို မကြည်ညို။ အမိအဖတို့၌ မှားယွင်းသောအကျင့်ကို ကျင့်သည် (မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇမာန) (အံ.၂.၁၃၅၊ ၁၃၆၊ ၁၃၇)
★ ကျရောက်လာမည့် အန္တရာယ်ကို ကြောက်ရွံ့ထိပ်လန့်ရသည့် ဘေး (ဘယ)၊ အန္တရာယ်ကျရောက်သည့် အခါ ကသောင်းကနင်း မတည်မငြိမ်ဖြစ်ရသည့် ဒုက္ခ (ဥပဒ္ဒဝ)၊ အန္တရာယ်ကျပြီးေသောအခါ အမှောင့်ပူးသလို စွဲကပ်ကျန်ခဲ့သည့် ပူဆွေးဝမ်းနည်းမှု (ဥပသဂ္ဂ) တို့သည် လူမိုက်တို့ ကြောင့်သာ ဖြစ်ရသည်။ ပညာရှိကြောင့် မဖြစ်။ အမှိုက်ကစ ပြဿာဒ် မီးလောင်သကဲ့သို့တည်း။ ထို့ကြောင့် ဆင်ခြင်တုံတရားရှိသော ပညာရှိဖြစ်အောင် ကျင့်အံ့ဟု လေ့ကျင့်အပ်သည် (အံ-၃-၁၊ ဘယသုတ်။ မ-၃-၁၂၄၊ ဗဟုဓာတုကသုတ်)
ဘယ၊ ဥပဒ္ဒဝ၊ ဥပသဂ္ဂ သုံးမျိုးကို ဘိက္ခုဉာဏမောဠိက fears, troubles, calamities ဟု၎င်း၊ ဘိက္ခုဗောဓိက perils, calamities and misfortune ဟု၎င်း ဘာသာပြန်ထားသည်။ ဘိက္ခုဉာဏမောဠိ၏ ဘာသာပြန်က ပို၍ သင့်တော်သည် ထင်ရ၏။
★ "အနယံ နယတိ ဒုမ္မေဓော၊ အဓုရာယံ နိယုဉ္ဇတိ။
ဒုန္နောယော သေယျသော ဟောတိ၊ သမ္မာ ဝုတ္တော ပကုပ္ပတိ။
ဝိနယံ သော န ဇာနာတိ၊ သာဓု တဿ အဒဿနံ"
(ဇာတက-အမှတ် ၄၈ဝ၊ ၁.၂၃.၉၁ အကိတ္တိဇာတ်)
"ပညာမဲ့သူသည် နည်းလမ်းမဟုတ်သည်ကို နည်းလမ်းအဖြစ် ဆောင်ယူသည် (အနယံ နယတိ ဒုမ္မေဏော)။ ကိုယ့်တာဝန် မဟုတ်သည်ကို တာဝန်အဖြစ် အားထုတ်သည် (အဓုရာယံ နိယုဉ္ဇတိ)။ နည်းလမ်းမကျသည်ကိုသာ အဟုတ်လုပ်၍ အမြတ်တနိုးထားသည် (ဒုန္နယော သေယျောသော ဟောတိ)။ တဖက်သားက အကြောင်းအကျိုးပြ၍ ပြောသည်ကို လက်မခံဘဲ စိတ်ဆိုးသည် (သမ္မာ ဝုတ္တော ပကုပ္ပတိ)။ လူ့ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းကို နားမလည် (ဝိနယံ သော န ဇာနာတိ)။ ထိုလူမိုက်မျိုးကို မတွေ့မမြင်ရသည်သာ ကောင်း၏" ဟု အကိတ္တိရသေ့က မှတ်ယူသည်။
★ အကရောန္တောပိ စေ ပါပံ, ကရောန္တမုပသေဝတိ;
သင်္ကိယော ဟောတိ ပါပသ္မိံ, အဝဏ္ဏော စဿ ရူဟတိ။
[…]
ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေန, ယော နရော ဥပနယှတိ။
ကုသာပိ ပူတိ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာ။
မကောင်းမှုကို မပြုသော်လည်း ပြုသူကို မှီဝဲဆည်းကပ်ပါက မကောင်းမှု၌ ယုံမှားခံရ၏။ မကောင်းသတင်း ကျော်စောခြင်းလည်း ထိုသူ့အပေါ်သို့ ရောက်၏။
ငါးပုပ်ကို သမန်းမြက်ဖြင့် ထုတ်သဖြင့် သမန်းမြက်သည် အပုပ်နံ့ လှိုင်သကဲ့သို့ လူမိုက်ကို ပေါင်းဖော် မှီဝဲ ဆည်းကပ်သော (ဗာလူပသေဝနာ) ထိုသူသည် ငါးပုပ်ကို ထုတ်သော သမန်းမြက်နှင့် တူ၏။ (ဣတိ.၇၆။ ဇာတက-အမှတ် ၅ဝ၃၊ သတ္တိဂုမ္ဗဇာတ်။ ဇာတက-အမှတ် ၅၄၅၊ မဟာနာရဒဇာတ်)
★ ဒီဃာ ဇာဂရတော ရတ္တိ၊ ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ။
ဒီဃော ဗာလာနံ သံသာရော၊ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတံ။ (ဓမ္မပဒ.၆၀)
အိပ်မပျော်ဘဲ နိုးနေသူအား ညတာသည် ရှည်၏။ ခရီးပန်းသူအား ယူဇနာခရီးသည် ရှည်၏။
သူတော်ကောင်းတရားကို မသိသော လူမိုက်တို့အား သံသရာသည် ရှည်၏။
★ စရဉ္စေ နာဓိဂစ္ဆေယျ၊ သေယျံ သဒိသမတ္တနော။
ဧကစရိယံ ဒဠှံ ကယိရာ၊ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။ (ဓမ္မပဒ.၆၀)
တရားကျင့်သူသည် မိမိထက်သာလွန်သော မိမိနှင့် တူမျှသော မိတ်ဆွေကို မရနိုင်ပါက တစ်ယောက်တည်း ကျင့်ခြင်းကိုသာလျှင် မြဲမြံစွာ ပြုရာ၏။ လူမိုက်၌ မိတ်ဆွေကောင်းအဖြစ် မရရှိနိုင်။
★ ယော ဗာလော မညတိ ဗာလျံ၊ ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော။
ဗာလော စ ပဏ္ဍိတမာနီ၊ သ ဝေ ''ဗာလော''တိ ဝုစ္စတိ။ (ဓမ္မပဒ.၆၃)
လူမိုက်သည် မိမိ၏ လူမိုက်အဖြစ်ကို သိခြင်းကြောင့် ပညာရှိ ဖြစ်နိုင်သေး၏။ မိမိကိုယ်ကို ပညာရှိထင်နေသော လူမိုက်ကိုကား လူမိုက် အစစ်ဟု ဆိုအပ်သည်။
★ ယာဝဇီဝမ္ပိ စေ ဗာလော၊ ပဏ္ဍိတံ ပယိရုပါသတိ။
န သော ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ၊ ဒဗ္ဗီ သူပရသံ ယထာ။ (ဓမ္မပဒ.၆၄)
လူမိုက်သည် ပညာရှိကို တသက်ပတ်လုံး ဆည်းကပ်နေရသော်လည်း တရားကို မသိနိုင်။ ယောက်မသည် ဟင်း၏ အရသာကို မသိသကဲ့သို့တည်း။
★ မဓုဝါ မညတိ ဗာလော၊ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ။
ယဒါ စ ပစ္စတိ ပါပံ၊ ဗာလော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။ (ဓမ္မပဒ.၆၉)
မကောင်းမှု အကျိုးမပေးသေးသမျှ ကာလပတ်လုံး လူမိုက်သည် မကောင်းမှုကို ပျားသကာသို့ ထင်မှတ်နေတတ်၏။ မကောင်းမှု ရင့်ကျက်အကျိုးပေးသောအခါမှ ဆင်းရဲသို့ ရောက်ရသည်။
★ ဌာနဥှိ မညတိ ဗာလော, ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ။
ယဒါ စ ပစ္စတိ ပါပံ, အထ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။ (သံ.၁.၁၂၆၊ ဒုတိယသင်္ဂါမသုတ်)
မကောင်းမှု အကျိုးမပေးသေးသမျှ ကာလပတ်လုံး လူမိုက်သည် မကောင်းမှုကို အဟုတ်ထင်နေတတ်၏ (သင့်သော အကြောင်းဟု ထင်နေတတ်၏)။ မကောင်းမှု ရင့်ကျက်အကျိုးပေးသောအခါမှ ဆင်းရဲသို့ ရောက်ရသည်။
★ ယာဝဒေဝ အနတ္ထာယ၊ ဉတ္တံ ဗာလဿ ဇာယတိ။
ဟန္တိ ဗာလဿ သုက္ကံသံ၊ မုဒ္ဓမဿ ဝိပါတယံ။ (ဓမ္မပဒ.၇၂)
လူမိုက်၏ အတတ်ပညာ (အတတ်ပညာကြောင့် ဖြစ်သော ကျော်စောမှု) သည် အကျိုးမဲ့ရန်သာ ဖြစ်၏။ လူမိုက်၏ ဖြူစင်သော ကောင်းမှုတို့ကို ဖျက်ဆီး၍ (ပညာနှင့်တူသော) ဦးထိပ်ကို ပြတ်ကျစေ၏။
★ အသဗ္ဗတ္ထဂါမိံ ဝါစံ, ဗာလော သဗ္ဗတ္ထ ဘာသတိ;
နာယံ ဒဓိံ ဝေဒိ န မညတိ နင်္ဂလီသန္တိ။ (ဇာတက.၁၂၃၊ နင်္ဂလီသဇာတ်)
လူမိုက်သည် ခပ်သိမ်း မဆိုအပ်သည်ကို ခပ်သိမ်း ဆို၏။ နို့ဓမ်းသည် ထွန်တုံးနှင့် မတူသည်ကို မသိ။ အတူထား၍ ပြောဘိ၏။
အသိလွယ်ဆုံး ခွဲခြားနည်းကတော့ ကာယဒုစရိုက် ၃-ပါး ကို ပြုလေ့ရှိသူ၊ ဝစီဒုစရိုက် ၄-ပါးကို ဆိုလေ့ရှိသူ၊ မနောဒုစရိုက် ၃-ပါးကို ကြံလေ့ရှိသူကို လူမိုက်လို့ သတ်မှတ်တာပါပဲ။
"ဗာလ" အဓိပ္ပါယ်သတ်မှတ်ချက် အချို့ (အထူးသဖြင့် ငါးရာ့ငါးဆယ် ဇာတ်တော်ထဲက အကိတ္တိရသေ့ရဲ့ မှတ်ချက်က) စိတ်ဝင်စားဖို့ ကောင်းပေမယ့် လူမိုက်ဋီကာ ဆက်မဖွင့်တော့ပါဘူး။ ထုတ်ထားဖူးတဲ့ မှတ်စုအချို့ကိုပဲ စိတ်ဝင်စားသူတွေအတွက် မူရင်းအတိုင်း မျှဝေလိုက်ပါတယ်။
▬▬▬▬▬
★ ဗာလာနန္တိ ဗလန္တိ အဿသန္တီတိ ဗာလာ, အဿသိတပဿသိတမတ္တေန ဇီဝန္တိ, န ပညာဇီဝိတေနာတိ အဓိပ္ပါယော (√bal = to live) - အသက် ရှုရှိုက်နေရုံမျှ အသက်ရှင်သော သူ၊ ပညာဖြင့် အသက်မရှင်သော သူကို လူမိုက်ဟု ခေါ်သည်။ (မင်္ဂလသုတ် အဋ္ဌကထာ)
★ ဣမေ ဟိ သတ္တာ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဉ္စဒသဝဿကာ တာဝ “ကုမာရကာ ဗာလာ” တိ ဝုစ္စန္တိ - မွေးကင်းစမှသည် ၁၅-နှစ်အထိကို ငယ်ရွယ်နုပျိုသော လူငယ်၊ ကလေးသူငယ်ဟု ခေါ် (ဥဒါန်းအဋ္ဌကထာ)
★ ကာယဒုစရိုက် ဝစီဒုစရိုက် မနောဒုစရိုက် သုံးပါးတို့နှင့် ပြည့်စုံသောသူသည် လူမိုက်မည်၏ (အံ.၃.၂၊ လက္ခဏသုတ်)
★ လူမိုက်ဟူသည် မကောင်းသော အကြံကို ကြံလေ့ရှိသည် (ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ)၊ မကောင်းစကားကို ဆိုလေ့ရှိသည်၊ မကောင်းသော အမှုကို ပြုလေ့ရှိသည် (ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ)။ (အံ.၃.၃၊ စိန္တီသုတ်။ မ.၃.၂၄၆၊ ဗာလပဏ္ဍိသုတ်)
★ မိမိ အပြစ်ကို အပြစ်ဟု မမြင် (အစ္စယံ အစ္စယတော န ပဿတိ)၊ အပြစ်ကို အပြစ်ဟု မြင်သော်လည်း တရားသဖြင့် မကုစား (အစ္စယံ အစ္စယတော ဒိသွာ ယထာကမ္မံ နပ္ပဋိကရောတိ)၊ သူတပါးတို့က အပြစ်ကို ဝန်ခံပြောကြားသည်ကိုလည်း တရားသဖြင့် မခံယူ (ပရဿ အစ္စယံ ဒေသန္တဿ ယထာဓမ္မံ နပ္ပဋိဂ္ဂဏှာတိ) - ထိုသူသည် လူမိုက်မည်၏။
★ မသင့်လျော်သော အကြောင့်အားဖြင့် ပုစ္ဆာကို မေးမြန်းတတ်သည် (အယောနိသော ပဥှံ ကတ္တာ ဟောတိ)။ မသင့်လျော်သော အကြောင်းအားဖြင့် ပုစ္ဆာကို ဖြေကြားတတ်သည် (အယောနိသော ပဥှံ ဝိဿဇ္ဇေတာ ဟောတိ)။ သူတပါးက သင့်လျော်သော အကြောင့်အားဖြင့် ပြည့်စုံ ပြေပြစ်စွာ ဖြေဆိုအပ်သည်ကို ဝမ်းမြောက်ချီးမွမ်းခြင်း မပြု (ပရဿ ယောနိသော ပဥှံ ဝိဿဇ္ဇိတံ ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ သိလိဋ္ဌေဟိ ဥပဂတေဟိ နာဗ္ဘနုဗောဒိတာ ဟောတိ)။ (အံ.၃.၅၊ အယောနိသောသုတ်)
★ လူမိုက်သည် ဉာဏ်ဖြင့် မစိစစ် မသက်ဝင်ဘဲ (အနနုဝိစ္စ အပရိယောဂါဟေတွာ) ကဲ့ရဲ့ထိုက်သည်ကို ချီးမွမ်း၍၊ ချီးမွမ်းထိုက်သည်ကို ကဲ့ရဲ့သည်။ မကြည်ညိုထိုက်သည်ကို ကြည်ညို၍၊ ကြည်ညိုထိုက်သည်ကို မကြည်ညို။ အမိအဖတို့၌ မှားယွင်းသောအကျင့်ကို ကျင့်သည် (မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇမာန) (အံ.၂.၁၃၅၊ ၁၃၆၊ ၁၃၇)
★ ကျရောက်လာမည့် အန္တရာယ်ကို ကြောက်ရွံ့ထိပ်လန့်ရသည့် ဘေး (ဘယ)၊ အန္တရာယ်ကျရောက်သည့် အခါ ကသောင်းကနင်း မတည်မငြိမ်ဖြစ်ရသည့် ဒုက္ခ (ဥပဒ္ဒဝ)၊ အန္တရာယ်ကျပြီးေသောအခါ အမှောင့်ပူးသလို စွဲကပ်ကျန်ခဲ့သည့် ပူဆွေးဝမ်းနည်းမှု (ဥပသဂ္ဂ) တို့သည် လူမိုက်တို့ ကြောင့်သာ ဖြစ်ရသည်။ ပညာရှိကြောင့် မဖြစ်။ အမှိုက်ကစ ပြဿာဒ် မီးလောင်သကဲ့သို့တည်း။ ထို့ကြောင့် ဆင်ခြင်တုံတရားရှိသော ပညာရှိဖြစ်အောင် ကျင့်အံ့ဟု လေ့ကျင့်အပ်သည် (အံ-၃-၁၊ ဘယသုတ်။ မ-၃-၁၂၄၊ ဗဟုဓာတုကသုတ်)
ဘယ၊ ဥပဒ္ဒဝ၊ ဥပသဂ္ဂ သုံးမျိုးကို ဘိက္ခုဉာဏမောဠိက fears, troubles, calamities ဟု၎င်း၊ ဘိက္ခုဗောဓိက perils, calamities and misfortune ဟု၎င်း ဘာသာပြန်ထားသည်။ ဘိက္ခုဉာဏမောဠိ၏ ဘာသာပြန်က ပို၍ သင့်တော်သည် ထင်ရ၏။
★ "အနယံ နယတိ ဒုမ္မေဓော၊ အဓုရာယံ နိယုဉ္ဇတိ။
ဒုန္နောယော သေယျသော ဟောတိ၊ သမ္မာ ဝုတ္တော ပကုပ္ပတိ။
ဝိနယံ သော န ဇာနာတိ၊ သာဓု တဿ အဒဿနံ"
(ဇာတက-အမှတ် ၄၈ဝ၊ ၁.၂၃.၉၁ အကိတ္တိဇာတ်)
"ပညာမဲ့သူသည် နည်းလမ်းမဟုတ်သည်ကို နည်းလမ်းအဖြစ် ဆောင်ယူသည် (အနယံ နယတိ ဒုမ္မေဏော)။ ကိုယ့်တာဝန် မဟုတ်သည်ကို တာဝန်အဖြစ် အားထုတ်သည် (အဓုရာယံ နိယုဉ္ဇတိ)။ နည်းလမ်းမကျသည်ကိုသာ အဟုတ်လုပ်၍ အမြတ်တနိုးထားသည် (ဒုန္နယော သေယျောသော ဟောတိ)။ တဖက်သားက အကြောင်းအကျိုးပြ၍ ပြောသည်ကို လက်မခံဘဲ စိတ်ဆိုးသည် (သမ္မာ ဝုတ္တော ပကုပ္ပတိ)။ လူ့ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းကို နားမလည် (ဝိနယံ သော န ဇာနာတိ)။ ထိုလူမိုက်မျိုးကို မတွေ့မမြင်ရသည်သာ ကောင်း၏" ဟု အကိတ္တိရသေ့က မှတ်ယူသည်။
★ အကရောန္တောပိ စေ ပါပံ, ကရောန္တမုပသေဝတိ;
သင်္ကိယော ဟောတိ ပါပသ္မိံ, အဝဏ္ဏော စဿ ရူဟတိ။
[…]
ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေန, ယော နရော ဥပနယှတိ။
ကုသာပိ ပူတိ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာ။
မကောင်းမှုကို မပြုသော်လည်း ပြုသူကို မှီဝဲဆည်းကပ်ပါက မကောင်းမှု၌ ယုံမှားခံရ၏။ မကောင်းသတင်း ကျော်စောခြင်းလည်း ထိုသူ့အပေါ်သို့ ရောက်၏။
ငါးပုပ်ကို သမန်းမြက်ဖြင့် ထုတ်သဖြင့် သမန်းမြက်သည် အပုပ်နံ့ လှိုင်သကဲ့သို့ လူမိုက်ကို ပေါင်းဖော် မှီဝဲ ဆည်းကပ်သော (ဗာလူပသေဝနာ) ထိုသူသည် ငါးပုပ်ကို ထုတ်သော သမန်းမြက်နှင့် တူ၏။ (ဣတိ.၇၆။ ဇာတက-အမှတ် ၅ဝ၃၊ သတ္တိဂုမ္ဗဇာတ်။ ဇာတက-အမှတ် ၅၄၅၊ မဟာနာရဒဇာတ်)
★ ဒီဃာ ဇာဂရတော ရတ္တိ၊ ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ။
ဒီဃော ဗာလာနံ သံသာရော၊ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတံ။ (ဓမ္မပဒ.၆၀)
အိပ်မပျော်ဘဲ နိုးနေသူအား ညတာသည် ရှည်၏။ ခရီးပန်းသူအား ယူဇနာခရီးသည် ရှည်၏။
သူတော်ကောင်းတရားကို မသိသော လူမိုက်တို့အား သံသရာသည် ရှည်၏။
★ စရဉ္စေ နာဓိဂစ္ဆေယျ၊ သေယျံ သဒိသမတ္တနော။
ဧကစရိယံ ဒဠှံ ကယိရာ၊ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။ (ဓမ္မပဒ.၆၀)
တရားကျင့်သူသည် မိမိထက်သာလွန်သော မိမိနှင့် တူမျှသော မိတ်ဆွေကို မရနိုင်ပါက တစ်ယောက်တည်း ကျင့်ခြင်းကိုသာလျှင် မြဲမြံစွာ ပြုရာ၏။ လူမိုက်၌ မိတ်ဆွေကောင်းအဖြစ် မရရှိနိုင်။
★ ယော ဗာလော မညတိ ဗာလျံ၊ ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော။
ဗာလော စ ပဏ္ဍိတမာနီ၊ သ ဝေ ''ဗာလော''တိ ဝုစ္စတိ။ (ဓမ္မပဒ.၆၃)
လူမိုက်သည် မိမိ၏ လူမိုက်အဖြစ်ကို သိခြင်းကြောင့် ပညာရှိ ဖြစ်နိုင်သေး၏။ မိမိကိုယ်ကို ပညာရှိထင်နေသော လူမိုက်ကိုကား လူမိုက် အစစ်ဟု ဆိုအပ်သည်။
★ ယာဝဇီဝမ္ပိ စေ ဗာလော၊ ပဏ္ဍိတံ ပယိရုပါသတိ။
န သော ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ၊ ဒဗ္ဗီ သူပရသံ ယထာ။ (ဓမ္မပဒ.၆၄)
လူမိုက်သည် ပညာရှိကို တသက်ပတ်လုံး ဆည်းကပ်နေရသော်လည်း တရားကို မသိနိုင်။ ယောက်မသည် ဟင်း၏ အရသာကို မသိသကဲ့သို့တည်း။
★ မဓုဝါ မညတိ ဗာလော၊ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ။
ယဒါ စ ပစ္စတိ ပါပံ၊ ဗာလော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။ (ဓမ္မပဒ.၆၉)
မကောင်းမှု အကျိုးမပေးသေးသမျှ ကာလပတ်လုံး လူမိုက်သည် မကောင်းမှုကို ပျားသကာသို့ ထင်မှတ်နေတတ်၏။ မကောင်းမှု ရင့်ကျက်အကျိုးပေးသောအခါမှ ဆင်းရဲသို့ ရောက်ရသည်။
★ ဌာနဥှိ မညတိ ဗာလော, ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ။
ယဒါ စ ပစ္စတိ ပါပံ, အထ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။ (သံ.၁.၁၂၆၊ ဒုတိယသင်္ဂါမသုတ်)
မကောင်းမှု အကျိုးမပေးသေးသမျှ ကာလပတ်လုံး လူမိုက်သည် မကောင်းမှုကို အဟုတ်ထင်နေတတ်၏ (သင့်သော အကြောင်းဟု ထင်နေတတ်၏)။ မကောင်းမှု ရင့်ကျက်အကျိုးပေးသောအခါမှ ဆင်းရဲသို့ ရောက်ရသည်။
★ ယာဝဒေဝ အနတ္ထာယ၊ ဉတ္တံ ဗာလဿ ဇာယတိ။
ဟန္တိ ဗာလဿ သုက္ကံသံ၊ မုဒ္ဓမဿ ဝိပါတယံ။ (ဓမ္မပဒ.၇၂)
လူမိုက်၏ အတတ်ပညာ (အတတ်ပညာကြောင့် ဖြစ်သော ကျော်စောမှု) သည် အကျိုးမဲ့ရန်သာ ဖြစ်၏။ လူမိုက်၏ ဖြူစင်သော ကောင်းမှုတို့ကို ဖျက်ဆီး၍ (ပညာနှင့်တူသော) ဦးထိပ်ကို ပြတ်ကျစေ၏။
★ အသဗ္ဗတ္ထဂါမိံ ဝါစံ, ဗာလော သဗ္ဗတ္ထ ဘာသတိ;
နာယံ ဒဓိံ ဝေဒိ န မညတိ နင်္ဂလီသန္တိ။ (ဇာတက.၁၂၃၊ နင်္ဂလီသဇာတ်)
လူမိုက်သည် ခပ်သိမ်း မဆိုအပ်သည်ကို ခပ်သိမ်း ဆို၏။ နို့ဓမ်းသည် ထွန်တုံးနှင့် မတူသည်ကို မသိ။ အတူထား၍ ပြောဘိ၏။
0 comments:
Post a Comment